سلاحی به نام مالیات بر سوخت

گروه انرژی|علیرضاکیانی|

افزایش قیمت سوخت مساله‌ای نیست که معمولا به ایجاد اعتراضات گسترده دامن زند اما مالیات‌های «به‌نسبت پایین» سوخت در فرانسه، پس از اتخاذ سیاست‌های محیط‌زیستی در دولت پیشین این کشور بطور مستمر افزایش یافته و این امر اعتراضات عمومی را در این کشور در پی داشته است؛ اعتراضاتی که تا اینجای کار 1 کشته و بیش از 200 زخمی برجای گذشته است. همه اینها مساله مالیات‌گذاری در اتحادیه اروپا را به میان می‌کشد. مالیات‌ بر سوخت در قاره سبز به نسبت بالاست و این امر می‌تواند برای مصرف‌کنندگان مضرات و حتی مزایایی داشته باشد. در روزهایی که ایران هنوز به فرمولی که بتواند هم مصرف را کنترل کند و هم جلوی قاچاق را بدون ایجاد نارضایتی اجتماعی بگیرد دست پیدا نکرده است، در گزارش پیش رو به موضوع کمتر پر داخت شده «مالیات بر سوخت» پرداخته‌ایم.

روز یک‌شنبه قبل، یک مقام رسمی فرانسوی در کنفرانس خبری که بعد اعتراضات به افزایش قیمت سوخت انجام شده بود، گفت که در کشمکش‌ها یک نفر کشته شده است. به گزارش واشنگتن پست، در منطقه شرقی «ساووا»، یک از خودرو که راننده‌اش در اثر سیل جمعیت «هول» کرده بود به یک معترض مرد 63 ساله برخورد کرد که این قضیه به فوت این فرد منجر شد. ماجرا به همین‌جا ختم نمی‌شود؛ تاکنون، 227 نفر در اعتراضات خیابانی مجروح و 73 نفر توسط پلیس دستگیر شده‌اند.

اعتراضات عمومی در فرانسه که به بسته شدن جاده‌ها و در اقصی نقاط این کشور منجر شده بخشی از جنبش «جلیقه زردها» است؛ جنبشی که مخالف افزایش قیمت بنزین و وضع مالیات‌های محیط‌زیستی بر انتشارات آلاینده‌های وسایط نقلیه است.

با استناد به داده‌های فدراسیون صنعت نفت فرانسه، یو‌اف‌آی‌پی، قیمت گازوئیل در این کشور در سال جاری از میانگین 1 دلار و 41 سنت در هر لیتر به 1 دلار و 69 سنت رسید. در مقطعی که قیمت برنت به اوج خود در 4 ساله اخیر رسید، هر لیتر گازوئیل در فرانسه به ورای مرزهای 1 دلار و 70 سنت کوچ کرد. افزایش قیمت‌ نفت در فرانسه تابعی از قیمت عمده نفت در بازارهای جهانی است. شاخص نفتی جهانی، برنت در نیمه اول سال 2018 چیزی بیش از 20 درصد رشد کرد و از بشکه‌ای 60 دلار به بشکه‌ای 80 دلار در ابتدای اکتبر رسید.

  مساله فرانسوی

تظاهرکنندگان فرانسوی اما، اوپک و سیاست کاهش تولید این سازمان یا وضع تحریم‌های نفتی از سوی امریکا بر ایران را هدف انتقادات خود نمی‌دانند. سی‌ان‌ان در گزارشی میدانی از لیون- جایی که همین چند روز پیش شاهد تظاهرات گسترده‌ای بود که 1کشته بر جای گذاشت-  می‌نویسد که اعتراض‌های فراگیری متوجه امانوئل مکرون، رییس‌جمهور فرانسه است. در همین گزارش آمده که اعتراض مردم به دلیل پیگیری و گسترش سیاست‌های محیط‌زیستی توسط دولت ماکرون است؛ سیاست‌های که ریشه در زمان ریاست‌جمهوری فرانسوا اولاند دارد.

