بررسی خودروهای اشتراکی در شهرهای پیش‌رو

سولماز رضایی

 دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری

سرویس‌های اشتراک خودرو (Car Sharing) امروزه به عنوان روشی نوین در سیستم‌های حمل و نقل شهری، در بیش از 1000 شهر جهان مورد استفاده قرار گرفته است. این سرویس مدلی از اجاره خودرو است که در آن افراد از طریق یک سیستم هوشمند نرم افزاری می‌توانند نسبت به اجاره خودرو از یک ناوگان خودرویی با شبکه‌ای از ایستگاه‌ها در سطح شهر اقدام کرده و به عبارتی دیگر از تعداد مشخصی خودرو به صورت اشتراکی استفاده کنند. در شیوه‌های امروزین زندگی شهری، هزینه‌های بالای بیمه، مالیات، نگهداری و تامین سوخت خودرو در کنار عواملی مانند افزایش روزافزون حجم ترافیک شهری و آلودگی هوای ناشی از آن، سبب گسترش استفاده از این الگوی جدید تردد شهری شده است که حد واسطی میان استفاده از خودروهای شخصی و سیستم حمل و نقل عمومی به حساب می‌آید. با وجود اینکه سفرهای درون شهری با خودرو‌های شخصی مطلوب یک سیستم حمل و نقل پایدار شهری نیست، حذف این روش نیز امکان پذیر نبوده بلکه نیازمند تغییر رویکردی عملیاتی به جهت بهینه سازی این روش حمل و نقلی است و در این راستا استفاده از خودروهای اشتراکی راه‌حل مطلوبی به شمار می‌آید.

اولین سرویس اشتراک گذاری خودرو در سال 1948 در شهر زوریخ تحت عنوان پروژه  Sefage آغاز به کار کرد. با افزایش مشکلات ناشی از گسترش شهر نشینی و تردد خودروها در شهرها، به مرور و در دهه‌های 70 و 80 میلادی نگاهی جدی‌تر به این موضوع در اروپا پدید آمد به گونه‌ای که در سال 1991 اتحادیه بنگاه‌های استفاده اشتراکی از خودرو در این قاره شکل گرفت. امروزه استقبال از طرح‌های اشتراک خودرو در سراسر جهان روندی رو به رشد یافته است به گونه‌ای که آمارهای موجود نشان می‌دهد از سال 2006 تا 2012 در جهان تعداد خودروهای مورد استفاده در این سرویس‌ها و کاربران آنها حدوداً 4 برابر شده است . در این خصوص بررسی تجربیات گوناگون کشورها در استفاده از طرح‌های اشتراک خودرو می‌تواند جالب توجه باشد. بر اساس اعلام موسسه دفاع از حقوق مصرف‌کنندگان کشور ایتالیا، در سال 2014 هزینه نگهداری از یک خودرو شامل هزینه عوارض اتوبان‌ها، پارکینگ، تعمیرات خودرو و سایر موارد مرتبط برای هر خانوار در این کشور، بطور سالیانه مبلغی بیش از 4000 یورو برآورد شد که رقمی قابل توجه برای قشر متوسط به لحاظ درآمدی به حساب می‌آید. این موضوع سبب شد تا استفاده از برنامه‌های اشتراک خودرو بسیار ارزان‌تر و به صرفه‌تر از تاکسی یا خودرو‌های شخصی باشد. همچنین امکان ورود به نواحی طرح ترافیک برای کاربران این سیستم‌ها سبب جذابیت بیش از پیش آن شده است. در کشور ژاپن نیز هزینه‌های بالای نگهداری از خودرو، عوارض گوناگون رانندگی و به خصوص کمبود فضای پارک در شهری مانند توکیو، باعث گرایش بسیاری از افراد به استفاده از خودروهای اشتراکی شده است به گونه‌ای که از سال 2012 تا کنون تقاضا برای استفاده از طرح‌های اشتراکی بیش از 70 درصد رشد داشته و بخشی از جامعه ایده داشتن خودرو شخصی را به کنار گذاشته‌اند.  بر اساس پژوهشی در سال 2005، متوسط کیلومتر طی شده توسط خودرو‌های شخصی پس از راه‌اندازی سیستم اشتراک خودرو در کشورهای اروپایی، 28 تا 45 درصد کاهش یافته است. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد با اضافه شدن هر خودرو به برنامه‌های اشتراکی، تا چهار خودرو از خیابان‌ها حذف خواهد شد. از طرفی بر اساس پیش بینی موسسه مکنزی، در سال 2030 به ازای هر خودروی تولیدی، یک خودرو در سیستم‌های اشتراکی مورد استفاده قرار خواهد گرفت و با توجه به اینکه در طرح‌های این چنینی خودرو‌های استفاده شده برقی یا دارای استانداردهای بهینه آلایندگی بوده و ابعاد کوچکی دارند، بنابراین می‌توانند نقش مهمی در کاهش ترافیک شهری و آلودگی هوا ایفا کنند.

در کشور ما به دلیل آنکه خودرو، کالایی سرمایه‌ای و جذاب در مراودات اقتصادی به حساب می‌آید و نیز فقدان زمینه‌های قانونی مشخص و شفاف در خصوص راه‌اندازی سیستم‌های اشتراک خودرو، این موضوع نیازمند بررسی‌های دقیق کارشناسی و مدیریتی است تا بستر‌های لازم برای بهره‌مندی از چنین طرح‌هایی در شهرهای کشور فراهم شود.  یکی دیگر از شاخه‌های این مدل حمل و نقلی، سیستم‌های دوچرخه اشتراکی است که شامل ناوگانی از دوچرخه‌ها و ایستگاه‌های گسترده شده در سطح شهر است که امروزه دارای طرفداران بسیاری در شهرهای پیشرو هستند.. به لحاظ آماری شهر Hangzho چین با حدود 66500 دوچرخه و 2700 ایستگاه، از بزرگ‌ترین سیستم اشتراک دوچرخه جهان بهره می‌برد و شهرهای تایوئان چین، پاریس، شانگهای، لندن، نیویورک، بارسلونا و مونترال به ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار دارند.  دوچرخه به عنوان یک وسیله حمل و نقل پایدار دارای ویژگی‌های بسیار مطلوبی است. به عنوان مثال، هر 6 دوچرخه به اندازه یک اتومبیل فضا اشغال می‌کند و انرژی که یک فرد برای حرکت دوچرخه در مسافتی 400 کیلومتری مصرف می‌کند برابر با انرژی یک لیتر بنزین است. همچنین خرید 1000 دستگاه دوچرخه برای مصرف عموم از خرید یک اتوبوس شهری، ارزان‌تر و مقرون به صرفه‌تر است.  لازمه بهره مندی از سیستم‌های دوچرخه اشتراکی فراهم آوردن زیرساخت‌هایی از قبیل ایجاد شبکه گسترده و در دسترس ایستگاه‌های شروع و پایان، طراحی مسیرهای ارتباطی مستقیم با کمترین مسیر فرعی ممکن، تامین امنیت فردی و جاده‌ای کاربران، ایجاد جذابیت‌های بصری و نیز نظارت دقیق بر جریان سریع و راحت رفت و آمد دو چرخه‌سواران است.