بازداشت سرکنسول آلمان در بوشهر به دست انگلیسی‌ها

دوازدهم اسفند 1293، نظامیان انگلیسی، «ویلهلم واسموس» سرکنسول آلمان در بوشهر و تعدادی از همکاران وی را در نزدیکی بهبهان بازداشت کردند، اما او توانست بگریزد. او به همراه رییسعلی دلواری و دیگر دلیران تنگستان علیه حضور نیروهای انگلیسی در جنوب کشور در جریان جنگ جهانی اول جنگیده بود.  ویلهلم واسموس (۱۹۳۱-۱۸۸۰م)، نماینده سیاسی آلمان، از بحث‌انگیزترین همراهان قیام جنوب است. همچون بسیاری دیگر از شخصیت‌های تاریخی جهان، در آثار مورخان و سایر پژوهشگران، درباره عملکرد او داوری‌های مختلفی می‌توان یافت. برخی می‌کوشند برای واسموس نقشی چشمگیر در این برهه قائل شوند و گروهی دیگر جایگاه او را در این قیام کم یا بی‌اهمیت می‌دانند. به‌هرروی، هم‌زمانی حضورش در مناطق جنوبی ایران و قیام مردم آن نواحی انکارناپذیر است. هدف اصلی این جستار، بررسی روابط واسموس و تنگستانی‌ها در آغازین سال‌های جنگ‌جهانی (۱۹۱۸-۱۹۱۴م) است؛ یعنی دورانی که قیام بیش از هر زمانی از پویایی برخوردار بود.  هم‌زمان با جنگ‌جهانی اول، گرایش‌های ضدانگلیسی سران محلی جنوب ایران، یا به‌طور دقیق‌تر خان‌های نواحی جنوبی آن منطقه، یعنی تنگستان و دشتی و دشتستان و سواحل جنوبی دشتی و دشتستان تشدید شده بود. گویی واسموس باتوجه‌به همین اوضاع بود که مرکز تنگستان، یعنی ده اهرم را مرکز فعالیت‌های خود قرار می‌دهد و چه‌بسا، روزنامه «ندای‌حق» را نیز به همین دلیل در برازجان، یعنی بخشی دیگر از آن دیار چاپ می‌کند. واسموس ندای‌حق را به‌منظور تحول فکری و تقویت عواطف وطن‌پرستی مردم آن حدود نشر می‌داد. زائر خضرخان‌اهرمی (۱۹۲۲م)، شیخ حسین‌خان چاه‌کوتاهی (۱۹۲۰م) و رییسعلی دلواری (۱۹۱۵م) نیز ازجمله معروف‌ترین خان‌های این ولایات بودند که واسموس به آنها نظر داشت.  ویلهلم واسموس که در آن هنگام درمیان تنگستانی‌ها نیز از محبوبیت خاصی برخوردار بود، در یادداشت‌های خود واکنش مردم تنگستان در قبال ماجرای اشغال بوشهر و بازداشت کنسول را اینچنین شرح داده است: «...صحبت انگلیسی‌ها به میان آمد.یکی از خان‌ها گفت: دست به دامنت واسموس، به خدایی خدا که انگلیسی‌ها با ما دشمن شده‌اند...»  مدارکی درباره فعالیت‌های جاسوسی در بوشهر و جنوب ایران به دست آمد که بیانگر تلاش واسموس برای وادار کردن سران عشایر جنوب در جنگ علیه انگلیسی‌ها بود. نامه‌ای نیزبه خط رییسعلی دلواری به کنسول آلمان در بوشهر کشف شد که در آن رییسعلی دلواری آمادگی خود را در جهت تصرف بوشهر و اخراج نیروها و اتباع انگلیسی به کنسول آلمان اعلام کرده بود.

واسموس حتی در جنگهای بین تنگستانی‌ها و انگلیسیها نیز شرکت می‌کردبه  طوری که یک بار بعد از شکست تنگستانی‌ها دریکی از جنگهای پایانی با انگلیسی‌ها واسموس خود را به قرارگاه رسانید و تانزدیکی میدان جنگ رفته عقب مانده‌ها را که نزدیک بود از تشنگی هلاک شوند به وسیله قمقمه خود آب داد وآنها را از مرگ نجات داد.