دفن طبیعت زیر زباله‌ها
زنگ خطر وضعیت زباله در استان‌های شمال کشور مدت‌هاست به صدا درآمده و حالا می‌توان گفت بزرگ‌ترین چالش اهالی این استان زیستن میان انبوهی از زباله‌هاست که آب و خاک را نابود می‌کند. طلای کثیف اگرچه در کشورهای توسعه یافته منبع درآمدی عظیم بوده و از سوختنش برق و گاز تولید می‌شود اما در ایران نه تنها درآمدی ندارد بلکه هزینه‌های چند هزار میلیارد تومانی را سالانه برای جمع‌آوری، دفن و تخلیه می‌بلعد. دپوی زباله در اعماق جنگل‌ها و جاری شدن شیرابه‌ها، بخش وسیعی از جنگل‌های هیرکانی استان‌های شمالی را آلوده کرده و در وضعیت بحرانی قرار داده است، هر چند که برای رفع بخشی از معضل زباله اکنون دو نیروگاه زباله‌سوز در غرب و مرکز مازندران در حال ساخت است، اما توان این دو کارخانه زباله سوز تنها قادر به مدیریت 650 تن زباله بوده در حالی که حجم زباله‌های تولید شده در سه استان حاشیه دریای خزر، روزانه 6 هزار تن بوده که سهم استان مازندران، بیش از 3 هزار تن است که در فصل سفر و با افزایش آمار مسافران در این استان میزانش تا بیش از دو برابر هم می‌رسد. این وضعیت در حالی است که با وجود آگاه بودن مسوولان از وخامت اوضاع، هر سازمان کوتاهی را به گردن سازمان دیگر می‌اندازند و این میان انگشت اتهام اصلی به سمت شهرداری‌ها نشانه می‌رود، در حالی که طبق ماده ٤ آیین نامه اجرایی مدیریت پسماندها تا پایان سال ٩٢ باید همه زباله‌ها به شکل تفکیک جمع‌آوری می‌شد. علاوه براین، براساس قانون برنامه پنجم توسعه نیز باید تا پایان سال چهارم این برنامه نیز دفن تمامی زباله‌ها از عرصه‌های جنگلی و مرتعی خارج می‌شد اما هنوز هیچ خبری از اجرای آن نیست.
تخلف آشکار شهرداری‌ها
اگرچه کارشناسان محیط زیست معتقدند برای ساماندهی معضل زباله‌های استان‌های شمال کشور، عزم ملی لازم است اما مسوولان معتقدند نباید از نقش شهرداری‌ها چشم پوشید. صاحب شریفی اسدی نماینده مازندران در شورای عالی استان‌ها بر این باور است که شهرداری‌ها در مازندران زباله‌ها را در جنگل تخلیه می‌کنند. البته او به نقش مافیای قدرت در به سرانجام نرسیدن وضعیت زباله‌ها هم تاکید داشت و اظهار کرد: «در موضوع دفع مناسب زباله‌ها با مافیای قدرتی در شهرها و شهرداری‌ها مواجه هستیم که در حوزه پسماند فعال هستند و مانع تصمیم‌گیری درست برای تعیین تکلیف زباله‌ها می‌شوند. زباله در برخی شهرها منبع درآمد برخی افراد خاص است و این افراد سودجو با ارتباطات خاصی که دارند، عامل بازدارنده در مدیریت صحیح زباله در استان‌های شمالی کشور به شمار می‌روند. اگر کسی ادعا کند که وضعیت مدیریت پسماند در این استان بهتر شده است، باید گفت که این طور نیست و شاید به صورت مقطعی و بخشی گشایش موقت ایجاد شده است، اما در کل حال مازندران و گیلان در این خصوص خوب نیست. مشکل زباله آنقدر جدی است که با اینچنین طرح‌های ابلاغی و دستورالعمل‌ها مشکل زباله حل نخواهد شد.»
شریفی اسدی گفت: «مدیریت پسماند تاکنون به اولویت برنامه‌ها تبدیل نشده است، هنوز نوع نگاه به زباله و پسماند به اولویت تبدیل نشده و خطری که محیط زیست را تهدید می‌کند، هم به درستی احساس نشده است؛ تا زمانی که چنین نگاهی حاکم باشد، در عمل نمی‌شود کاری در حوزه پسماند و مدیریت آن انجام داد.»
اظهارات نماینده مازندران در شورای عالی استان‌ها در حالی است که فربد فخاری، مسوول پسماند محیط زیست مازندران هم شهرداری‌ها را متهم ردیف اول وضعیت زباله‌های این استان دانسته و اعتقاد دارد کم‌کاری آنها اوضاع را به این وضع درآورده است. او درباره این موضوع گفت: از روند پیشرفت دستگاه زباله سوز در ساری رضایت نداریم به این دلیل که این مجموعه زودتر از نوشهر و همزمان با کارخانه زباله سوز در تهران آغاز شده بود، مجموعه زباله سوز تهران سه سال است به بهره‌برداری رسیده و نوشهر در آستانه بهره‌برداری قرار دارد.»
