آموختن چه مهارت‌هایی برای زندگی مهم‌تر است؟
نگاهی به کارآمدی نظام آموزشی در مهارت‌آموزی به دانش‌آموزان
همزمان با آغاز سال تحصیلی ۹۸-۹۷، حسن روحانی، رییس‌جمهوری در آیین بازگشایی مدارس و آغاز سال تحصیلی جدید، به رسم چند سال گذشته، »پرسش مهر» امسال را مطرح کرد و از دانش‌آموزان خواست که بگویند تاکنون چه مهارت‌هایی آموخته‌اند و بگویند که فکر می‌کنند آموختن چه مهارت‌هایی برای زندگی‌شان مهم‌تر است. او در سخنرانی در مراسم آغاز سال تحصیلی جدید که در دبیرستان دخترانه نمونه دولتی عترت منطقه ۹ تهران برگزار شد،
مهارت‌آموزی را به عنوان یکی از اهداف مهم آموزش و پرورش مطرح کرد و از مسوولان وزارتخانه آموزش و پرورش خواست تا در کنار سایر مواد درسی که در مدارس به آن پرداخته می‌شود، از مهارت آموزی غافل نباشند اما برخی کارشناسان آموزش معتقدند، با سیستم فعلی آموزش و پرورش فضای چندانی برای رشد مهارت‌های دانش‌آموزان وجود نداشته و اگر قرار باشد بر
مهارت‌آموزی توجه شود باید تغییراتی در نظام آموزشی و رویکرد مدارس ایجاد شود.
پرسش مهر رییس‌جمهوری از دانش‌آموزان
حسن روحانی رییس‌جمهوری صبح یکشنبه در آیین بازگشایی مدارس و آغاز سال تحصیلی جدید، اول مهر را روز آغاز تلاش برای یادگیری و اندوختن سرمایه‌های علمی و معنوی دانست و با گرامیداشت همزمانی هفته دفاع مقدس و با آغاز سال تحصیلی مدارس به حادثه تروریستی اهواز اشاره و خاطرنشان کرد: «متاسفانه مردم شهر اهواز که در دوران دفاع مقدس قهرمانانه ایستادند و مقاومت کردند و هیچگاه نگذاشتند خیابانی از شهرشان در تصرف عفلقیان قرار بگیرد، به دست عواملی که هم پول و هم سلاح و هم سیاست و تبلیغاتشان از همسایگانمان در جنوب خلیج‌فارس شروع می‌شود به خاک و خون کشیده شدند.»
او با تاکید بر اینکه معلمان، مربیان آموزشی و برنامه‌ریزان کشور باید بدانند که فاصله خانه تا مدرسه باید کوتاه شود، افزود: «وقتی دانش‌آموز وارد مدرسه می‌شود و فضای دیگری را مشاهده می‌کند، این فاصله و تناقض برای او و جامعه هم از لحاظ رفتاری و اخلاقی و هم از نظر ارتباطی و ارزشی مشکل‌آفرین است. اگر دو ارزشی که در خانه و مدرسه مطرح است در یک راستا نباشند و خدایی ناکرده با یکدیگر متناقض باشند، موجب می‌شود که برداشت نوجوان و دانش‌آموز برای آینده زندگی خود توأم با ابهام می‌شود. مدرسه محل اتصال جامعه با خانه و محلی برای اتصال دیروز، امروز و فردای ماست؛ مدرسه باید بتواند ما را با قرن‌های گذشته آشنا و به تاریخ کشور و همچنین به دنیای امروز متصل و ارتباط ما را با فردا برقرار کند.»
