آمارهای متناقض از دختران بازمانده از تحصیل

اگرچه از روزهایی که تحصیل برای دختران ایرانی مانند یک رویای دور از دسترس بود، زمان بسیاری گذشته است اما هنوز هم برخی دختران به ویژه در مناطق مرزی کشور سهمی از حضور در مدرسه ندارند. مشکلات اقتصادی خانواده‌ها، از مهم‌ترین دلایلی است که در سال‌های اخیر دانش‌آموزان را از مدرسه دور کرده تا به جای نشستن پشت میز و نیمکت کلاس درس، راهی خانه بخت شوند. به این ترتیب با سوادی که بر اساس منشور حقوق کودک حق مسلم کودکان است، برایشان تبدیل به آرزویی دست نیافتنی می‌شود. آمارها حکایت از دارند که در سال تحصیلی 97-96، تعداد 142 هزار و 502 کودک از تحصیل بازماندند، این در حالی است که دو سال قبل و در سال تحصیلی 95 ـ 94، تعداد ۱۳۴ هزار کودک بازمانده ازتحصیل بودند. با این حال هنوز هم میان آمارهایی که مسوولان از دختران بازمانده از تحصیل ارایه می‌کنند، هماهنگی وجود ندارد، در حالی که مشاور وزیر و مدیرکل امور زنان و خانواده وزارت آموزش و پرورش معتقد است 19 درصد دختران کشور بازمانده از تحصیل هستند، روز گذشته معصومه ابتکار، معاون رییس‌جمهور در امور زنان و خانواده در ملاقات با کیت گیلمور، معاون کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد، اعلام کرد: آمار بازماندگی از تحصیل دختران از ۳۸ درصد طی چهار دهه اخیر به سه درصد رسیده است. با این حال فارغ از آمارهای ضد و نقیض مسوولان، شناسایی عوامل بازماندگی از تحصیل دختران در کشور، نکته مهم‌تری است که باید ریشه‌یابی شود.

     ازدواج زودهنگام دختران؛ مانع تحصیل

کمبود امکانات آموزشی، دوری مدارس از روستاهای دورافتاده و محروم، ازدواج زودهنگام، کمبود معلم و... از موضوعاتی است که دانش‌آموزان را از تحصیل دور می‌کند که این میان دختران آسیب بیشتری در این محرومیت می‌بینند. نبود مدرسه در روستا و دوری راه باعث می‌شود خانواده‌ها ترجیح بدهند، دخترانشان در خانه بمانند، موضوعی که معاون امور ابتدایی وزیر آموزش و پرورش درباره آن بیان کرد: ۴۰ تا ۵۰درصد دانش‌آموزان مقطع متوسطه در استان‌های مرزی به دلایل مختلف ترک تحصیل می‌کنند که یکی از این دلایل ازدواج زودهنگام است.

رضوان حکیم‌زاده درباره عوامل بازماندن کودکان از تحصیل در مناطق کم برخوردار کشور اظهار کرد: در برخی خانواده‌ها به خصوص در شهرهای کوچک کودکان بازوی کار خانواده محسوب می‌شوند، به‌طور مثال در فصل برداشت محصول این کودکان باید در کنار خانواده‌ها باشند که شاید انعطاف‌پذیری در زمان و مکان آموزش بتواند این مساله را حل کند یا در برخی استان‌ها به دلیل تعصباتی که وجود دارد، ممکن است دختران‌شان را به مدارس مختلط یا جایی که معلم خانم ندارد، نفرستند. معاون وزیرآموزش و پرورش با تاکید بر اینکه دلایل فرهنگی نیز در بازماندن کودکان از تحصیل موثر است به ایلنا گفت: در برخی روستاها به دلیل دور بودن مدرسه فرزندانشان را با وجود وسیله حمل و نقل به مدرسه نمی‌فرستند. ما در بازدید‌هایی که از مناطق مختلف کشور داشتیم به دلایل متعددی برای بازماندن کودکان از تحصیل رسیدیم. او با تاکید بر اینکه دبیرخانه مناطق محروم در چهار استان کشور به صورت نقطه به نقطه دلایل بازماندن کودکان از تحصیل را شناسایی و بررسی می‌کند، افزود: در برخی بخش‌های استان‌های محروم نیز شرایط تحصیل مهیاست و میانگین‌ها به ما کمک نمی‌کند؛ بنابراین این موضوع به شکل نقطه‌ای با محورهای مختلفی از جمله نبود یا کمبود امکانات تحصیلی، دلایلی فرهنگی و تعصبی یا ازدواج زود هنگام دانش‌آموزان دختر بررسی شد. حکیم‌زاده با اشاره به ازدواج زودهنگام کودکان و بازماندن آنها از تحصیل گفت: با تصویب قوانین لازم، آگاه‌سازی و فرهنگ‌سازی خانواده‌ها این امکان وجود خواهد داشت که ما بتوانیم تغییر نگرش و رفتار ایجاد کنیم و این فرصت به دختران داده شود که در مدرسه حضور داشته باشند.