در ماه ژانویه، مالیات بر گازوئیل در فرانسه 9 سنت و مالیات بر بنزین 4.5 سنت افزایش یافت. سی‌ان‌ان می‌افزاید که در سال 2019 نیز قرار است مالیات بر گازوئیل و به بنزین به ترتیب 7.3 و 3.3 سنت افزایش یابند. این افزایش‌ها در قیمت گازوئیل بعد از سال‌ها وضع مالیات‌های جزئی بر سوخت در فرانسه اعمال می‌شود.

  سلاح مبارزه با سرب

با باز کردن لنز تحلیل می‌توان دریافت که مالیات بخش اعظم قیمت سوخت را نه‌تنها در فرانسه بلکه در کل اتحادیه اروپا تشکیل می‌دهد. بخش اعظمی از این تفاوت‌ها به منظور تشویق خریداران برای خرید بنزین بدون سرب یا بنزین سوپر وضع شده‌اند. به عبارتی، مالیات بر سوخت، انگیزه‌‌ای است که سیاست‌گذاران از آن برای تغییر جهت تقاضا از بنزین دارای سرب به سمت سوخت‌های مناسب برای محیط زیست بهره می‌برند.  آژانس محیط‌زیست اروپا که یکی از زیرمجموعه‌های اتحادیه اروپاست و اطلاعات مستقلی درباره محط‌زیست را منتشر می‌کند، عنوان کرده است که هدف از سیاست‌های انگیزشی این‌چنینی کاهش مصرف تقاضای کل برای سوخت نیست. این آژانس که در کپنهاگ دانمارک مستقر است در گزارشی در این باره می‌نویسد که رویه جامعی در مورد مالیات‌گذاری روی بنزین در میان کشورهای عضو اتحادیه دیده نمی‌شود.

در گزارشی، سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی (OECD) با اشاره به مالیات‌های متفاوتی که بر سوخت خودرو در اروپا وضع شده، آورده که مالیات‌ها وسیله‌ای برای کاهش تقاضا هستند و مالیات‌ها متفاوت روی سوخت‌های متفاوت، روی انتخاب افراد تاثیر می‌گذارد». این گزارش در سال 1998 به چاپ رسیده بود.

پیش از این گزارش برنامه‌هایی برای هدایت مصرف سوخت دراروپا ارایه شده بود. برای مثال، برنامه نفت معدنی که در نوامبر سال 1995 از سوی شورای اتحادیه اروپا ارایه شد، مالیات حداقلی بر سوخت و تمایز میان بنزین بدون یا سرب را توصیه کرده بود.

آژانس محیط‌زیست اروپا در یکی از گزارش‌هایی که روی وبسایت خود قرار داده نوشته است که اتحادیه اروپا در نظر دارد تا با استفاده از سیاست مالیات‌گذاری بر سوخت، تمامی هزینه‌های حمل‌ونقل از جمله هزینه‌های زیست‌محیطی را در قیمت لحاظ کند. از طرفی هم بسیاری از کشورهای اتحادیه اروپا در نظر دارند تا با استفاده از مالیات، سایر وجوه حمل‌ونقل مثلا ترافیک، آلودگی هوا و تصادفات را مدیریت کنند.

داده‌های یورواستات که عموما مورد استناد آژانس محیط‌زیست اروپا قرار می‌گیرد، نشان‌دهنده تفاوت میان مالیات‌های وضع شده روی سوخت در میان اعضای اتحادیه اروپا است. این اطلاعات نشان می‌دهند که 65 تا 80 درصد قیمت بنزین بدون سرب و 60 تا 80 درصد قیمت گازوئیل مربوط به مالیات می‌شود. بنزین با سرب، در همه کشورهای اروپا گران‌تر از بقیه انواع سوخت است (در ابتدای دهه اول هزاره سوم، بنزین با سرب 4 تا 17 درصد گران‌تر از بنزین بدون سرب و 57 درصد گران‌تر از گازوئیل بود) . بر همین اساس نیز آژانس محیط‌زیست اروپا ادعا می‌کند که مالیات مهم‌ترین ابزار کاهش مصرف بنزین با سرب در اروپا بوده است.

