1 ماه تا شفاف شدن وضع معافان تحریم نفتی ایران
گروه انرژی| علیرضا کیانی |
سی ان بی‌سی در گزارشی به موضوع امکان گرفتن معافیت از سوی خریداران نفت ایران در زمینه تحریم پرداخته و به نقل از یک کارشناس می‌نویسد که سپتامبر و اکتبر زمانی است که مشخص خواهد شد تا چه اندازه شانس «معافیت» برای ایران وجود دارد. چیزی که بازار نفت خام نیز تشنه دانستن آن است.
امریکا در فکر قطع صادرات ایران از ابتدای ماه نوامبر است. با افزایش تنش‌ها میان ایران و ایالات متحده، احتمال این زیاد است که قیمت نفت همچنان با نوسان‌هایی پراکنده افزایش یابد. سی ان بی‌سی در گزارشی می‌نویسد که دور اول تحریم‌های ایالات متحده در روز دوشنبه هفته گذشته بر بخش‌های مالی، فلزات، صنایع خودرو سازی و حمل و نقل هوایی ایران اعمال شد تا رییس‌جمهور این کشور، حسن روحانی، درخواست دونالد ترامپ برای مذاکره میان دو کشور را از همان ابتدا «غیرصادقانه و نمایشی» بخواند.
روحانی در مصاحبه تلویزیونی خود گفت: «اگر شما از پشت به کسی خنجر بزنید و بعد به او بگویید که می‌خواهید صبحت کنید آنگاه اولین کاری که شما باید انجام دهید آن است که خنجر را بیرون بکشید». مصاحبه روحانی پس از پخش شده که اعتراضات به مشکلات اقتصادی در ایران بالا گرفته است.
تحلیل‌گران شانس کمی برای صحبت‌ها میان ایران و ایالات متحده قائل هستند و انتظار دارند که در موقعیت کنونی هر دو طرف بر مواضع خود پافشاری کنند.
ماتیو رید، معاون شرکت مشاوره انرژی فارین ریپورت در این باره به سی‌ان‌بی‌سی گفت: «به هیچ عنوان نباید انتظار داشت که قبل از اینکه مذاکره‌ای انجام شود، تحریم‌ها برداشته شوند. کاخ سفید برای نحوه عملکرد دولت ایران چارچوب سفت و سختی معین کرده است و این فقط به توافق هسته‌ای باز نمی‌گردد. این چارچوب تمام فعالیت‌های ایران در منطقه را شامل می‌شود».
ایالات متحده مخالف رویکرد ایران در یمن و سوریه است و در جدال‌های میان ایران و رقیب منطقه‌ایش، طرف عربستان سعودی را می‌گیرد. امریکا همچنین ایران را به حمایت از تروریسم متهم می‌کند. رید در این باره می‌گوید: «ایالات متحده رعایت حقوق بشر توسط حکومت ایران را نیز مهم می‌شمارد. در کل، خواسته‌های امریکا از ایران لیستی بلند بالاست».
قیمت نفت در روز دوشبنه هفته پیش، یعنی همان روزی که بخشی از تحریم‌ها دوباره علیه ایران به مرحله اجرا گذاشته شد افزایش یافت. اما دلیل افزایش قیمت نفت در آن روز انتشار گزارش‌هایی درباره کاهش روزانه 200 هزار بشکه‌ای تولید نفت عربستان صعودی در ماه ژوئیه نسبت به ماه پیش از آن و رسیدن تولید بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان به 10 میلیون و 290 هزار بشکه در روز بود. این کاهش در تولید تا حدی به تعجب فعالان بازار منجر شد چرا که از شواهد موجود این طور بر می‌آمد که عربستان سعودی به درخواست ترامپ برای عرضه بیشتر نفت و وارد کردن ظرفیت‌های مازاد نفت به بازار به منظور جبران کاهش عرضه ایران، متعهد است.
کاهش صادرات نفت ایران هنوز خود را در بازار آنچنان نشان نداده است اما کاهش تولید عربستان می‌تواند به آشفتگی در بازار منجر شود. جان کیلداف از شرکت سرمایه‌گذاری اگن کاپیتال در گفت‌وگو با سی‌ان‌بی‌سی با تاکید بر اینکه عربستان باید از حالا به فکر افزایش تولید باشد، گفت: «اگر عربستان تولید خود را به میزان ماه ژوئن نرساند، پایین ماندن قیمت نفت تا پایان سال نامحتمل خواهد بود».