او با تاکید بر اینکه دستگاه‌های نظارتی در جریان تخلفات شهرداری‌های استان قرار دارند، افزود: “ با وجود تاکیدات قانونی، این طرح در استان مازندران به‌خوبی اجرا نشده و تا چهار ماه گذشته خبری از اجرای این طرح نبوده ولی مدت چهارماهی است که با تاکید استاندار تا حدودی اقدام‌های مناسبی در استان شکل گرفته است. باید تلاش کنیم که با مطالبه‌گری قانونی سه جانبه محیط زیست، سازمان‌های مردم نهاد و رسانه‌ها بحث ساماندهی زباله جدی گرفته شود. »
فخاری با اعلام اینکه شیرابه‌های استان مازندران کنترل نمی‌شود، بیان کرد: « 55 درصد مراکز دپو زباله استان مازندران در کنار جنگل قرار دارد. مازندران ظرفیت احداث سایت جدید دپو زباله را ندارد، مراکز موجود دپو زباله استان براساس قانون باید در چند سال گذشته جمع‌آوری می‌شد اما شهرداری‌ها در طرح تفکیک زباله همکاری نمی‌کنند، زباله به صورت درآمد پایدار برای برخی از شهرداری‌ها ماهانه 200 میلیون تومان درآمد دارد.»
لزوم توجه به تغییر الگوی مصرف خانواده‌ها
اظهارات مسوولان در حالی است که علیرضا فلاحتکار، کارشناس محیط زیست درباره وضعیت پسماندهای استان‌های شمال کشور و راه‌حل خروج از این وضعیت به تعادل گفت: «هر گرم شیرابه 6000 لیتر آب را آلوده می‌کند، در حالی که تفکیک زباله از مبدا کمک بسزایی به حل بحران شیرابه کرده و مانع از تشدید بحران زباله خواهد شد. باید توجه کرد که زباله تهدید نیست، بلکه فرصت یا سرمایه‌ای است که باید از آن بهره‌برداری درست انجام گیرد، این ظرفیت وجود دارد که میزان تولید زباله شهرستان به زیر 30 تن در روز کاهش یابد.»
او افزود: «تغییر الگوی مصرف در تمام خانواده‌ها و به ویژه مسوولان شهری شد گام مهمی در حل معضل پسماندهاست چرا که تا زمانی که شیوه زندگی مردم تغییر نکند، جمع‌آوری زباله به تنهایی کافی نیست و بعد از مدتی همه‌چیز به حالت اولیه خود بازمی‌گردد. برای جلوگیری از پیشرفت این معضل بسیج همگانی لازم است، در غیر این صورت امنیت اکوسیستم‌ها و زنجیره آب و غذا به مرز نابودی نزدیک می‌شود. با اجرای یک مدیریت درست در این حوزه و القای باور احترام به محیط زیست در تک تک مردم می‌توان از زباله به عنوان یک ظرفیت، پلی به درآمد و اشتغال زد و شکوفایی و توسعه را از طریق این فرصت به دست آورد.»
او به متصاعد شدن گاز متان در اثر انباشت زباله در جنگل اشاره و اظهار کرد: « انتشار این گاز باعث خشک شدن درختان جنگلی و همچنین تشدید بیماری‌های تنفسی در منطقه می‌شود. وی اثرات باقی مانده از زباله در طبیعت را بین چند هفته تا چند صد سال و حتی بیشتر دانست و تصریح کرد: «بسته به نوع زباله رها شده در عرصه، فرآیند بازگشت آن به طبیعت مشمول دوره زمانی بوده که از این میان شیشه دارای بیشترین دوره زمانی است».
وضعیت مدیریت پسماند در بودجه سال آینده
زنگ خطر وضعیت پسماندها در استان‌های شمال کشور در حالی است که تعیین تکلیف این معضل که سلامت مردم و ادامه حیات محیط زیست را به مخاطره انداخته در لایحه بودجه 97، توفیق چندانی نداشت. در لایحه بودجه سال 97 مقرر شد حدود 2 میلیارد دلار از صندوق ذخیره ارزی برای مدیریت پسماند اختصاص داده شود که در صحن علنی مجلس رای نیاورد اما برای سال آینده وضع اندکی متفاوت است. در بند (ی) تبصره 6 لایحه بودجه 1398، به معضل پسماندها پرداخته شده و برای کاهش اثرات مخرب پسماندهای عادی، سازمان امور مالیاتی کشور موظف است از محل فروش کالاهایی که مصرف آنها منجر به تولید پسماند مخرب محیط زیست می‌شود، عوارض تعیین شده توسط دولت را دریافت و در اختیار سازمان محیط زیست قرار دهد. همچنین منابع وصولی از این محل یک هزار میلیارد تومان است که به حساب صندوق ملی محیط زیست واریز می‌شود و برای تاسیسات منطقه‌ای تبدیل پسماند به مواد و انرژی با اولویت مشارکت بخش خصوصی مصرف می‌شود.
