بحران حتمی نیرو در آموزشوپرورش
نیروی انسانی موجود در آموزش و پرورش در پنج گروه معلمان، مدیریت، کیفیت بخشی، سرایدار و خدمتگزار و گروه اداری تقسیمبندی میشود و طبق آمار اعلامی اواخر سال گذشته شمار کارکنان این وزارتخانه به بیش از ۹۲۸ هزار نفر میرسد که از این تعداد، ۵۴درصد زن و مابقی مرد هستند.
از مجموع کارکنان آموزش و پرورش، ۵۷۵ هزار نفر در گروه معلمان قرار دارند که به تدریس مشغولند، ۵۲ هزار نفر کارکنان اداری، بیش از ۱۶۰ هزار نیروی خدماتی و سرایدار، ۱۷۰ هزار نفر نیروی تخصصی در قالب مشاور، مربی پرورشی، تربیتبدنی و... ۱۴۰هزار نفر نیز در گروه مدیران قرار دارند که شامل مدیر، معاون آموزشی، پرورشی، فناوری و... میشوند.
این در حالی است که طی ۱۰ سال آتی حجم بالایی از کارکنان این وزارتخانه به سن بازنشستگی رسیده و از سیستم خارج میشوند. رقم بازنشستگان در ۱۰ سال آینده به ۶۴۰ هزار نفر میرسد و اگر وزارتخانه برنامهیی مدون و به موقع برای جذب و جایگزینی نیرو نداشته باشد، با چالش نیروی انسانی در سالهای آینده روبهرو خواهد شد. هرچند در این سالها جذب نیرو از طریق دانشگاه فرهنگیان و آزمونهای استخدامی انجام شده اما این ارقام تکافوی نیاز آموزش و پرورش را نمیکند و به گفته چهاربند، رییس مرکز منابع انسانی آموزش و پرورش « از مهر ۹۷ از آستانه تحمل عبور میکنیم». وی به این واقعیت اشاره میکند که باید سالانه ۵۰ هزار نفر وارد سیستم کنیم تا جبران بازنشستهها را کنند و میگوید: در مهر ۹۷ در مجموع با توجه به شاخصها ۳۰۰هزار کمبود داریم. مهر ماه حدود ۹۲۰۰ نفر از فارغالتحصیلان تعهد دبیری وارد مدارس میشوند. مامورین خدمت به سایر دستگاهها یا مشغولین به تحصیل حدود ۱۵ هزار نفرند که در چرخه تولید خدمت ما نیستند اما در آمار نیروهای ما قرار دارند. در سال۹۷ از ۳۰۰هزار کمبود نیرو، ۱۹۴ هزار نفر را از طریق تعدیل شاخصها و ندادن معلم به مدارس و ۱۰۶ هزار نفر را از محل حق التدریس، استمرار خدمت بازنشستهها و سربازمعلمها و برونسپاری در شاخه کاردانش تامین میکنیم. این در حالی است که طبق نرمها باید به ازای هر چهار دانشآموز یک ساعت مربی پرورشی به مدرسه بدهیم. یعنی هر ۹۶ دانشآموز یک مربی؛ اما فقط ۱۸ هزار مربی به مدارس اعزام میکنیم، در حالی که نیاز واقعی ۱۲۳ هزار مربی است. اگر این روند ادامه یابد باید دوسال دیگر به خصوص در حوزه آموزش ابتدایی و پرورشی بنای یادبود برای آموزش و پرورش بسازیم.
با وجود آنکه آموزش و پرورش مرجع رسمی اعلام آمار کارکنان آموزش و پرورش است هنوز هم تعارضات آماری در اظهارات مسوولان این وزارتخانه و سایر نهادهای مربوط به چشم میخورد که میتواند به خودی خود تبعاتی به همراه داشته باشد و این عدم شفافیت موجود در نهایت آموزش و پرورش را در جذب نیروی انسانی دچار مشکل کند.
