مرز لنگراندازی « دلار»؟

گروه تجارت|

«دلار» سرانجام تغییر مسیر داد؛ سقوط آزاد نرخ دلار و تشکیل صف‌های فروش مردمی در سه روز گذشته، یکی از بزرگ‌ترین نوسانات تاریخ ارزی کشور پس از پایان جنگ تحمیلی را به نام خود ثبت کرد. افت نرخ دلار در روزهای گذشته، احتمالا ناشی از سیگنال‌های مثبتی بوده که به بازار داده شد؛ سیگنال‌هایی همچون «تضمین جریان ورود ارز به کشور توسط اروپا و تداوم خرید نفت ایران از سوی آنها و نظر مثبت مجلس به لوایح چهارگانه FATF.» اما با این حال هنوز مشخص نیست نرخ دلار در کدام کانال لنگر خواهد انداخت. «تعادل» اما در گفت‌وگو با فعالان اقتصادی، سمت و سوی احتمالی نرخ دلار در روزهای آینده را مورد بررسی قرار داده است. برآیند کلی نظرات آنها اگرچه حاکی از این است که نرخ واقعی دلار باید در کانال 7 هزار تومان قرار گیرد، اما با این حال بر این باورند که دولت باید از تعیین قیمت ارز کنار برود و به عرضه و تقاضا مجال بدهد تا قیمت تعادلی دلار تعیین شود.

     واکاوی دلایل سقوط دلار

بازار ارز در ساعات پایانی روز دوشنبه، تصاویر کم سابقه‌ای را روی خروجی رسانه‌ها قرار داد؛ مردمی که تا چند روز قبل حاضر بودند بابت هر دلار حتی تا حدود 19 هزار تومان هم پول پرداخت کنند، صف کشیده بودند تا از سقوط دارایی دلاری خود جلوگیری کنند. اما روزهای دوشنبه و سه شنبه هفته جاری، قیمت دلار به شکل ناگهانی و بی‌سابقه‌ای کاهش پیدا کرده و همین موضوع موجب شد، علاوه بر تهران، بسیاری از شهرهای کشور شاهد تبدیل صف خرید دلار به صف فروش آن باشند، تا جایی که تا لحظه تنظیم این گزارش، حتی برخی خبرها از ورود دلار به کانال 8 هزار تومانی خبر می‌دهند.

اما دلاری که تا ابتدای هفته، می‌رفت که رکوردهای هرگز ثبت نشده قیمتی را هم رد کند، چطور دستخوش روند نزول قیمتی شد؟ دلایل متعددی را برای این رخداد می‌توان بر شمرد، اما در صدر آنها باید سیگنال‌های مثبتی اشاره کرد که تداوم ورود ارزهای خارجی به اقتصاد ایران را ضمانت می‌کردند. اما طی چند روز گذشته، دست کم دو خبر، موجب دریافت این سیگنال مثبت شد: نخست اینکه اروپایی‌ها اعلام کردند به عملیاتی کردن ساز و کار جدید خود برای حمایت مالی از برجام (و البته تضمین جریان ورود ارز به ایران) نزدیک شده‌اند و دوم اینکه محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران اعلام کرد رایزنی‌ها با اتحادیه اروپا برای تداوم خرید ایران مثبت بوده است. سیگنال مثبت دیگر را البته مجلس شورای اسلامی مخابره کرد: لوایح چهارگانه مربوط به FATF در آستانه عبور از سد مجلس قرار گرفته‌اند. اینها همه در حالی است که «خروج سخت دلار از خانه‌ها»، که در هفته‌های اخیر در قالب بی‌اعتنایی به بخشنامه سپرده‌گذاری ارزی نمود پیدا کرده بود، بازگشت به روزهای دلار زیر 10 هزار تومان را بسیار دور از دسترس نشان می‌داد.

اما در پی روند نزولی قیمت دلار در بازار آزاد، فعالان اقتصادی تحلیل‌های متفاوتی از وضعیت کنونی بازار ارز را ترسیم می‌کنند ودر عین حال از آینده دلار می‌گویند. به‌طوری‌که یکی از اعضای اتاق بازرگانی ایران با بیان اینکه افزایش نرخ ارز هیچ توجیه منطقی نداشت، 4 دلیل برای کاهش نرخ ارز را متصور است و می‌گوید: در حال حاضر تحلیل بازار ارز متفاوت‌تر از تحلیل‌هایی است که طی سال‌های قبل داشته‌ایم و هیچ دلیل قانع کننده‌ای برای افزایش آن دیده نمی‌شود، چراکه ظرفیت فعلی اقتصادی و اجتماعی ایران دلار ۱۴ - ۱۵ هزار تومان به بالا را توجیه نمی‌کند.