برای مثال در آلمان، نخستین فاز مالیات‌های مربوطه به محیط‌زیست در سال 1999 و با وضع مالیات 6 سنت در هر لیتر آغاز شد و قرار بود هر سال تا سال 2003 بر مقدار این مالیات افزوده شود. از سال 2001 نیز سوخت‌هایی که محتوی بیش از 50 پی‌پی‌ام گوگرد یا بیشتر بودند نیز مشمول مالیات مازاد 3 سنت بر هر لیتر شدند.

  مالیات بر سوخت؛ از آفت تا نعمت

اما در مواقعی، مالیات بر بنزین می‌تواند حتی برای مردم عادی، یعنی امثال «جلیقه‌ زرد»هایی که در اعتراضات فرانسه شرکت کردند، نیز سودمند باشد.

10 سال پیش زمانی که نفت خام در قیمت‌های ورای بشکه‌ای 100 دلار سیر می‌کرد و در حال رکوردزنی بود، 2 وضعیت متفاوت در اروپا و ایالات‌متحده مشاهده شد؛ افزایش قمیت بنزین در ایالات‌متحده بیداد می‌کرد اما اوضاع قیمت این سوخت در اروپا آرام‌تر بود.

چنان‌که در کتاب، «ماجراجویی: انرژی، امنیت و ساخت دوباره جهان مدرن» آمده است، بعد از بحران مالی سال 2008 که با افزایش بی‌سابقه قیمت نفت همراه شد، در کشورهای پیشرفته جهان، تاثیر افزایش قیمت بنزین به اندازه ایالات متحده حس نشد. این امر به سهم متفاوت مالیات بر قیمت بنزین در اروپا و امریکا باز می‌گردد.

این کتاب شرح می‌دهد که بسیاری از کشورهای اروپایی به پمپ‌بنزین‌های خود به عنوان شعبه‌ای از خزانه‌داری نگاه می‌کنند. در نتیجه، با وجود اینکه کل مالیات روی بنزین گاهی در ایالات‌متحده به 40 سنت در هر گالن می‌رسد، این رقم در آلمان 4 دلار و 60 سنت در هر گالن است. از همین رو هم با دو برابر شدن قیمت نفت خام، قیمت بنزین در آلمان یا فرانسه نسبت به امریکا، تنها به میزان اندکی افزایش می‌یابد.

با این وجود نباید تصور کرد که تمام نکته مالیات بر سوخت، درآمدزایی دولت‌ها است. یک گزارش بانک جهانی نشان می‌دهد که محاسبه درآمد دولت‌ها از محل مالیات بر سوخت نیازمند داده‌هایی است که حتی در کشورهای OECD نیز به راحتی یافت نمی‌شود. در دنیای پس از معاهده زیست‌محیطی پاریس، چنانکه پیشتر هم اشاره شد، انگیزه وضع مالیات بر سوخت، متفاوت از گذشته است؛ امری که شاید برای جلیقه‌ زردهای فرانسوی اهمیتی نداشته باشد.

شرایط در سوی دیگر جهان متفاوت است. دنیل یرگین نویسنده کتاب «ماجراجویی» اضافه می‌کند که بسیاری از کشورهای در حال توسعه، یارانه‌هایی را روی قیمت سوخت اعطا می‌کنند. دست و دلبازی کشورهای صادرکننده نفت خام در این بین بسیار بیشتر است. بالارفتن قیمت بنزین در این کشورها به معنای بحران اجتماعی، اعتصاب و آشوب است. به همین دلیل هم این کشورها باید شکاف میان قیمتی که خریداران سوخت می‌پردازند و قیمت جهانی را به نحوی جبران کنند.