در روز شروع تحریم‌های ایران قیمت نفت خام امریکا 0.8 درصد افزایش یافت و 60 دلار و یک سنت در هر بشکه رسید. اما وضعیت قیمت نفت در هفته‌های آتی به موفقیت امریکا در متوقف کردن صادرات نفت ایران تا 5 نوامبر بستگی دارد؛ همان زمانی که دور دیگر از تحریم‌ها بطور مستقیم صادرات نفت ایران را هدف می‌گیرند. تحلیل‌گران انتظار دارند که تا پایان سال و حتی فصل اول سال آتی و با شروع تحریم‌های نفتی، روزانه چیزی نزدیک به یک میلیون بشکه از بازار خارج شود. ایالات متحده از تمامی کشورهای خواسته تا واردات نفت ایران که نزدیک به 2 میلیون و 500 هزار بشکه در روز است را تا ابتدای ماه نوامبر متوقف کنند.
هیلما کرافت، سیاست‌گذار ارشد در شرکت سرمایه‌گذاری آر‌بی‌سی در این باره به سی‌ان‌بی‌سی گفت: «تمام آن‌چیزی که به گوش می‌رسد دال بر این است که عزم دولت ترامپ برای کاهش قابل‌ملاحظه صادرات نفت ایران و فشار به حکومت این کشور جزم است. من فکر می‌کنم که در نتیجه این سیاست تنگنای عرضه در بازار نفت بیشتر خواهد شد». کرافت در ادامه به سی‌ان‌بی‌سی گفت: «در فصل پایانی سال، تنگنا تقویت می‌شود. اگر بخواهم بطور خاص به مساله قیمت بپردازم باید بگویم که تغییرات وابسته به میزان افزایش تولید کشورهای حاشیه خلیج فارس و مسائل ژئوپلیتیک و امنیتی است. مثلا اینکه آیا ایران تصمیم خواهد گرفت که برنامه هسته‌ای خود را دوباره از سر گیرد یا اینکه مساله‌ای در خلیج فارس اتفاق بیفتد».
مقامات امریکایی نه تنها اعلام کرده‌اند که صادرات نفت ایران تا ماه نوامبر باید به صفر برسد بلکه خود پا پیش گذاشته و برای ترغیب کشورها و شرکت‌های مشتری نفت ایران با ایشان به مذاکره نشسته‌اند. رییس‌جمهور ایالات متحده، در روز شروع مرحله اول تحریم‌ها علیه ایران گفت: «از اینکه بسیاری از شرکت‌های بین‌المللی اعلام کرده‌اند که بازار ایران را ترک خواهد کردند و بسیاری از کشورها هم گفته‌اند که می‌خواهند واردات نفت از ایران را یا متوقف کنند یا کاهش دهند، خوشحالم. ما از همه کشورها مصرانه می‌خواهیم که این اقدامات را انجام دهند تا حکومت ایران متوجه شود که با یک انتخاب مواجه است: یا سیاست‌ها و رفتار خود را تغییر دهد و به اقتصاد جهان بپیوندد و یا مسیر خود را ادامه دهد و از لحاظ اقتصادی منزوی شود».
دولت ترامپ در ماه مه از برنامه جامع اقدام مشترک یا همان توافق هسته‌ای با ایران و 5 کشور دیگر خارج شد. این توافق به برداشته شدن تحریم‌ها از روی ایران در عوض پایان دادن این کشور به فعالیت‌های هسته‌ای خود منجر شده بود. دولت ترامپ عقیده داشت که این توافق بیشتر به سود ایران است تا سایر کشورهای امضا کننده آن و به ایران نهایتا اجازه می‌دهد که برنامه هسته‌ایش را از سر گیرد. کشورهای دیگر تاکنون به توافق هسته‌ای پایبند مانده‌‌اند. با این همه بعضی گمانه‌زنی‌ها از شروع دوباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران در صورت عدم توفیق اروپا در کاهش اثر تحریم‌های امریکا علیه این کشور خبر می‌دهند.
