حفره‌ای در تحریم؛ میعانات گازی

گروه‌انرژی|علیرضا‌ کیانی|

1 ماه و 4 روز دیگر مرحله اصلی تحریم‌های امریکا علیه ایران رسما شروع می‌شود و شریان اصلی درآمدهای ایران توسط تحریم‌های ثانویه هدف قرار داده می‌شود. ایران پیش از این در سال‌های 2011 تا 2016 نیز این مسیر را طی کرده بود. از همین رو باید به نکاتی توجه کرد که این دور از تحریم‌ها را با دور پیش متفاوت می‌سازد. یکی از این نکات حفره‌ای در تحریم‌ها بود که به ایران اجازه می‌داد میعانات گازی خود را به مشتریان بین‌المللی بفروشد و از این محل کسب درآمد کند؛ موضوعی که 2 تحلیلگر در بلومبرگ به تازگی به آن پرداخته‌اند. این تحلیلگران نوشته‌اند سرنوشت این حفره مهم مقرراتی، یک ماه مانده تا شروع تحریم‌ها هنوز مشخص نیست. این گزارش تلاشی است برای بهتر شناساندن این مفر تحریم.

همین چند هفته پیش بود که بازگشت بعضی از تحریم‌های امریکا علیه ایران تیتر بسیاری از خبرگزاری‌ها شد. اما تاریخی که نباید آن را فراموش کرد همان 4 نوامبر یا روز بازگشت تحریم‌ها بر بخش‌های مختلف از جمله نفت ایران است. هدف از این تحریم‌ها چنان‌که دولت امریکا می‌گوید «تغییر رفتار دولت ایران» است. این هدف اما، قرار است به قیمت حذف قریب به روزانه 1 میلیون بشکه نفت خام از طرف عرضه عملیاتی شود.

اما کارزار ترامپ برای بازگرداندن تحریم‌ها ایران با مشکلاتی مواجه است؛ مشکلاتی مانند وجود تنگنای عرضه بر بازار و بی‌میلی سیاسی شرکای این کشور به تحریم ایران. با این همه، اگر واقعا این تحریم‌ها قرار باشد بر اقتصاد ایران اثر کند، واشنگتن باید مقدمه‌چینی‌هایی را انجام دهد که تاکنون نشانه‌ای از آن دیده نشده است. از میان این اقدامات و مقدمه‌چینی‌ها می‌توان به شفاف‌سازی در مورد حوزه تحریم‌ها و بستن حفره‌های موجود در آنها اشاره کرد.

البته امریکا در راستای زمینه‌چینی اقدام‌هایی را نیز انجام داده است. مهم‌ترین حرکت ایالات متحده در این راستا، کمک به شرکایش برای یافتن جایگزینی برای نفت ایران است.

تحلیلگران بلومبرگ اعتقاد دارند یکی از چالش‌های اصلی تحریم‌ ایران برای امریکا زمانی پیش می‌آید که بحث نوع سبکی از نفت یعنی «میعانات گازی» وسط باشد. این میعانات از محصولات جنبی فرایند تولید گاز طبیعی و نفت هستند و ایران حجم زیادی از این هیدروکربن‌های مایع را صادر می‌کند. این میعانات دو نوع هستند: میعانات Lease، که هنگام حفاری برای استخراج نفت خام تولید می‌شوند و میعانات plant که در پالایشگاه‌های گاز طبیعی یا نفت خام تولید می‌شود. امریکا هر دو محصول را در دسته «محصولات سوختی» قرار داده ولی هر دوی این محصولات شامل تحریم نمی‌شوند چرا که فقط یکی در دسته‌بندی «نفت خام» قرار گرفته است است.

ایران به‌خصوص، حجم بالایی از میعانات Plant را تولید و گاهی آن‌ را تحت عنوان «نفت خام» صادر می‌کند. زمانی که دولت باراک اوباما حلقه تحریم‌های نفتی را تنگ‌تر کرد، یک حفره در تحریم‌ به کشورها اجازه می‌داد که از ایران میعانات را بدون نقض تحریم‌ها، وارد کنند. از این طریق، ایران می‌توانست زمانی که درآمدهای نفتی‌اش به‌شدت کاهش یافته بود، درآمد خوبی را کسب کند. چنان‌که روزنامه نیویورک‌تایمز در گزارشی به این مطلب اشاره می‌کند، ایران تنها در عرض 3 ماه در سال 2014 از این راه 1 میلیارد و

500 میلیون دلار درآمد کسب کرد.

این راه هنوز باز است. ایجاد این حفره ریشه در برنامه دولت اوباما در اعطای معافیت‌هایی به بعضی از کشورهای خریدار نفت ایران داشت که «بطور چشمگیری» واردات نفت خام خود از این کشور را کاهش داده‌اند. در این فرایند، واردات میعانات ایران به حساب نیامده بود. خریداران نفت ایران چه از نظر قانونی و چه از نظر سیاسی می‌توانند واردات آنچه دولت امریکا «فرآورده‌های نفتی» می‌نامد را افزایش دهند. این فرآورده‌ها، بعضی از انواع میعانات تولید ایران را شامل می‌شود. در عین حال، مشتریان ایران هنوز می‌توانند از معافیت‌ تحریم‌ها برخوردار شوند چرا که براساس قانون ایالات متحده، آنها واردات نفت خام این کشور را به صورت چشم‌گیری کاهش داده‌اند.

