سهم‌گیری دو شریک تجاری از سبد صادراتی ایران

تعادل|

در نیمه نخست سال 1397 از مجموع 23.1 میلیارد دلار صادرات کالای بدون نفت خام ایران، دوکشور عراق و افغانستان به عنوان دومین و چهارمین مقصد صادراتی ایران به ترتیب سهم 20 درصدی و 7 درصدی از صادرات غیرنفتی ایران را به خود اختصاص داده‌اند. علاوه بر این، صادرات کالای غیرنفتی ایران در مدت مذکور نسبت به مدت مشابه سال قبل حدود 13 درصد رشد داشته و صادرات به کشور عراق مهم‌ترین عامل اثرگذار بر رشد صادرات کالایی غیرنفتی ایران بوده است. از دیگر سو، آمارها نشان می‌دهد سهم این دو همسایه شرقی و غربی از صادرات کالایی غیرنفتی ایران نسبت به مدت مشابه سال 1396 افزایش یافته است. بر اساس گزارش اتاق تهران، این در حالی است که با رشد 45 درصدی صادرات ایران به عراق در شش ماهه نخست سال جاری، عراق که در پنج ماهه نخست 1397، سومین مقصد صادراتی ایران بوده، در پایان شهریورماه در جایگاه دوم میان مقاصد صادراتی ایران قرار گرفته است و البته، پیش بینی می‌شود که به زودی جایگاه نخست را نیز از آن خود کند.

 فشار تقاضا و افزایش صادرات به همسایگان

در ماه‌های اخیر، افت ارزش ریال در برابر ارزهای خارجی موجب افزایش تقاضا برای کالاها و خدمات ایرانی در کشورهای اطراف و به ویژه همسایگان ایران شده است. در همین مدت، ورود اتباع خارجی به ایران به قصد خرید کالا، به اندازه‌ای کفه تقاضا را سنگین کرده که برخی کالاها همچون خشکبار، گوجه فرنگی و رب گوجه فرنگی و نیز سیب زمینی، با افزایش بی‌سابقه قیمت در داخل مواجه شده و دولت ناگزیر از اعلام ممنوعیت صادرات برای آنها شد. علاوه بر این، بر اساس آمارها، صادرات ایران به کشوری مانند عراق در طول شش ماه گذشته به رکورد بی‌سابقه‌ای دست پیدا کرده و به زودی، ایران به بزرگ‌ترین شریک تجاری خارجی این کشور بدل خواهد شد. فارغ از اینکه هجوم خارجی‌ها به ایران را تا چه اندازه می‌توان مصداق صادرات غیر نفتی در نظر گرفت اما این پرسش به میان می‌آید که روند صادرات ایران به کشورهای همسایه خود چگونه بوده است؟ گزارش حاضر با استفاده از آمار ماهانه گمرک ایران، به بررسی روند صادرات کالای بدون نفت خام ایران به دو کشور عراق و افغانستان در پایان شهریور ماه 1397 می‌پردازد. ارزش صادرات کالاهای بدون نفت خام ایران در نیمه نخست سال 1397 تقریبا 23.1 میلیارد دلار بوده است. از این مقدار، حدود 7 درصد به افغانستان و 20 درصد به کشور عراق صادر شده است. آمارها نشان می‌دهد سهم این دو کشور از صادرات کالایی غیرنفتی ایران نسبت به مدت مشابه سال 1396 افزایش یافته است. این در حالی است که با رشد 45 درصدی صادرات ایران به عراق در مدت مذکور نسبت به نیمه نخست 1396، عراق که در پنج ماهه نخست 1397، سومین مقصد صادراتی ایران بوده، در پایان شهریور 1397 در جایگاه دوم میان مقاصد صادراتی ایران قرار گرفته است. صادرات ایران به کشور افغانستان نیز در نیمه نخست 1397، نسبت به نیمه نخست سال 1396 رشد 31 درصدی داشته است.

صادرات ایران در شش ماهه نخست سال 1397 نسبت به مدت مشابه 1396 حدود 13 درصد رشد داشته که مهم‌ترین عامل اثرگذار بر آن، افزایش صادرات به عراق بوده است. آمارها نشان می‌دهد سهم کشورهای عراق و افغانستان از رشد 13 درصدی ارزش صادرات کالاهای بدون نفت خام کشور در مدت مذکور، به ترتیب حدود 7 واحد درصد و 2 واحد درصد بوده است.