ماتیو رید در این باره به سی‌ان‌بی‌سی می‌گوید: «یکی از ویژگی‌های چندماه اخیر این بوده که مقامات در دولت‌های خارجی درباره مساله تحریم ایران یک موضع را اتخاذ کنند و بخش خصوصی در آن کشورها موضعی دیگر را. سیاستمداران با شدت و حدت سخن می‌گویند. آنها وعده می‌دهند که در برابر تحریم‌های امریکا مقاومت می‌کنند و به شرکت‌هایی که می‌خواهند تجارت خود با ایران را ادامه دهند کمک خواهند کرد. از سوی دیگر شرکت‌ها می‌گویند که با شرایط موجود، این تجارت را نمی‌خواهند. برای مثال هند، ماه گذشته با وارد کردن 770 هزار بشکه در روز رکورد واردات نفت خود از ایران را شکست. اما این میزان واردات را شرکت‌های دولتی انجام دادند، در حالی‌که پالایشگاه‌های خصوصی تمایلی به خرید نفت ایران ندارند.»
رید همچنین می‌گوید که برخی از خریداران نفت ایران واردات خود را پیش از موعد تحریم‌ها افزایش داده‌اند و تا پیش از فرصت نهایی اعمال تحریم‌ها واردات خود را کاهش می‌دهند تا از این طریق «از فشار تحریم‌ها بر ایران کاسته باشند». به عقیده این کارشناس بازار نفت، بزرگ‌ترین مشتریان نفت ایران همچنان ترکیه، چین و هند باقی خواهند ماند در حالی‌که دیگر واردکنندگان نفت این کشور یعنی ژاپن و کره‌جنوبی، «آشکارا در حال کاهش واردات از ایران» هستند. رید اضافه می‌کند: «اگر کشوری بخواهد به امید گرفتن معافیت از امریکا، واردات خود از ایران را کاهش دهد، باید این کار را در سپتامبر یا اکتبر یعنی پیش از پایان مهلت انجام دهد. تا آن زمان می‌توان فهمید که چه میزان نفت از سمت عرضه بازار قرار است کسر شود». این مساله خود به افزایش نوسانات در آینده بازار دامن می‌زند اما از طرفی آن زمان بازار، نفت عربستان سعودی نیز رونق می‌یابد. در همین تابستان، عربستان برای تولید الکتریسیته روزانه 500 هزار بشکه بیشتر از حالت عادی نفت می‌سوزاند. بعد از تابستان، این کشور، می‌تواند این مقدار مازاد را به بازار نفت سرازیر کند.
کرافت احتمال شروع دوباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران برای تحریک امریکا را مطرح می‌کند. اما درباره تاثیر تحریم‌ها بر ایران اطمینان دولت ترامپ را ندارد. وی به سی‌ان‌بی‌سی می‌گوید: «شرایط امروز با سال 2009 متفاوت است. اما به نظر نمی‌آید رهبران امریکا به این موضوع توجهی داشته باشند». رید در این باره به سی‌ان‌بی‌سی می‌گوید: «اگر بخواهم خلاصه بگویم، شرایط در ایران پیچیده است. مخالفت‌ها در ایران پراکنده است اما بیشتر، مقامات کنونی و سابق حکومت هستند که بی‌پرده از بحران سخن می‌گویند».
یکی از نگرانی‌های تحلیل‌گران این است که در صورت بروز بحران سیاسی در ایران چه اتفاقی رخ خواهد داد. کلیداف در این باره می‌گوید که معلوم نیست که آیا روحانی و ترامپ بر سر یک میز خواهند نشست یا خیر اما این واضح است که «ایران به راهی برای خروج از مشکل کنونی نیاز دارد».
رید اما اعتقاد دارد که ایران در حال حاضر گزینه‌هایی را در دست دارد. یکی از آنها استفاده از موقعیت نظامی خود در خلیج فارس است. وی به سی‌ان‌بی‌سی می‌گوید: «چشم ایران به دولت ترامپ است. آنها بی‌صبرانه منتظرند ببینند در انتخابات میان‌دوره‌ای در امریکا که در همان ماهی برگزار می‌شود که تحریم‌ها علیه ایران به مرحله اجرا در خواهند آمد، چه اتفاقی خواهد افتاد و موقعیت دولت ترامپ در موازنه قدرت در امریکا به چه شکل خواهد بود. تا آن زمان ایران تمام گزینه‌ها را روی میز قرار می‌دهد».
