تلاش ترامپ برای رام کردن بازار نفت

گروه انرژی| علیرضا کیانی |

6 ماه از زمانی که دونالد ترامپ خروج کشورش از توافق ایران را اعلام کرد، می‌گذرد و تنها 2 روز تا اعمال دوباره تحریم‌های واشنگتن علیه تهران باقی‌مانده است. در این مدت، قریب‌به‌اتفاق مقامات دولت امریکا با اطمینان اعلام می‌کردند که خبری از اعطای معافیت به مشتریان نفتی سومین تولید‌کننده بزرگ اوپک نخواهد بود. نفت اما در این مدت آرام ننشست و رکوردهای قیمتی 4 ساله را شکست. اکنون و در آستانه بازگشت تحریم‌های نفتی ایران، خبرهایی از دولت امریکا به گوش می‌رسد مبنی بر اینکه دولت ترامپ در نظر دارد تا به برخی از خریداران نفت ایران معافیت «موقت» و احتمالا «مشروط» از تحریم‌ها اعطا کند. این خریداران را 8 کشور که هند، ژاپن و کره جنوبی از سوی بلومبرگ به عنوان 3 کشور قطعی در این فهرست اعلام شده‌اند، تشکیل می‌دهند. هر چند در مورد این معافیت‌ها جزییاتی اعلام نشده، اما عبارت معافیت از تحریم‌ها، ذهن‌ را به یاد رویه‌ای با همین نام در دولت پیشین ایالات‌متحده می‌اندازد. به همین بهانه نیز این گزارش، نگاهی گذرا به رویکرد 2 دولت امریکا به نفت ایران انداخته است.

یک مقام دولتی امریکایی دیروز به بلومبرگ خبر داد که ایالات‌متحده با اعطای معافیت به 8 کشور از جمله ژاپن، هند، کره‌جنوبی برای خرید نفت ایران بعد از اعمال تحریم‌های نفتی واشنگتن علیه تهران موافقت کرده است. این مقام دولتی که خواسته نامش فاش نشود به خبرگزاری بلومبرگ گفت که دولت دونالد ترامپ همچنان در نظر دارد تا از سرازیر شدن درآمدها به سمت اقتصاد ایران را متوقف سازد و اعطای این معافیت‌ها با هدف «عدم افزایش قیمت نفت» و «در عوض کاهش یافتن خرید‌های نفتی مشتریان ایران از این کشور» صورت پذیرفته است. قرار است روز دوشنبه نام کشورهای دریافت‌کننده معافیت‌ها از سوی وزیر امور خارجه ایالات‌متحده، مایک پمپئو، رسما اعلام شود.

چین که بزرگ‌ترین واردکننده نفت ایران است همچنان در حال انجام مذاکرات با مقامات امریکایی روی مفاد تحریم‌های نفتی واشنگتن علیه تهران است. بر اساس اطلاعات رسیده از سوی 2 منبع آشنا با مباحث مطرح شده در نشست‌های 2 قدرت اقتصادی که خواستند هویت آنها از سوی بلومبرگ فاش نشود، چین یکی از 8 کشور دریافت‌کننده معافیت‌هاست. نام 4 کشور دیگری که از معافیت‌ها برخوردار خواهند شد هنوز معلوم نیست.

بلومبرگ در گزارش خود نوشته است که دولت ایالات متحده باید مسیر توازن را در اعطای معافیت‌ها طی کند؛ یعنی اولا به بازار نفت این نشانه را ارسال کند که عرضه کافی در بازار نفت وجود دارد تا به این ترتیب از افزایش قیمت‌های نفت که ممکن است حتی در امریکا تبعاتی سیاسی برای حزب جمهوری‌خواه به همراه داشته باشد، جلوگیری کند. ثانیا، دولت امریکا برای رسیدن به اهداف خود باید از نرسیدن درآمدها به اقتصاد ایران اطمینان حاصل کند تا اینکه تحریم‌های ایالات متحده علیه این کشور بی‌تاثیر نشود.