طی نیمه نخست سال 1397، در مجموع 9.6 میلیون تن کالای بدون نفت خام به ارزش 4.56 میلیارد دلار به مقصد کشور عراق صادر شده که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، از رشد حدود 45 درصدی در وزن و ارزش برخوردار بوده است. این در حالی است که هم از حیث میزان و هم از لحاظ ارزشی، صادرات به عراق در نیمه نخست 1397 در مقایسه با عملکرد مدت مشابه سال‌های 1395 و 1396، بالاتر است.

 صادرات به عراق

بررسی روند ماهانه صادرات ایران به کشور عراق نشان می‌دهد صادرات ایران به عراق طی دوازده ماهه منتهی به شهریور 1397 بطور متوسط ماهانه 5.9 درصد رشد کرده و از 576 میلیون دلار در شهریور 1396 به 1.1 میلیارد دلار در شهریور 1397 رسیده است. در نیمه نخست سال 1397 روند رشد ارزش و مقدار صادرات به عراق (جز در خرداد ماه) صعودی بوده است. بطوری که در شهریور 1397، صادرات ایران به عراق از نظر ارزشی و وزنی به بالاترین سطح خود در یک سال اخیر رسیده است.

یکی از نکات قابل ملاحظه در روند صادرات ایران به عراق طی نیمه نخست 1397 این است که در شهریور 1397، صادرات به عراق از نظر ارزشی نسبت به مرداد ماه 28 درصد رشد داشته و از نظر وزنی 106 درصد رشد کرده است. به عبارتی متوسط قیمت کالاهایی که در شهریور ماه به عراق صادر شده، کاهش یافته است. در شهریور 1397، کالاهای صادراتی به عراق بطور متوسط با ارزش 352 دلار به ازای هر تن صادر شده‌اند، در حالی که متوسط قیمت در مرداد 1397 معادل 566 دلار به ازای هر تن بوده است.

 صادرات به افغانستان

در نیمه نخست سال 1397، در مجموع 3.2 میلیون تن کالای بدون نفت خام به ارزش 1.7 میلیارد دلار به مقصدکشور افغانستان صادر شده که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، از رشد 15درصدی در وزن و رشد 31 درصدی در ارزش برخوردار بوده است.

بررسی روند ماهانه صادرات ایران به افغانستان نشان می‌دهد ارزش صادرات کالایی بدون نفت خام ایران به این کشور، طی دوازده ماهه منتهی به شهریور 1397 بطور متوسط ماهانه 1.4 درصد رشد کرده و از 200 میلیون دلار در شهریور 1396 به 235 میلیون دلار در شهریور 1397رسیده است. در نیمه نخست سال 1397، ارزش و مقدار صادرات به افغانستان تقریبا روندی نوسانی داشته است. بالاترین مقدار صادرات ایران به این کشور در مدت مذکور، مربوط به اردیبهشت ماه است که ارزش صادرات ایران به 405 میلیون دلار رسیده که در دوازده ماهه منتهی به شهریور 1397، بی‌سابقه بوده است. به نظر می‌رسد یکی از دلایل افزایش صادرات ایران به افغانستان در اردیبهشت ماه، رشد صادرات «سایر گازهای نفتی و هیدروکربورهای گازی شکل مایع شده» تحت کد تعرفه 2711990 به کشور افغانستان در اردیبهشت و کاهش مجدد آن در خرداد ماه بوده است.

در خرداد ماه 1397 صادرات ایران به افغانستان کاهش 50 درصدی را در مقایسه با اردیبهشت همین سال تجربه نمود. در ماه‌های تیر و مرداد صادرات ایران به افغانستان افزایش یافت اما در شهریور ماه با کاهش حدود 28 درصدی، صادرات ایران به افغانستان به 235 میلیون دلار رسید. از دیگر سو، متوسط قیمت صادرات کالاها به کشور افغانستان در شهریور 1397، حدود 545 دلار به ازای هر تن بوده که نسبت به فروردین سال 1397، حدود 167 دلار به ازای هر تن افزایش یافته است.