معاون امور ابتدایی آموزش و پرورش با تاکید بر نقش رسانه‌ها برای فرهنگ‌سازی در رابطه با ازدواج زودهنگام کودکان گفت: قطعا تلویزیون به عنوان رسانه ملی بسیار قدرتمند است و به جای برنامه‌هایی مانند تبلیغ برای کلاس‌های کنکور و تست‌زنی قسمتی از برنامه‌هایش را به فرهنگ‌سازی و آگاه‌سازی مردم به‌ویژه برای مناطق محروم اختصاص دهد و برای توانمندی دختران و زنان که چه نقشی می‌توانند در تربیت نسل داشته باشند، می‌تواند بسیار موثر باشد. حکیم‌زاده تاکید کرد: علت اصلی بازماندن از تحصیل دانش‌آموزانی که ازدواج می‌کنند، خود آنها و خانواده‌هایشان است و در واقع منع خاصی برای حضور دانش‌آموزان در آموزش و پرورش وجود ندارد. او با اشاره به سرشماری‌های انجام شده و جمعیت واجب‌التعلیم‌ها گفت: با توجه به آمار افراد واجب‌التعلیم و تعداد دانش‌آموزانی که در مدارس ثبت‌نام می‌کنند و مقایسه‌یی که بین این دو موضوع وجود دارد. کودکان کار دو دسته هستند، در بسیاری از مناطق کودکان کمک‌ کار خانواده‌ها محسوب می‌شوند، اما در مواردی کودکان به خاطر کار کردن و کمک به معاش خانواده فرصت حضور در مدرسه را از دست می‌دهند که این موضوع مساله‌ساز است. وگرنه در بسیاری از خانواده‌های روستایی کودکان در کار به خانواده‌ها کمک می‌کنند، اما اینکه فرصت‌های تحصیل از کودکان گرفته شود، ناپسند است.

معاون وزیر آموزش و پرورش با تاکید بر اینکه منعی برای حضور دانش‌آموزان در مدرسه وجود ندارد، افزود: آموزش و پرورش در تلاش است که همه امکانات را برای تحصیل واجب‌التعلیمی‌ها فراهم کند. اکثریت دانش‌آموزانی که ازدواج می‌کنند بیشتر در دوره متوسطه هستند و ما در مناطق محروم پوشش ابتدایی بسیار بهتری نسبت به پوشش متوسطه داریم.

حکیم‌زاده تاکید کرد: در بسیاری از استان‌های مرزی، نرخ پوشش دانش‌آموزان دختر دوره متوسطه حدود 50 درصد است یعنی 40 تا 50 درصد دانش‌آموزان این مقطع در مدرسه حضور ندارند و این آمار، تکان‌دهنده است و ممکن است برخی از آنها به دلیل ازدواج زودهنگام مدرسه را ترک می‌کنند. معاون امور ابتدایی آموزش و پرورش گفت: نهاد متولی اصلی تربیت و فرهنگ‌سازی آموزش و پرورش است. 13میلیون دانش‌آموز در اختیار این نهاد است بنابراین همه بودجه‌هایی که صرف امور فرهنگی در کشور می‌شود به دلیل اینکه در بیشتر اوقات مفید شبانه‌روز، دانش‌آموزان در اختیار مدارس هستند، باید به آموزش و پرورش تعلق بگیرد.

     اقدامات آموزش و پرورش

اظهارات حکیم‌زاده در حالی است که مدیرکل امور زنان وزارت آموزش و پرورش، معتقد است 20 درصد از این دانش‌آموزان در متوسطه دوم مدرسه نمی‌روند. فرحناز مینایی پور درباره اقداماتی که وزارت آموزش و پرورش درباره ریشه‌کنی بازماندگی از تحصیل انجام داده است، بیان کرد: در نظر داریم تا شهرستان‌های پنج استان محروم کشور را بررسی کرده و علت بازماندگی از تحصیل را در دختران این مناطق دریابیم و بر همین اساس راه‌حل مناسب برای هر استان مشخص شود. وی ادامه داد: متناسب با هر استان باید پیشنهادی برای جلوگیری از جمعیت دختران بازمانده از تحصیل داشته باشیم که در این مرحله از بررسی بخشی از اعتبارات به وسیله معاونت امور زنان ریاست‌جمهوری و بخشی به وسیله آموزش و پرورش پرداخت می‌شود.

مدیرکل امور زنان وزارت آموزش و پرورش با اشاره به اینکه تا 6 ماه آینده نتایج این بررسی مشخص می‌شوند، بیان کرد: با مشخص شدن نتایج باید بودجه مناسب هر استان را دریافت کنیم تا جمعیت دختران بازمانده از تحصیل تا حد امکان کنترل شوند. مدیرکل امور زنان وزارت آموزش و پرورش در پاسخ به این سوال که آیا امور زنان برنامه‌های فرهنگی برای بهبود وضعیت پوشش تحصیلی دختران داشته است، اظهار کرد: با توجه به محدودیت نیروی انسانی در بخش امور زنان آموزش و پرورش شرایط برای برگزاری چنین دوره‌های فرهنگی وجود نداشته است. مینایی‌پور تصریح کرد: البته با وجود کمبودها در تلاش هستیم تا برنامه‌های پژوهشی، بسته‌های پیشنهادی برای بهبود شرایط پوشش تحصیلی دختران در مناطق محروم داشته باشیم.