قیمت شاخص نفتی جهانی، برنت از پایان ماه گذشته تاکنون فاصله زیادی را از 85 دلار در هر بشکه پیموده و حدود 15 درصد کاهش را از سرگذرانده است. به گزارش بلومبرگ، مهم‌ترین عامل در این کاهش قیمت، گمانه‌زنی‌ها درباره افزایش احتمال اعطای معافیت به حداقل چند مشتری نفتی ایران و افزایش تولید اعضای سازمان کشورهای تولید‌کننده نفت برای جبران کاهش عرضه نفت ایران به بازار بوده است. صبح روز جمعه در ساعت 10: 18 به وقت گرینویچ، قراردادهای آتی هر بشکه نفت برنت 73 دلار و 16 سنت قیمت‌گذاری شد. نفت خام امریکا یعنی وست‌تگزاس‌اینترمدیت نیز در بازار معاملات تجاری نیویورک (نایمکس) 63 دلار و 63 سنت معامله شد.

پیش از این پمپئو گفته بود: «ما انتظار داریم که خرید نفت خام ایران از سوی تمام کشورها به صفر برسد و هر کشوری که از این امر تخطی کند مستوجب اعمال تحریم‌ها خواهد شد». با این‌همه پمپئو گفته بود که کشورش در حال مذاکره با کشورهایی است که نفت خام خاورمیانه در صنایع آنها نقشی اساسی ایفا می‌کند.

فاتح دونمز، وزیر انرژی ترکیه روز جمعه در جمع خبرنگاران در آنکارا گفت که آن کشور ممکن است در میان لیست دریافت‌کنندگان معافیت خرید باشد. ترکیه یکی از بازارهای اساسی نفت خام ایران است. بر اساس گزارش بلومبرگ و با استناد بر داده‌های تنظیم‌کنندگان بازار ترکیه، سال گذشته تهران با تامین چیزی بیشتر از یک‌چهارم واردات روزانه آنکارا یعنی حدودا 830 هزار بشکه، بزرگ‌ترین منبع تامین سوخت ترکیه بوده است.

   تفاوت‌های 2 دولت

بنا بر گفته‌های مقام امریکایی که خبر معافیت‌ 8 کشور را به بلومبرگ داده است، این معافیت‌ها موقت هستند و امریکا از کشورهای دریافت‌کننده انتظار دارد تا آنها تقاضای نفت خود از ایران را در ماه‌های آتی بطور مداوم کاهش دهند. این مقام دولتی از دادن جزییاتی درباره میزان مجاز خرید کشورهای دریافت‌کننده معافیت از نفت ایران خودداری کرد

 به گفته این مقام مسوول، دولت ترامپ پیشاپیش از این کشورها خواسته است که سایر ارتباطات اقتصادی را با سومین تولیدکننده بزرگ نفت اوپک قطع کنند. این ارتباطات شامل تجارت کالاهایی می‌شود که تحریم‌ها آنها را پوشش نمی‌دهند.

تحریم‌های نفتی قریب‌الوقوع امریکا در زمان 6 ماه پس از خروج ایالات‌متحده از برنامه جامع اقدام مشترک یا همان توافق اتمی با ایران، یکی از ابزارهای واشنگتن برای اعمال فشار به تهران بوده است. امریکا ادعا می‌کند که برجام نمی‌توانسته به میزان لازم برنامه هسته‌ای و آنچه ایالات متحده «اعمال شرورانه» ایران در منطقه می‌خواند را محدود سازد.

دولت اوباما رویکرد محتاطانه‌ای در زمینه تحریم‌ها در پیش گرفت تا مانع از بالا رفتن قیمت‌ها شود. سیاستمداران امریکایی همواره نسبت به تبعات سیاسی قیمت‌های بالای بنزین نگران هستند به همین دلیل دولت اوباما به کشورهای متعدد خریدار نفت ایران، معافیت اعطا کرد و موافقت کرد در قبال کاهش ۲۰ درصدی واردات از ایران، به خرید نفت این کشور ادامه دهند.

تا همین جای کار 2 تفاوت مشخص میان روش اوباما و ترامپ در تحریم نفتی ایران به چشم می‌خورد. انتخاب تنها 8 کشور از سوی ترامپ در حالی که دولت اوباما 20 کشور را معاف می‌کرد یکی از این موارد است. از سوی دیگر در آن دور از تحریم‌ها، ایالات‌متحده از کشورهای واردکننده نفت ایران خواسته بود تا هر 180 روز یک‌بار خرید نفتی خود از ایران را 20 درصد کاهش دهند. هنوز مشخص نیست دولت ترامپ چه خواسته مشخصی از 8 کشور دارد اما به نظر می‌رسد این بخش نیز مشابه روش اوباما نباشد.

