طلسم 19 ساله!
محمد غلامی|
از اولین‌باری که طرح استانی شدن انتخابات مجلس شورای اسلامی به صحن پارلمان آمد، بیش از 19 سال می‌گذرد. طرحی که بارها در مجلس مطرح شده، حتی به تصویب رسیده؛ اما در آخرین قدم‌ها به بن بست رسیده است. این طرح را آن دسته از نمایندگانی پیگیری کرده‌اند که خواهان ملی شدن مجلس هستند، مجلسی که معتقدند مطالبات ریز و کوچک رای‌دهندگان، آن را از کارآمدی انداخته است. حال باردیگر تعدادی از نمایندگان یک فوریت طرح جامع انتخابات را- که استانی شدن انتخابات مجلس بخشی از آن است- به هیات رییسه داده‌اند. آنطور که نجفی نماینده بابل گفته «بر اساس یکی از مواد این طرح، در انتخابات مجلس محدوده جغرافیایی هر استان به عنوان حوزه استانی انتخابات محدود می‌شود و نمایندگان هر حوزه استانی معادل تعداد نمایندگان حوزه انتخابیه موجود در استان هستند که مستند به قانون تعیین محدوده حوزه‌های انتخابیه مجلس و اصلاحات بعدی آن تعیین می‌شود.» اما پیشینه این طرح به چه زمانی باز می‌گردد؟
استانی شدن انتخابات؛ از مجلس پنجم تا به امروز
اولین‌بار تعدادی از نمایندگان مجلس پنجم، در آخرین روزهای کاری این مجلس، طرح استانی شدن انتخابات را مطرح کردند. اما چون روزهای آخر مجلس پنجم بود، برخی از نمایندگان آن را طرحی انتخاباتی و تبلیغاتی پنداشتند، از این رو با آن همراهی نکردند. اما با تغییر چینش نمایندگان در مجلس ششم، و به قدرت رسیدن اکثریت اصلاح‌طلبان یا همان جبهه دوم خردادی آن روزها، این طرح به حاشیه نرفت. خردادماه سال 1381 تعدادی از نمایندگان مجلس ششم، طرحی مشابه آنچه پیش‌تر در مجلس پنجم مطرح شده بود را به هیات رییسه دادند. طرحی که یکسال بررسی آن زمان برد و سرانجام در اردیبهشت سال 82 با 120 رای موافق تصویب شد. بر اساس طرحی که نمایندگان مجلس ششم مطرح کرده بودند، هر یک از نامزدهای انتخاباتی باید از یکی از شهرستان‌های یک استان انتخاب می‌شدند. بر این اساس، آن فردی پیروز انتخابات از حوزه انتخابیه شهرستان مدنظرش بود که بیشترین رای را از رای‌دهندگان استان به دست می‌آورد. اما این طرح با سد شورای نگهبان مواجه شد. این شورا، مصوبه مجلس را مغایر با بندهای 8، 9 و 15 اصل سوم و شانزدهم و اصل شصت و دوم و هفتاد و پنجم قانون اساسی و شرع تشخیص داد و آن را رد کرد. طرح که به مجلس بازگشت 96 نماینده مجلس طرح جدیدی ارایه کردند که بر اساس آن طرح استانی شدن انتخابات برای دور اول تنها در چند استان به صورت آزمایشی برگزار شود. در این طرح آمده بود که استانی شدن انتخابات مجلس برای انتخابات مجلس هفتم در 6 استان اصفهان، لرستان، فارس، گیلان، آذربایجان شرقی و زنجان برگزار شود و پس از آن با توجه به نتیجه کار، نمایندگان درباره ادامه یا تغییر در برگزاری این شکل از انتخابات تصمیم بگیرند. اما شورای نگهبان این طرح را هم با استناد به همان ایراداتی که پیش‌تر گرفته بود، رد کرد. این طرح باردیگر به مجلس بازگشت؛ اما عمر مجلس ششم به بررسی دوباره آن قد نداد. با این حال، مجلس هفتمی‌ها هم آن را دوباره پی گرفتند و با 146 رای طرح اصلاحی را در اردیبهشت ماه سال 86 تصویب کردند. بر اساس اصلاحیه نمایندگان مجلس هفتم، یک حوزه انتخابیه اصلی (استان) و یک حوزه انتخابیه فرعی (شهرستان) وجود داشت. همچنین چند استان و حوزه انتخابیه از جمله استان سیستان و بلوچستان و حوزه‌های انتخابیه تربت‌جام و تایباد، خواف و رشتخوار در استان خراسان رضوی و چند شهرستان در گلستان، آذربایجان غربی، کرمانشاه و کردستان از اجرای این قانون مستثنی می‌شدند. اما این طرح هم به سد شورای نگهبان خورد و آنان باردیگر ایرادات پیشین را به میان کشیده و مصوبه مجلس را رد کردند. نوبت که به مجلس هشتم رسید، نمایندگان این دوره هم استانی شدن انتخابات مجلس را نادیده نگرفتند و در سال 88 طرح «تغییر نظام انتخاباتی مجلس» را ارایه کردند. طرحی که نمایندگان مجلس هشتم همچون سلف‌شان، حوزه‌های انتخابیه را به دو دسته استانی و شهرستانی تقسیم کردند؛ اما تغییری در طرح قبلی اعمال کردند. بر اساس این تغییر، به جای آنکه ملاک پیروزی هر کاندیدا کسب حداکثر رای در استان باشد، داوطلبان برای انتخاب شدن در حوزه انتخابیه فرعی (یک یا چند شهرستان) باید 15 درصد آرای استانی را هم کسب کند. اگر چنین نشود، سیستم تناسبی ملاک عمل قرار می‌گیرد؛ به این شکل که رای‌دهنده مختار است نام یک یا چند نماینده یا فهرست یا ترکیبی از فهرست و نامزدهای منفرد را در برگه رای بنویسد. در این روش، کرسی‌های باقی مانده بین فهرست‌ها به تناسب رایی که کسب کرده‌اند تقسیم می‌شد. اما این طرح هم مانند طرح‌های پیشین به نتیجه نرسید. طرح استانی شدن انتخابات مجلس در پارلمان نهم هم تکرار شد که شورای نگهبان آن را هم رد کرد.
استدلال موافقان و مخالفان
حال پس از طرح دوباره این موضوع این‌بار در مجلس دهم، باردیگر موافقان و مخالفان به اظهارنظر در این باره پرداخته‌اند. موافقانی که معتقدند با استانی شدن انتخابات از یک سو چهره مجلس ملی‌تر شده و افراد شایسته‌تری به پارلمان راه می‌یابند، از سوی دیگر، نمایندگان به جای دخالت در مسائل و مشکلات دولتی در شهرستان‌ها و روستاها، به وظیفه قانونگذاری و نظارت می‌پردازند. اما مخالفان نظر دیگری دارند. آنان معتقدند با تصویب این طرح ارتباط میان جامعه و مردم در شهرها و روستاهای کوچک با دولت قطع می‌شود. در واقع آنان نمایندگان مجلس را پلی میان مردم شهرها و روستاها و دولت می‌دانند که با استانی شدن انتخابات این پل از بین می‌رود. از سوی دیگر آنان معتقدند با استانی شدن، نمایندگان نگاه‌شان به جای شهرستان‌های کوچک به مراکز استان‌ها معطوف می‌شود که این باعث فراموش شدن مناطق دور از مراکز استانی می‌شود.