رییس‌جمهوری با تاکید بر اینکه تحولات بسیاری در آموزش و پرورش کشور باید ایجاد شود، گفت: «آموزش و پرورش بار سنگینی بر دوش دارند و معلمان عزیز ما کار بزرگی تا به امروز انجام داده‌اند؛ همه پیروزی، مقاومت و ایستادگی ما در سایه مدرسه و مربوط به کلاس درس است. بسیار مهم است که آغاز مهر هر سال روز نشاط دانش‌آموزان باشد، برای همه کشور خیلی مهم است که آیا آغاز مهر هر سال روز نشاط دانش‌آموزان است یا روزی است که غم و غصه آنها را فرا می‌گیرد؟ همه معلمان، مجموعه وزارت آموزش و پرورش، دولت، خانواده‌ها و جامعه باید کاری کنند که دانش‌آموز به استقبال اول مهر بشتابد، چرا که او باید خوشحال باشد که سال جدیدی را برای پرورش و ساختن ایران خود آغاز می‌کند.»
وی افزود: «آموزش و پرورش باید در عمل به جامعه نشان دهد که میان مرد و زن تفاوتی وجود ندارد؛ این کار با گفتن درست نمی‌شود، بلکه باید در عمل و رفتار مدیران و همچنین سلسله مراتب آموزش و پرورش و مولفین کتب درسی مشاهده شود. همه جا باید مقام والای زن را مشاهده کنیم.»
روحانی با تاکید بر لزوم آموختن احترام به یکدیگر در مدرسه، گفت: « اخیرا آماری از نحوه حرف زدن و انتقاد کردن در فضای مجازی منتشر شده و آمار مربوط به ایران در مقایسه با ده‌ها کشور دیگر از وضعیت خوبی برخوردار نبود. در این زمینه همه باید بیاموزیم که همدیگر را نقد کنیم، اما به یکدیگر احترام بگذاریم. باید بدانیم همانطور که خوردن مال مردم گناه است، اهانت به انسان‌ها نیز گناهی بزرگ است. باید بدانیم همه بنده خدا هستیم و قدر یکدیگر را بدانیم و با مهربانی و ادب کامل با هم صحبت کنیم.»
رییس‌جمهوری در ادامه به بیان پرسش مهر امسال پرداخت و با تاکید بر لزوم مهارت‌آموزی دانش‌آموزان در مدارس از دانش‌آموزان خواست که در پاسخ به پرسش مهر بگویند سال گذشته چه مهارت‌هایی را در مدرسه آموخته‌اند و برای امسال چه انتظاراتی در این زمینه دارند. او بیان کرد: «بگویید که چه کسی به شما در مهارت‌آموزی کمک بیشتری کرده است و آموختن چه مهارت‌هایی برای زندگی‌تان مهم‌تر است.باید در پایان هر سال تحصیلی بخشی از کارنامه‌های دانش‌آموزان به آموختن مهارت جدید اختصاص یابد و همانطور که نمره دروس و انضباط دانش‌آموزان برای ما مهم است، جایگاه مهارت‌آموزی آنها نیز برای ما از اهمیت بالایی برخوردار است.»
وی با بیان اینکه گاهی دانش‌آموزان به اندازه معلمان و پا به پای آنها می‌توانند کلاس درس را اداره کنند، بر لزوم اعتماد نظام آموزشی به دانش‌آموزان تاکید وگفت: «مدرسه باید جای ساختن عقل، تدبیر و تفکر باشد نه آنکه محلی برای پر کردن اذهان دانش‌آموزان از مطالب کتب مختلف .در هر کلاسی دانش‌آموزان باید علاوه بر مطالعه کتب درسی خود بتوانند این کتب را نقد و آنها را اصلاح کنند. باید نظام آموزش و پرورش به دانش‌آموزی که کتب درسی خود را نقد به جا می‌کند، جایزه اختصاص دهد.»
مهارت آموزی در گرو تغییر درونمایه
اگرچه در سال‌های اخیر تغییراتی در کتب درسی و نظام ارزیابی دانش‌آموزان در مدارس ایجاد شده است اما هنوز هم میان آنچه در مدرسه‌ها به دانش‌آموزان ارایه می‌شود و آنچه از آن با عنوان مهارت آموزی یاد می‌شود فاصله بسیاری وجود دارد.
