«نوبل» زنان بیشتری را دید

الهه باقری|

مراسم نوبل ۲۰۱۸ دیروز به کار خود پایان داد. هر سال، در ماه‌ اکتبر، در سراسر جهان، مردم در انتظار معرفی برندگان نوبل سال، در شاخه‌های علمی، اقتصادی، ادبیات و صلح هستند. معمولا اسامی نامزدها برای دریافت این جایزه اعلام نمی‌شود و تنها گمانه‌زنی‌هایی صورت می‌گیرد. طبق گزارش‌های منتشر شده، تا سال 2017، حدود 923 فرد و سازمان موفق به دریافت نوبل شدند که در میان آنها، 844 مرد و 49 زن، همچنین 27 سازمان حضور داشتند.

در مراسم امسال، اهدای جایزه نوبل به 3 زن در شاخه‌های فیزیک، شیمی و صلح شمار زنان برنده این جایزه را به 52 نفر رساند. این آمار در حالی منتشر شده که جای خالی زنان در میان برندگان نوبل به یکی از عمده‌ترین بحث‌های نوبل تبدیل شده و اعتراض‌های بسیاری به‌همراه داشته است. آنطور که گفته شده، از آغاز اهدای نوبل در سال 1901 تاکنون، حدود 854 مرد در میان برندگان این جایزه قرار داشتند.

با اینکه بیش از یک قرن از برگزاری و اهدای جوایز نوبل می‌گذرد، اما طبق تازه‌ترین آمار منتشر شده، در این مدت تنها حدود 5.5 درصد از برندگان این جایزه، زنان بودند. به گفته بنیاد نوبل، مهم‌ترین دلیل این تفاوت، حضور کمتر زنان در عرصه‌های علمی و حقوق بشری بوده است؛ چرا که برندگان نوبل را افرادی تشکیل می‌دهند که چند دهه به مطالعه، تحقیق و فعالیت‌های حقوق بشری مشغول‌ هستند.

بر این اساس، با توجه به حضور کمتر زنان در مراکز علمی در دهه‌های گذشته، طبیعی به‌نظر می‌رسد که زنان کمتری در میان برندگان نوبل حضور داشته باشند. این در حالی است که حضور ماری کوری و مادر ترزا در سال‌های آغاز مراسم نوبل باعث شده که انتقادهای بسیاری به تحلیل بنیاد نوبل در خصوص تفاوت زنان و مردان برنده نوبل باشد. بسیاری بر این باورند که تفکرات کلیشه‌ای در جامعه، باعث کمرنگ شدن بسیاری از فعالیت‌های علمی و اجتماعی زنان باشد و حتی اگر فعالیت‌هایی صورت بگیرد، به‌دلیل نگاه مردسالارانه در برخی جوامع، بی‌اهمیت نشان داده شود.

همانطور که گفته شد، امسال 3 زن توانستند جایزه نوبل را دریافت کنند. در میان آنها، دو زن در بخش‌های علمی و یکی در زمینه حقوق بشر موفق به کسب این جایزه شدند. نادیا مراد، یکی از جنجالی‌ترین چهره‌های نوبل امسال، زن جوان 25 ساله‌ای بود که موفق شد از دست تروریست‌های داعش فرار کرده و برای پایان دادن به قاچاق انسان و خشونت‌های جنسی فعالیت کند.

پیش از او نیز، ملاله یوسف‌زی نیز موفق به دریافت صلح نوبل شد. دختر نوجوان پاکستانی فعال حقوق بشر و عضو کمپین تحصیل دختران که در دفاع از حق آموزش توسط طالبان مورد هدف گلوله قرار گرفت و در سال ۲۰۱۴ به همراه کایلاش ساتیارتی از هند، به دلیل «مبارزه علیه سرکوب کودکان و جوانان و برای حق تحصیل تمامی کودکان»، صلح نوبل را از آن خود کرد؛ اتفاقی که تا پیش از این، شاید در تعریف جوامع مردسالار امری محال به‌نظر می‌رسید.

هرچند که برخی از فعالان حوزه زنان بر این باورند که حتی زنان محقق نیز از تبعیض و نابرابری جنسیتی در امان نیستند.

با این‌حال، اعضای بنیاد نوبل بر این باورند که در سال‌های اخیر، در مقایسه با مردان، شمار بیشتری از زنان در لیست نامزدهای دریافت جوایز نوبل قرار دارند.

در بسیاری از گزارش‌ها، میزان توزیع نوبل با توجه به شاخص‌های دیگری نیز بررسی شده است. گفته شده که تاکنون، اکثر برندگان نوبل شیمی، پزشکی و فیزیک بالای 72 سال بودند. در واقع سن برندگان این جایزه در رشته‌های علمی از دهه پنجاه میلادی به این سو همواره رو به افزایش بوده است. آنطور که در برخی گزارش‌ها گفته شده، برندگان جایزه صلح نوبل، به‌خصوص زنان، توجه بسیاری را به خود جلب می‌کنند. فعالیت حقوق بشری آنها نیز اگر ناشناخته باشد، پس از دریافت جایزه اعتبار و شناختی بسیاری در میان مردم در سراسر جهان کسب می‌کنند.