محسن حاجی بابا، نایب رییس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق بازرگانی ایران، در گفت‌وگو با ایسنا، یکی از چهار عامل اصلی که تاثیرگذار در کاهش قیمت ارز بوده را احتمال تصویب FATF می‌داند و در این باره توضیح می‌دهد: این موضوع اطمینان ایجاد می‌کند که مانعی برای ارتباط بین ایران و اروپا نخواهد بود. دلیل دیگر کاهش نرخ ارز اما از نگاه او، قطعی شدن ارتباط بانکی اروپا (به غیر از سوییس) با ایران است. حاجی بابا، علت دیگر افت قیمت دلار را آزاد اعلام کردن واردات ارز بدون محدودیت همراه با مسافران دانست و گفت: حواله‌های خرید و فروش به‌شدت وجود دارد اما عرضه اسکناس در بازار توسط مسافران و حتی صرافی‌ها در کاهش قیمت تاثیرگذار است و به احتمال زیاد در عرضه اسکناس در بازار افزایش پیدا خواهد کرد. این عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران ادامه داد: این شرایط باعث شد خریداران دلار یا دلال مقداری در خرید احتیاط کنند و احتیاط در خرید باعث کاهش قیمت‌ها شده و با همان شدت هیجانی که خرید کردند اکنون عرضه می‌کنند که بازار تاحدودی به تعادل برگشته است. این فعال اقتصادی همچنین از بورس به عنوان ضربه‌گیر افزایش قیمت دلار یاد کرد و بازار را این طور پیش‌بینی کرد که روند نزولی، تا پایان روز چهارشنبه تمام خواهد شد و دلار تا حدود ۱۰ هزار تومان (مقداری بالاتر یا پایین‌تر) می‌آید که این قیمت در شرایط فعلی یک قیمت منطقی برای بازار آزاد است و اگر محدودیت‌های نیمایی برداشته شود، دولت کنترل و نظارت بیشتری روی ارزها خواهد داشت. اما تثبیت آن بستگی به حرکت‌های دولت و ایجاد اعتماد مردم به توانایی دولت در اقتصاد کشور و تصمیماتی دارد که در قبال نقدینگی اتخاذ می‌کند.

     سمت و سوی دلار در روزهای آینده

اکنون اما پرسش اساسی برای عامه مردم و البته تولیدکنندگان این است که قیمت دلار در روزهای آینده به کدام سو خواهد رفت؟ فارغ از اینکه دلار در کدام کانال قیمتی لنگر خواهد انداخت اما این موضوع هم اهمیت بسیار دارد که مهلک‌ترین سم برای تولید، نه افزایش قیمت دلار، که نوسان آن است. تولیدکننده‌ای که یک بار با ارز 4200 تومانی نهاده‌های تولید خود را وارد کرده و بعد ناچار به پرداخت ما به التفاوت ارزی آن شده و اکنون نمی‌داند با توجه به قیمت دلار، کالای نهایی خود را به چه قیمتی باید بفروشد، چندان از این شرایط استقبال نمی‌کند. این یعنی حتی پایین آمدن قیمت دلار هم الزاما برای تولیدکنندگان خبر خوشی نخواهد بود. رییس سابق اتاق بازرگانی تهران، اما معتقد است نرخ واقعی دلار حدود 7 هزار تومان است. یحیی آل‌اسحاق در این باره اینگونه توضیح می‌دهد که قطعا قیمت واقعی دلار آن نرخ‌های کذایی هفته‌ گذشته که تا بیش از ۱۹ هزار تومان رفته بود، نیست و به دلیل عوامل متعددی مانند عوامل بین‌المللی، جو روانی و ... این شوک در بازار ارز به وجود آمد که می‌توان گفت همه عوامل آن غیر اقتصادی بود. دولت باید به گونه‌ای بازار ارز را مدیریت کند که نرخ دلار به کمتر از ۱۰ هزار تومان یعنی حدود ۷۰۰۰ تومان برسد و پس از آن کنترل‌ها و نظارت‌های خود را بر این بازار به گونه‌ای اعمال کند که قیمت‌ها تثبیت شود. به گفته او، کسانی که زندگی خود را وارد قمار بازار ارز کرده‌اند، خسارات فراوانی دیده‌اند و باید بدانیم که بازار ارز، بازار سوداگری نیست و نباید سرمایه‌های خودمان را با این قمار خطرناک، از بین ببریم. این در حالی است که عضو هیات رییسه اتاق تهران معتقد است که این صحبت‌های اخیر مسوولان بوده که باعث کاهش نرخ ارز شده است. سیده فاطمه مقیمی در گفت‌وگو با «تعادل» می‌گوید: اساسا دور نمای برنامه‌های اقتصادی دولت باعث تغییر نرخ ارز در گذشته و حال شده است. افرادی که نیازی به ارز نداشتند به خرید آن هجوم بردند و حالا با صحبت‌های اخیر مسوولان دولت به فروش ارز دست زده‌اند و این به نوبه خود باعث افزایش عرضه ارز در بازار شده است.

