تغییر موازنه قدرت در بازار نفت

رویترز|

تغییر قدرت بازار نفت از اوپک به سمت یک رابطه دوجانبه میان عربستان سعودی و روسیه، نقطه اوج تغییرات ساختاری در تولید نفت طی ۲۰ سال اخیر است.در گزارشی که جان کمپ، مفسر باتجربه بازار انرژی برای رویترز نوشته، آمده است که این تغییرات عمیقا ساختاری هستند و با شخصیت یا مهارت‌های مذاکره وزیران نفت که توجه زیادی را از سوی مفسران و خبرنگاران به خود جلب کرده‌اند، ارتباطی ندارند.عمده این تغییرات را می‌توان در ۲۰ سال گذشته جست‌وجو کرد اما برخی از آنها مانند افت شدید تولید لیبی و ونزوئلا اخیرا ایجاد شده‌اند.از آنجا که تولید، بخش مهمی در قدرت بازار است، اقبال بسیار متفاوت کشورهای عضو اوپک باعث توزیع دوباره قدرت در داخل این گروه شده است.در نتیجه، تمرکز تصمیم‌گیری از مذاکرات درون گروهی، به مذاکرات بیرونی با روسیه تغییر یافته است.

 رقابت درون اوپک

اوپک در سال ۱۹۶۰ برای کاهش رقابت غیرمفید بر سر مالیات، حق امتیاز و مالکیت نفت میان اعضای اصلی تاسیس شد تا آنها بتوانند سرمایه‌گذاری شرکت‌های نفتی بین‌المللی را جذب کنند.طبق اساسنامه اوپک، هدف اصلی سازمان کشورهای صادرکننده نفت باید هماهنگی و یکپارچگی سیاست‌های نفتی کشورهای عضو باشد.

پنج عضو موسس این گروه شامل عربستان سعودی، ایران، عراق، کویت و ونزوئلا سهم

قابل‌توجهی در ذخایر نفت بهره‌برداری نشده داشتند و در زمره تولیدکنندگانی بودند که نرخ رشد سریعی را تجربه می‌کردند.

هدف اولیه اوپک ایجاد یک جبهه واحد در مذاکرات با شرکت‌های نفتی بین‌المللی برای کسب سهم بیشتر از درآمدهای فروش نفت بود.

افزوده شدن لیبی (۱۹۶۲)، امارات متحده عربی (۱۹۶۷)، الجزایر (۱۹۶۹) و نیجریه (۱۹۷۱)، کشورهای صاحب ذخایر بزرگ را به این گروه افزود و قدرت چانه‌زنی اوپک را تحکیم کرد.تمرکز اوپک به تدریج از مالیات‌ها و حق امتیاز به سهم مالکیت ذخایر (دهه ۱۹۷۰)، قیمت‌ها (از دهه ۱۹۷۰ به بعد) و سهمیه تولید (از دهه ۱۹۸۰ به بعد) تغییر کرد.

قدرت بازار اوپک در سال ۱۹۷۳ که اعضای آن در بیش از نیمی از تولید نفت جهان سهم داشتند به اوج رسید سپس این سهم در سال ۱۹۸۵

به یک چهارم تقلیل یافت اما در سال‌های پس از آن بهبود پیدا کرد.اوپک در سال‌های ابتدایی شاهد توازن قدرت میان عربستان سعودی، ایران و ونزوئلا بود و سایر کشورهای عضو این سازمان نقشی حاشیه‌ای را برعهده داشتند.این سه کشور در سال ۱۹۷۰ به میزان مشابه حدود ۳.۸ میلیون بشکه در روز تولید داشتند اما تا سال ۱۹۷۳ تولید عربستان به میزان قابل توجهی (۷.۷ میلیون بشکه در روز) افزایش یافت و بالاتر از تولید ایران (۵.۹ میلیون بشکه در روز) و ونزوئلا (۳.۵ میلیون بشکه در روز) قرار گرفت.

 برندگان و بازندگان

کشورهای اوپک را با توجه به موفقیت آنها در افزایش تولید از سال 2017 به این سو، می‌توان به دو گروه برندگان و بازندگان تقسیم کرد.

بزرگ‌ترین برندگان، عربستان سعودی

(۴.۳ میلیون بشکه در روز افزایش)، عراق

(۲.۵ میلیون بشکه در روز افزایش)، امارات متحده عربی (۲.۴ میلیون بشکه در روز افزایش)، آنگولا (۱.۵ میلیون بشکه در روز افزایش) و قطر

(۱.۳ میلیون بشکه در روز افزایش) بوده‌اند.