   کارزار فشار

خروج ایالات‌متحده از توافق اتمی ایران با 5 عضو دایم سازمان ملل به‌علاوه آلمان نه تنها خشم تهران بلکه ناراحتی دیگر کشورهایی که در جریان مذاکرات با این کشور حضور داشتند را برانگیخته است.. دولت ترامپ با بی‌توجهی به نظرات ایشان، طرح خود برای بازگرداندن تحریم‌ها را پیش برد. استدلال امریکا در این مسیر این بوده است که کشورها، بانک‌ها و کسب‌و‌کارها در جهان تمایل بیشتری به انجام معاملات با واشنگتن دارند تا تهران و از همین رو حاضرند بازار ایران را ترک گویند.

   تکبر و دلسوزی امریکایی

روبرت پالادینو، معاون سخنگوی وزارت خارجه امریکا روز پنج شنبه هفته گذشته در جمع خبرنگاران گفت: «ما کاملا مطمئن هستیم که اقداماتی که تاکنون انجام داده‌ایم به ما کمک می‌کنند که بیشترین فشارها را روی ایران اعمال کنیم. از این طریق می‌خواهیم درآمدهای ایران که صرف تحرکات این کشور در منطقه می‌شود، کاهش یابد».

کشورهای دریافت‌کننده معافیت در فصل جدید تحریم‌های نفتی علیه ایران، باید پول نفت خریداری شده را در حساب‌های سپرده به ارز داخلی پرداخت کنند. این بدین معناست که پول نفت به صورت مستقیم به ایران نخواهد رسید و این کشور از این پول تنها می‌تواند برای خرید غذا، خوراک و دیگر کالاهایی استفاده کند که در لیست تحریم‌ها قرار ندارد. فروشنده این اقلام نیز لاجرم، کشورهای مشتری نفت ایران خواهند بود. دولت ترامپ به این حساب‌های سپرده به عنوان راه مهمی برای محدود ساختن درآمدهای ایران و عاملی برای افزایش فشار بر اقتصادی این کشور نگاه می‌کنند.

مارک دوبوویتز، مدیر موسسه دفاع از دموکراسی در واشنگتن‌دی‌سی در این باره به بلومبرگ گفت: «بانک‌های غربی از محدودیت‌های اعمال شده از طریق حساب‌های سپرده تخطی نخواهند کرد. در این مورد اطمینان حاصل شده است. پیام این سیاست این است که به بانک‌های غربی هشدار دهیم که سعی نکنید که این حساب‌های سپرده را دور بزنید».

شرایط بازار نفت و صعود برنت به بالاترین قیمت خود در 4 سال اخیر به نوعی به ایالات متحده این سیگنال را داد که وضعیت بازار نفت امروز با بازار در دورانی که باراک اوباما تحریم‌های نفتی علیه ایران را اعمال کرد متفاوت است. در آن دوران هرچند که قیمت نفت حدودا 100 دلار بود اما بازار با مشکل کمبود عرضه نفت روبرو نبود.

اختلال عرضه حداقل در چند ماه اخیر یکی از دغدغه‌های فعالان بازار بوده است. یکی از عوامل اثرگذار روی تصمیم امریکا بر اعطای معافیت‌ها به مشتریان نفت ایران، کاهش فشار بر مشتریان این کشور در دوران تنگنای بازار عرضه است. این رویکرد در اظهارنظر مشاور امنیت ملی امریکا هویداست.

به گزارش رویترز، جان بولتون گفته است: «واشنگتن با اعمال تحریم‌ها علیه ایران به دنبال تحت فشار قرار دادن این کشور است اما نمی‌خواهد به متحدان امریکا که به این نفت وابسته هستند، لطمه بزند. دولت این مساله را درک می‌کند که برخی کشورهای به لحاظ ژئوپولیتیک نزدیک به ایران و دیگر کشورها قادر نباشند تا واردات نفت از ایران را بطور سریع قطع کنند. به همین دلیل امریکا در نظر دارد هنگام شروع بخش دوم تحریم‌ها برای این کشورها استثنا قائل شود».