اقتصاد در گردنه انقباض

تعادل |

مرکز آمار و اطلاعات اقتصادی اتاق بازرگانی ایران برای اولین بار شاخص مدیران خرید (PMI) در ایران را با عنوان «شامخ» استخراج و منتشر کرده است. این شاخص که برای سه ماه گذشته محاسبه شده، نشان می‌دهد اقتصاد ایران در حالت انقباض قرار دارد اما انتظارات تولید در فصل پاییز با رشد مواجه بوده که نشان‌دهنده انتظارات مثبت برای بازار صنعت در آینده نزدیک است. ازدیگر سو، بررسیهای این مرکز نشان می دهد که عدد شامخ از 41.91 درصد در مهرماه سال جاری به 39.21 درصد در آذرماه رسیده که تغییرات منفی در دو مقیاس «سفارش‌های جدید مشتریان» و «مقدار تولید»، به عنوان مهم‌ترین عوامل در کاهش شامخ در ماه‌های آبان و آذر بوده است.

 از آن سو اما شاخص صادرات در این فصل، روندی صعودی داشته و رشد متوسط تقریبی 1.07 درصد را برای هر ماه ثبت کرده است. «صنایع نفت و گاز پالایشگاهی» و «صنایع کانی غیرفلزی» بیشترین رشد صادرات را در این فصل تجربه کرده اند.

شاخص مدیران خرید (PMI) مقیاسی است که با تکمیل سؤالات مشخص از سوی بنگاه‌های نمونه استخراج و اوایل هر ماه منتشر می‌شود. این شاخص رونق، رکود یا ثبات کسب‌وکارهای مورد بررسی را نشان می‌دهد.

در جریان استخراج این شاخص، اگر عدد شاخص بیش از ۵۰ درصد باشد، نشان دهنده این است که اقتصاد درحال‌توسعه است درحالی‌که هر رقمی زیر ۵۰ درصد، از قرار داشتن اقتصاد در شرف انقباض و رکود حکایت دارد. بنابراین ارزیابی، این مقیـاس، از سال ۱۹۴۸ از سوی «موسسه مدیریت عرضه» در ایالات‌متحده مطرح شده و اطلاعات مورد نیاز برای استخراج آن از مشارکت ۴۰۰ نفر از مدیران خرید بخش تولید و با پاسخگویی به سؤالات مشخص به دست می‌آید. اما در طرحی که  از سوی اتاق ایران انجام گرفته، با عنوان «شامخ»، اطلاعات مورد نیاز برای محاسبه شاخص (PMI) در 5 مقیاس اصلی شامل «سطح تولید»، «سفارش‌های جدید از مشتریان»، «سرعت تحویل توسط تأمین‌کنندگان»، «موجودی کالا» و «میزان استخدام نیروی کار» و 7 مقیاس فرعی شامل «قیمت خرید مواد اولیه»، «موجودی انبار»، «صادرات کالا»، «قیمت تولیدات»، «مصرف سوخت»، «میزان فروش» و «انتظارات تولید» جمع‌آوری شده و در نهایت تحت عنوان شاخص مدیران خرید (PMI) استخراج و منتشر می‌شود.

در محاسبه عدد شامخ، برای وزن‌دهی به 5 سؤال اصلی پرسشنامه، از رویکرد موسسه بین‌المللی IHS Markit استفاده شده که بر اساس آن وزن «سطح تولید» 25 درصد، «سفارش‌های جدید از مشتریان» 30 درصد، «سرعت تحویل توسط تأمین‌کنندگان» 15 درصد، «موجودی کالا» 10 درصد و «میزان استخدام نیروی کار» 20 درصد اعمال می‌شود. مرکز آمار و اطلاعات اقتصادی اتاق ایران به‌عنوان متولی اجرای طرح پایش محیط کسب‌وکار، پس از انجام مطالعات کارشناسی، از ابتدای پائیز سال جاری، استخراج شاخص مدیران خرید (PMI) را تحت عنوان شامخ در دستور کار قرار داده و اینک «شامخ» سه ماه پائیز 1397 را برای اولین بار منتشر کرده است. در این طرح از شرکت‌های مختلف صنعتی در صنایع مختلف از قبیل «صنایع غذایی، نساجی، پوشاک و چرم، شیمیایی، فلزی، لاستیک و پلاستیک، ماشین‌سازی و...» آمارگیری به‌عمل‌آمده و نرخ تکمیل پرسشنامه از تعداد 4 هزار نمونه کارگاه صنعتی فعال و بزرگ انتخابی، به‌طور متوسط حدود 10 درصد بوده است. پرسشنامه الکترونیکی طرح شامخ که شامل 12 پرسش بوده که توسط شرکت‌های انتخابی در نمونه تکمیل شده است. پاسخ سؤالات پرسشنامه این طرح شامل سه گزینه «بیشتر از ماه قبل»، «بدون تغییر» و «کمتر از ماه قبل» است.

  جدال تولید و صادرات

اما بر اساس اطلاعات منتشر شده از سوی مرکز آمار و اطلاعات اقتصادی اتاق ایران، عدد شامخ از 41.91 درصد در مهرماه به 39.21 درصد در آذرماه رسیده و میانگین سه‌ماهه این شاخص عدد 40.69 درصد را نشان می‌دهد که از انقباض فعالیت‌های اقتصادی حکایت دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد، تغییرات منفی در دو مقیاس «سفارش‌های جدید مشتریان» و «مقدار تولید»، مهم‌ترین عوامل در کاهش شامخ در ماه‌های آذر و آبان بوده است اما شاخص صادرات در این فصل، روندی صعودی داشته و رشد متوسط تقریبی 1.07 درصد را برای هر ماه ثبت کرده است. نکته قابل‌توجه اینکه همچنین رشد 1.06 درصدی شاخص انتظارات تولید در فصل پاییز، نشان‌دهنده انتظارات مثبت برای بازار صنعت در آینده نزدیک است.