بزرگ‌ترین بازندگان، لیبی (۱.۳ میلیون بشکه در روز کاهش)، ونزوئلا (۱.۳ میلیون بشکه در روز کاهش) و ایران (900 هزار بشکه در روز کاهش) بوده‌اند.برندگان از دولت باثبات، سرمایه‌گذاری قابل توجه و تخصص فنی خارجی سود بردند در حالی که بازندگان درگیر منازعه، تحریم، ناآرامی، فساد و سوءمدیریت شدند.

تولید برخی از این کشورها به خصوص عراق که با سقوط شدید تولیدش در دهه ۱۹۸۰، دهه ۱۹۹۰ و دهه ۲۰۰۰ در نتیجه جنگ و تحریم روبه‌رو شد، بهبود یافتند. برخی از آنها با مشکلات اخیر بیشتری مواجه شدند مانند لیبی که همچنان درگیر جنگ قدرت داخلی است.برخی نیز مانند ونزوئلا و نیجریه در دهه‌های اخیر تاریخ تولید انبوهی داشتند اما اخیرا با سقوط چشمگیر تولیدشان روبه‌رو شدند.

در نتیجه، عربستان سعودی و تا حدودی امارات متحده عربی قدرت بیشتری در داخل اوپک پیدا کردند در حالی که ایران و ونزوئلا به حاشیه رانده شده‌اند. به علاوه عربستان سعودی، کویت و امارات متحده عربی تنها اعضایی هستند که انعطاف‌پذیری قابل توجهی در تولید دارند و سهم عمده‌ای در محدودیت عرضه تحت توافق کاهش تولید سال ۲۰۱۶ داشتند.کاهش تولید در کشورهایی مانند نیجریه، لیبی و ونزوئلا به میزان زیاد به ضعف مدیریت و ناآرامی در این کشورها مربوط می‌شود. سایر اعضای اوپک معمولا به‌اندازه‌ای که توان فنی آنها اجازه می‌دهد نفت تولید می‌کنند زیرا نیاز فوری به درآمد فروش دارند.

 مذاکرات فوق‌العاده اوپک

بین دهه ۱۹۷۰ و دهه ۱۹۹۰ مذاکرات فشرده‌ای در داخل اوپک انجام گرفت زیرا اعضا در تلاش بودند تا ابتدا در میان خود به موضع واحدی دست پیدا کنند و سپس با تولیدکنندگان خارج از گروه مذاکره وارد مذاکره شوند.اما تغییر موازنه تولید و قدرت باعث شده مذاکرات درون اوپک اهمیت کمتری پیدا کند و به خصوص با ظهور روسیه به عنوان قدرتی نفتی، تاکید بیشتر روی مذاکرات با سایرین قرار گیرد.تحریم‌ها و ناآرامی باعث شده کشورهایی مانند ایران، لیبی، ونزوئلا و تا حدودی نیجریه در مذاکرات نادیده گرفته شوند و در مذاکرات درون گروهی حکم ناظر را پیدا کنند. از میان سایر اعضای اوپک، کویت و امارات متحده عربی در سیاست‌های تولید خود طی دو دهه گذشته هماهنگی نزدیکی با عربستان سعودی داشته‌اند.تغییر موازنه قدرت باعث شده عربستان سعودی به رهبر بلامنازع اوپک تبدیل شود و آزادانه به مذاکرات با کشورهای خارج از گروه به خصوص روسیه بپردازد.

حال به جای مذاکره در پشت میز کنفرانس در مقر اوپک در وین، چنان‌که در دهه 1980 تا دهه 2000 رسم بود، مهم‌ترین مذاکرات به صورتی دوجانبه میان عربستان سعودی و روسیه انجام می‌گیرد.چنین تغییری نباید مایه تعجب ناظران بلندمدت اوپک باشد. موازنه قدرت و محتوای مذاکرات در شش دهه گذشته مرتبا تغییر کرده است.اگر تولید عراق به همین منوال رشد کند، ممکن است تغییر اخیر آخرین تغییر نباشد زیرا رشد تولید این کشور را نمی‌توان نادیده گرفت و موازنه قدرت دوباره تغییر خواهد کرد.افزایش تولید در ایران، ونزوئلا و لیبی یا نیجریه نیز کنترل عربستان سعودی بر اوپک را به چالش خواهد کشید اما در حال حاضر عربستان سعودی رهبر بلامنازع اوپک است و مذاکرات با اهمیت، همان‌هایی است که با روسیه انجام می‌شود.