به گفته مقیمی، تعیین دستوری نرخ هر کالایی دست به دست شدن و خرید و فروش آن کالا را به دنبال دارد که در نهایت، موجب افزایش قیمت آن کالا خواهد شد با این حال او بر این باور است که روند منطقی این است که عرضه و تقاضا قیمت را تعیین کند. او در ادامه می‌افزاید: بنابراین نباید قیمتی برای نرخ ارز تعیین یا پیش بینی کرد؛ اما معتقدم، نرخ دلار در حدود 8 هزار تومان به مدار منطقی خود نزدیک‌تر است. عضو هیات رییسه اتاق تهران همچنین در مورد اقدام اخیر بانک مرکزی برای جذب ارزهای در دست مردم نیز اظهار می‌کند: این اقدام باعث تقویت صندوق ارزی و قدرت نرخ‌گذاری توسط دولت می‌شود؛ بطوری که منابع ارزی که در اختیار دارد افزایش می‌یابد و به این ترتیب، تعیین‌کننده نرخ ارز دولت خواهد بود.  از دیگر سو، نایب رییس کمیسیون انرژی، صنایع پالایشی و پتروشیمی اتاق بازرگانی ایران، نیز مکانیزم صحیح تعیین قیمت در بازار ارز را عرضه و تقاضا قیمت‌ها عنوان می‌کند. رضا پدیدار در این باره به «تعادل» می‌گوید: اقتصاد یک فرآیند است و باید مسیر خود را طی کند و لازمه این مسیر عرضه و تقاضا است. عرضه و تقاضا باید قیمت‌ها را تعیین کند تا به مدار منطقی نزدیک شود. در این صورت است که بازار را به ثبات می‌رساند و محیط اطمینان بخش را به وجود می‌آورد. او بر این باوراست که دولت باید زمانی به بازار ورود کند که شاهد فساد در آن باشد؛ همان‌گونه که پیش از این شاهد آن بودیم، ارزهای خارجی در مسیر عرضه و تقاضا نبود، بلکه در مسیر سوداگری قرار گرفت و باعث التهاب در بازار شد. پدیدار در این رابطه افزود: دولت باید مناسبات را تعیین کند و وجوه ارزی حاصل از صادرات را مدیریت کند که به مصرف نیاز کشور برساند. این مدیریت به یک نظام رگولاتوری نیاز دارد. رگولاتوری این امکان را می‌دهد که بتوان معاملات را ثبت کرد یا نظام مالیاتی را برای آن تعیین کرد. به گفته او، نرخ ارز در ماه‌های آتی طبیعتا نباید جهش قیمتی داشته باشد؛ چون همه آن محدودیت‌هایی را که برای تحریم ایران در نظر داشتند را تعریف کرده‌اند، اما مسوولان دولتی ما هنوز به ثبات در تصمیم‌گیری‌های خود دست نیافته‌اند و تاکنون شاهد تغییر پی در پی دستورالعمل‌ها هستیم. او به این موضوع نیز اشاره می‌کند تا زمانی که این روند ادامه داشته باشد نمی‌توان دورنمایی از وضعیت اقتصادی تعریف کرد و ممکن است هر اتفاقی در ماه‌های پیش رو بیفتد.

     واکنش‌های توئیتری

اما برخی از فعالان اقتصادی نیز در فضای مجازی نسبت به سقوط آزاد دلار واکنش نشان داده و برای کنترل بازار ارز نسخه پیچیدند. پدرام سلطانی، نایب‌رییس اتاق بازرگانی ایران نیز در توئیتی، کاهش قیمت دلار را فرصتی مناسب برای خروج دولت از عرصه قیمت‌گذاری نرخ ارز دانست و نوشت: «کاهش نرخ ارز بهترین فرصت است که بانک مرکزی دخالتش در بازار ثانویه را کلا متوقف کند و اجازه دهد عرضه و تقاضا نرخ ارز تجارت خارجی را تعیین کند. اگر سریع اقدام کند به بازار ارز ثبات مى بخشد، وگرنه باید منتظر «افزایش مجددنرخ ارز» باشیم. امیدوارم دولت این توصیه را جدی بگیرد.»

از سوی دیگر، توئیت محمد لاهوتی، رییس کنفدراسیون صادرات ایران اما به فرصت کوتاه دولت برای اصلاح مسیر دلار اشاره می‌کند: «...وقت آن است که بازار ارز با واقعیت‌های اقتصادی به کار خود ادامه دهد و منطق عرضه و تقاضا جای‌‌ سیاست‌های غلط ارزی را بگیرد. تامین ارز کالاهای اساسی و سرمایه‌ای تولید با دولت و مابقی با منابع صادراتی. مسیر بازار ثانویه را هر چه سریع‌تر اصلاح کنید. فرصت کم است.» اما حسین سلاح ورزی، دیگر نایب‌رییس اتاق بازرگانی ایران نیز اصلاح قیمت خوراک پتروشیمی را به تعادل قیمت دلار در بازار ربط داده و این طور نوشته است: «دولت با اصلاح قیمت خوراک پتروشیمی‌ها، قدم بزرگی در جلوگیری از توزیع رانت و هدر رفت منابع برداشته است، با اجرای تصمیمات عقلایی در بازار ثانویه، قیمت ارز به تعادل می رسد و ثبات دوباره به بازارها و اقتصاد کشور باز خواهد گشت.»