مقدار تولید: «صنایع لاستیک و پلاستیک» که در دو ماه متوالی مهر و آبان گزینه بیشتر از ماه قبل را بیشتر پاسخ داده بود، در ماه آذر جای خود را به «صنایع کانی غیرفلزی» داد. همچنین «صنایع نفت و گاز پالایشگاهی» گزینه کمتر از ماه قبل را بیشتر پاسخ داده‌اند.

میزان سفارش‌های جدید مشتریان: «صنایع پوشاک و چرم» گزینه بیشتر از ماه قبل را بیشتر انتخاب کرده‌اند. «صنایع نساجی» همانند دو ماه گذشته، گزینه کمتر ماه قبل را بیشتر پاسخ داده‌اند.

مدت‌زمان تحویل سفارش: مدت‌زمان تحویل سفارش‌های مشتریان در «صنایع پوشاک و چرم» سریع‌تر از ماه قبل بوده است درصورتی‌که این صنعت در ماه آبان در رتبه آخر مدت‌زمان تحویل سفارش قرار داشت و در «صنایع شیمیایی» مدت‌زمان تحویل سفارش کندتر از ماه قبل بوده است.

موجودی مواد اولیه: «صنایع چوب، کاغذ و مبلمان» مانند ماه آبان گزینه بیشتر از ماه قبل را بیشتر پاسخ داده‌اند. «صنایع نساجی» گزینه کمتر از ماه قبل را بیشتر پاسخ داده‌اند.

میزان استخدام: میزان استخدام کارکنان جدید در «صنایع پوشاک و چرم» مانند ماه آبان بیشتر از ماه قبل بوده و «صنایع تولید وسایل نقلیه و قطعات وابسته» نیز مانند ماه آبان کمترین میزان استخدام را نسبت به ماه گذشته داشته‌اند.

قیمت خرید مواد اولیه: «صنایع کانی غیرفلزی» گزینه بیشتر از ماه قبل را بیشتر انتخاب کرده‌اند. لازم به ذکر است این رتبه در ماه آبان متعلق به «صنایع نفت و گاز پالایشگاهی» بوده است که در ماه آذر صنایع نفت و گاز پالایشگاهی گزینه بیشتر از ماه قبل را کمتر انتخاب کرده-اند. این بدان معنی است که قیمت خرید مواد اولیه در «صنایع نفت و گاز پالایشگاهی» کاهش چشمگیری داشته است. همچنین «صنایع فلزی» گزینه کمتر از ماه قبل را بیشتر از بقیه صنایع انتخاب کرده‌اند.

موجودی انبار: «صنایع کانی غیرفلزی» گزینه بیشتر از ماه قبل را در ارتباط با موجودی انبار بیشتر انتخاب کرده‌اند. «صنایع نفت و گاز پالایشگاهی» در ماه قبل نیز در این جایگاه قرار داشت. «صنایع شیمیایی» گزینه کمتر از ماه قبل را بیشتر انتخاب کرده‌اند. در مهر و آبان، «صنایع تولید وسایل نقلیه و قطعات وابسته» در این جایگاه قرار داشت.

صادرات: «صنایع نفت و گاز پالایشگاهی» مانند ماه مهر، گزینه بیشتر از ماه قبل را بیشتر انتخاب کرده‌اند. این جایگاه در ماه آبان متعلق به «صنایع کانی غیرفلزی» بود. «صنایع نساجی» جایگاه خود را مانند ماه آبان حفظ کرد و گزینه کمتر از ماه قبل را بیشتر انتخاب کرده‌اند.

قیمت تولیدات: «صنایع ماشین‌سازی (ماشین‌آلات و ابزارآلات برقی، اداری و خانگی)» گزینه بیشتر از ماه قبل را بیشتر انتخاب کرده‌اند. این جایگاه در مهر و آبان متعلق به «صنایع نفت و گاز پالایشگاهی» بود. همچنین «صنایع نساجی» و «صنایع چوب، کاغذ و مبلمان» گزینه کمتر از ماه قبل را بیشتر از بقیه صنایع انتخاب کرده‌اند. لازم به ذکر است «صنایع نساجی» در ماه آبان نیز در این جایگاه قرار داشت.

مصرف سوخت: «صنایع نساجی» گزینه بیشتر از ماه قبل را بیشتر انتخاب کرده‌اند. همچنین «صنایع فلزی» گزینه کمتر از ماه قبل را بیشتر از بقیه صنایع انتخاب کرده‌اند.

میزان فروش محصول نهایی: «صنایع شیمیایی» مانند ماه آبان، گزینه بیشتر از ماه قبل را بیشتر انتخاب کرده‌اند. همچنین «صنایع چوب، کاغذ و مبلمان» گزینه کمتر از ماه قبل را بیشتر از بقیه صنایع انتخاب کرده‌اند.

انتظارات تولید: انتظارات تولید در «صنایع چوب، کاغذ و مبلمان» همچنان مانند ماه گذشته یعنی ماه آبان، بیشترین و در «صنایع نساجی» کمترین پیش‌بینی شده است.