جزییات کشف کتیبه سه زبانه در نقش رستم

یک کتیبه سه زبانه در نقش رستم کشف شد که از آن می‌توان به عنوان کشفی خاص در حوزه زبان‌های باستانی یاد کرد. نقش رستم نام مجموعه‌ای باستانی در روستای زنگی‌آباد واقع در شمال شهرستان مرودشت استان فارس ایران است که در فاصله ۶ کیلومتری از تخت جمشید قرار دارد. این محوطه باستانی یادمان‌هایی از عیلامیان، هخامنشیان و ساسانیان را در خود جای داده‌ است و از حدود سال ۱۲۰۰ پیش از میلاد تا ۶۲۵ میلادی همواره مورد توجه بوده‌، زیرا آرامگاه چهار تن از پادشاهان هخامنشی، نقش برجسته‌های متعددی از وقایع مهم دوران ساسانیان، بنای کعبه زرتشت و نقش‌برجسته ویران‌ شده‌ای از دوران عیلامیان در این مکان قرار دارند و در دوره ساسانی، محوطه نقش رستم از نظر دینی و ملی نیز اهمیت بسیار داشته‌ است. درحالی که تصورات بر آن بود که تمام کتیبه‌های موجود در این مجموعه باستانی کشف، خوانده و ترجمه شده است اما این روزها خبرها از کشف کتیبه‌ای جدید حکایت دارند که تاکنون از دید پژوهشگران جا مانده. قدیمی‌ترین نقش موجود در نقش رستم مربوط به دوره عیلام است که نقش دو ایزد و ایزدبانو و شاه و ملکه را به تصویر کشیده بود ولی بعدها در دوره ساسانی، بهرام دوم بخش‌هایی از آن را پاک کرد و نقش خود و درباریانش را به جای آن تراشید. در این میان حدود یک ماه پیش یک کتیبه جدید توسط دو پژوهشگر که برای عکاسی به نقش رستم رفته‌ بودند کشف شد. مجتبی درودی، پژوهشگر حوزه فرهنگ و زبان‌های باستانی ایران، در مورد کشف این کتیبه به ایلنا گفت: به همراه سهیل دلشاد، دانشجو دکترا دانشگاه برلین است برای عکاسی از کتیبه نقش رستم رفته بودیم. هنگام عکاسی از نقش رستم با کتیبه‌ای روبه رو شدیم که در نظرمان جدید آمد. از آنجایی که بخشی از این کتیبه به زبان فارسی باستانی بود درصدد خوانش آن برآمدیم. تاکنون در هیچ جا به این کتیبه اشاره نشده بود. از این رو درصدد ترجمه آن برآمدیم. او ادامه داد: از آنجایی که کتیبه‌های نقش رستم به لحاظ محتوایی شناسایی و شماره‌گذاری می‌شوند و تا الان تا شماره E شناسایی شده است، در واقع می‌توان گفت که با شناسنامه این کتیبه جدید کتیبه F کشف شده است. خوانش این کتیبه یک ماه زمان برد و قرار است مقاله علمی پژوهشی آن به زودی منتشر شود. درودی در خصوص جانمایی این کتیبه تازه کشف شده، گفت: این کتیبه که اندازه آن بسیار کوچک است در دیوار سمت راست نقش رستم قرار دارد. با توجه به کوچکی اندازه این کتیبه هنوز نتوانستیم اندازه دقیق آن را مشخص کنیم. شاید به دلیل همین کوچکی باشد که زیر رسوبات آهکی پنهان شده و کسی متوجه این کتیبه نشده بود. این پژوهشگر زبان‌های باستانی با اشاره به آنچه توانسته‌اند از این کتیبه ترجمه کنند، گفت: این کتیبه هخامنشی به سه زبان شامل دو خط به زبان فارسی باستان، یک خط عیلامی و یک خط بابلی نوشته شده و شخصی که نام آن در کتیبه ذکر شده برای اولین‌بار است که با آن روبه رو می‌شویم که به زبان فارسی باستان پتیشووریش (نیزه بر) خوانده می‌شود.

او ادامه داد: آنچه می‌توان در کتیبه خواند شووریش است. البته در گذشته شاهد استفاده کلمه پتیشووریش برای گئووبرزن هم بودیم که برخی معتقد هستند به معنای نیزه بر کسی که نیزه در دست دارد است. در واقع می‌توانم بگویم که کلمه پتیش را با توجه به کتیبه گئووبرزن می‌توان به این کتیبه هم نسبت داد. درودی معتقد است: اتفاق جالبی که افتاده این است که با کشف این کتیبه یک لغت به فارسی باستان اضافه شد و می‌توان گفت به زبان ایلامی و بابلی نیز یک یا دو واژه اضافه شده است. در واقع می‌توان از این کتیبه به عنوان کشفی خاص در حوزه زبان‌های باستانی یاد کرد. کلمه دیگری نیز در این کتیبه خوانش شده که به گفته این پژوهشگر زبان‌های باستانی با بررسی‌های انجام شده ممکن است معنای آن تقرب می‌جوید یا فرامی‌جوید، باشد. حتی در نوشته بابلی هم به این کلمه اشاره شده. اما از آنجایی که بخشی از این کتیبه آسیب دیده و کنده شده نمی‌توان به صورت کامل و دقیق آن را ترجمه کرد.

این کتیبه در دامنه کوه و در اطراف مقبره داریوش در نقش رستم قرار دارد و به دلیل پنهان ماندن در بین رسوبات و پوشش‌هایی که طی دو هزار سال گذشته در این محل ایجاد شده، تاکنون از دیده‌ها مخفی مانده بود.