تحلیلگران بلومبرگ به نوعی به دولت امریکا گرا داده و نوشته‌اند که با وجود اینکه رویترز در سال 2014 وجود این حفره را آشکار ساخت اما دولت امریکا هنوز در رابطه با آن اقدامی را انجام نداده است.

اگر ایالات متحده چه حال و چه بعد از ماه نوامبر، با سخت‌گیری گذشته به اجرای تحریم‌ها نپردازد، بر اساس داده‌های صادرات نفت منتشر شده از سوی بلومبرگ، ایران می‌تواند بار دیگر از این حفره مقرراتی سود جوید.

 همین خبر‌گزاری عنوان می‌کند که در ماه مه ایران روزانه 300 هزار بشکه گاز طبیعی یا میعانات Plant صادر کرده است. همین‌طور، در حالی که ایران و مشتریان آن خود را برای تحریم‌های سخت‌تر امریکا آماده می‌کنند، ارقام منتشره از ماه ژوئن نشان می‌دهد که صادرات نفت ایران کاهش یافته اما صادرات میعانات آن افزایش پیدا کرده است.

برخی از تحلیل‌گران بازار مانند آلن والد از موسسه مشاوره انرژی ترانسورسال در یادداشتی در بلومبرگ عنوان کرده‌اند که اگر ترامپ به دنبال اعمال تحریم‌های سخت‌گیرانه علیه ایران است، باید شرایط اخذ معافیت از تحریم‌ها را برای خریداران نفت ایران سخت‌تر کند. این امر به معنای اعمال ممنوعیت بر واردات نفت خام و هرگونه میعانات گازی از ایران است. همچنین، آنها به وزارت خزانه‌داری امریکا نیز پیشنهاد می‌کنند که در دستورالعمل‌های صادره و قسمت «سوال‌های متداول» وبسایت خود به صورتی واضح اعلام کند که «این وزارت تفاوتی میان واردات نفت و میعانات گازی از ایران قائل نیست». آنها همچنین توصیه کرده‌اند که این پیام در نشست‌هایی که مقامات وزارت خزانه‌داری و خارجه امریکا در آن شرکت می‌کنند مورد تاکید قرار گیرد تا «کشورهای خارجی از نحوه اعمال تحریم‌ها با خبر شوند».

پیش‌تر کره‌جنوبی و ژاپن از عزم خود برای درخواست معافیت از امریکا برای ادامه واردات نفت از ایران پس از تاریخ 4 نوامبر سخن گفته بودند. یکی از انگیزه‌های واردکنندگان فرآورده‌های نفتی از ایران این است که میعانات در زمانی که قیمت نفت رو به افزایش است بطور نسبی ارزان‌تر است. تحلیلگر بلومبرگ در بخشی از مطلب خود به وضوح ایران را در زمینه تحریم میعانات نیز تهدید کرده و می‌نویسد که اما این مزیت نسبی نباید خیال ایران را از تامین محل درآمدی در زمان تحریم راحت کند چرا که همانطور که در یادداشت آلن والد در بلومبرگ آمده، در بازار نفت، تولیدکنندگان میعانات کم نیستند و از همین‌رو بستن این حفره برای امریکا به بازار ضربه‌‌ای سخت را وارد نخواهد آورد.

بزرگ‌ترین مشتریان میعانات گازی ایران، کره‌جنوبی، ژاپن و امارات متحده عربی هستند که امارات با وجود داشتن ذخایر نفتی عظیم، باز هم برای مصارف داخلی، نفت سبک را از ایران وارد می‌کند. این کشورها می‌توانند واردات از ایران را با نفت خام فوق ‌سبک کویت یا سایر تولید‌کنندگان جایگزین کنند. از طرف دیگر، ایالات متحده در راه تبدیل شدن به یکی از تولیدکنندگان میعانات گازی در جهان است. انقلاب در استخراج نفت یا همان شکست هیدرولیکی به تولید حجم زیادی از میعانات در امریکا کمک کرده اما پالایشگاه‌های داخلی هنوز توان پالایش آن را ندارند. با این وجود، با برداشته شدن منع چند ده ساله تولید‌کنندگان داخلی در امریکا از صادرات نفت خام در سال 2015، این کشور می‌تواند به عنوان یکی از منابع اصلی برای صادرات میعانات به خریداران آسیایی و به جایگزینی برای ایران بدل شود. زمانی که در ماه مه، دونالد ترامپ، خروج ایالات متحده از برنامه جامع اقدام مشترک یا توافق اتمی با ایران را اعلام کرد، گفت که تحریم‌های امریکا «بیش از گذشته ایران را به زحمت خواهد انداخت». از سخنان تحلیل‌گران و افراد نزدیک به فضای سیاست‌گذاری در ایالات متحده این‌طور پیداست که عزم دولت برای اعمال سخت‌گیرانه تحریم‌ها جزم است و از همین رو بعید نیست که این کشور از ضعف‌ بندهای تحریم‌ و یا مفر‌های آن درس گرفته و سخت‌گیری بیشتری را بر صادرات تمام فرآورده‌های نفتی ایران اعمال کنند.