محمدرضا نیک نژاد، کارشناس آموزش، درباره این موضوع به «تعادل» گفت: «سیستم آموزشی نباید روی حفظ کردن و نمره و معدل متمرکز شود، بلکه باید بر مهارت افزایی و پرورش استعداد دانش‌آموزان مستعد تمرکز کند اگرچه در سال‌های اخیر تغییراتی در این رویه رخ داده است اما هنوز هم تا رسیدن به تحقق کامل مهارت گرایی و پرورش استعداد به جای سیستم نمره دهی، فاصله بسیاری وجود دارد. در این راستا باید درونمایه‌های آموزشی تغییر کند و این درونمایه‌ها طوری تنظیم شود که بر اساس آن یادگیری و فهم دانش‌آموزان از مطالب درسی در اولویت قرار گیرد.» او افزود: «سیستم آموزشی باید به سمتی حرکت کند که درک علمی دانش‌آموزان را بالا برد و از آموختن طوطی وار و حفظ کردن مسائل توسط دانش‌آموز عبور کند. برای این منظور محتوای کتاب‌های درسی و شیوه‌های آموزشی معلمان در مدارس باید معطوف به بالا بردن قدرت تحلیل، ارزشیابی و درک و فهم دانش‌آموزان شود. برای دستیابی به این هدف نیازمند به روز کردن معلمان، روش‌های آموزشی و محتوای کتاب‌های درسی در سطوح مختلف تحصیلی هستیم. دانش سیال امروز، توسعه فراگیر تکنولوژی و تغییرات سریع در عرصه علم و فناوری در جهان اما نیازمند ساختن نسلی کارآمد و با مهارت برای آینده است. برای دستیابی به این مهم باید از روش‌های آموزشی قدیمی که به جای آموختن مهارت، تقویت استعدادها و بالا بردن درک آموزشی دانش‌آموزان بر آموزش سطحی، نمره و معدل معطوف است فاصله گرفت و در اندیشه به روزرسانی آموزگاران، روش‌های آموزشی و محتوای منابع درسی بود.»
نیک نژاد بیان کرد: «از میان مهارت‌هایی که باید در اولویت آموزش در مدارس باشد، مهارت زندگی را می‌توان مهم‌ترین آن ارزیابی کرد. بیش از یک دهه است که پژوهش‌های آموزشی در آموزش و پرورش به سمت مهارت‌های زندگی پیش می‌رود. برخی ویژگی‌ها که به آن جان‌مایه‌های شهروندی امروزی گفته می‌شود، باید در روند آموزش مورد توجه قرار گیرد تا در فرد نهادینه شود و در آینده با مردم جامعه ارتباط سالم و درستی برقرار کند.»
او با تاکید بر آموزش و پرورش ژاپن و فنلاند به عنوان نمونه‌های موفق، افزود: « آموزش و پرورش در این کشورها، ویژگی‌های فرهنگی را در نظر می‌گیرد و براساس آنها کار می‌کند. گزارشی وجود دارد که در آن یک گزارشگر وارد یک مدرسه در ژاپن شده و با یک دانش‌آموز روی ویلچر مواجه می‌شود. دانش‌آموز معلولیتی نداشته اما برای اینکه دانش‌آموزان زندگی یک معلول را حس کنند و به درکی در این باره برسند، هر دانش‌آموز در طول سال یک روز با ویلچر به مدرسه می‌آید و تمام کارهای روزمره خود را با این وسیله می‌گذراند. اینجاست که فرد هم معلولیت را درک می‌کند و هم قدر سلامتی خود را می‌داند. چنین رویکردی شاید در ظاهر کوچک و بی‌اهمیت جلوه کند، اما سبب می‌شود مهارت شهروندی در دانش‌آموزان نهادینه شود. گرچه به تازگی در آموزش و پرورش ما هم از سنین پایه به چنین مسائلی توجه می‌شود، اما همچنان تمرکز روی نمره در مدارس ما وجود دارد.»