وضعیت فعلی نیروی انسانی در آموزش و پرورش به گونهیی است که اگر عزم ملی برای آن به وجود نیاید قطعا تاچند سال آینده چالش آفرین خواهد بود. حجتاله بنیادی پژوهشگر و کارشناس آموزش و پرورش، با اشاره به اظهارنظرهای متفاوت از میزان کمبود معلم در سال تحصیلی آینده و وضعیت ساماندهی نیروی انسانی در وزارت آموزش و پرورش به ایسنا گفت: این امر از عدم وجود ساز و کار و ضوابط معین و شفاف برای تعیین میزان نیاز به معلم حکایت میکند.
او در واکنش به اظهارات اخیر حمیدرضا حاجیبابایی، وزیر اسبق آموزش و پرورش مبنی بر اینکه « زمانی که بنده وزارتخانه را تحویل دادم نرم تراکم دانشآموزی در هر کلاس 22.5 بوده است، در حالی که اکنون به عدد ۳۵ نزدیک میشود. زمانی که بنده آموزش و پرورش را تحویل دادم ۹۳۰ هزار حقوق بگیر داشتیم. از آن زمان تعدادی هم بازنشسته شدهاند و به همان نسبت جایگزین نشدهاند. چطور ممکن است اکنون ۹۴۰ هزار حقوق بگیر داشته باشیم؟ ۹۴۰ هزار حقوق بگیر نداریم.»گفت: مطابق آمار رسمی مرکز آمار ایران، کل جمعیت دانشآموزی کشور (دولتی و غیر دولتی) در سال تحصیلی ۹۲-۱۳۹۱، ۱۲ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر اعلام شده است.
این پژوهشگر و کارشناس آموزش و پرورش افزود: با در نظر گرفتن نسبت جمیعت دانشآموزی اعلام شده و آمار ۹۳۰ هزار نفری کارکنان در سال ۹۱ و با این فرض که ۷۰۰ هزار نفر از ۹۳۰ هزار نفر اعلام شده معلم هستند، نسبت دانشآموز به معلم (تراکم دانشآموزی) عددی نزدیک به ۱۷ خواهد شد. تفاوت میان تراکم اعلام شده 22.5 توسط وزیر اسبق و تراکم محاسبه شده ۱۷ جای تامل دارد. تنها حالتی که میتوان به تراکم 22.5 رسید این است که از جمعیت ۹۳۰ هزار نفری تنها ۵۶۴ هزار نفر آنها به عنوان معلم در کلاس درس حضور داشتهاند. بنیادی ادامه داد: اشتغال ۵۶۴ هزار نفر از جمعیت ۹۳۰ هزار نفری آموزش و پرورش به عنوان معلم؛ به این معنی است که تقریبا ۶۰ درصد نیروی آموزش و پرورش معلم و ۴۰ درصد نیروهای پشتیبانی بودند یا به عبارتی به ازای هر ۳ معلم، ۲ نفر نیروی پشتیبانی وجود داشت. مقایسه این نسبت با نرمهای جهانی و به خصوص نرم کشورهای پیشرو در تعلیم و تربیت جای تامل دارد.
او با اشاره به اینکه وزارت آموزش و پرورش طی نامهیی به معاون اول رییسجمهور جمعیت دانشآموزی کشور در سال جاری را حدود ۱۴ میلیون نفر و تعداد کارکنان آموزشی را ۷۵۸ هزار نفر اعلام کردهاند، گفت: با این دو عدد نسبت دانشآموز به معلم عدد ۱۸.۴۶ محاسبه میشود.
در همین سال آمار حقوق بگیران وزارت آموزش و پرورش نیز توسط سازمان برنامه و بودجه حدود ۹۲۰ هزار نفر اعلام شده است. با نسبت ۶۰ به ۴۰ معلم به کادر پشتیبانی، تعداد معلمان از جمعیت ۹۲۰ هزار نفری، ۵۵۲ هزار نفر خواهد شد. با این عدد و جمعیت دانشآموزی سال ۱۳۹۷ تراکم در هر کلاس به 25.3میرسد. با این اوصاف اینکه وزیر اسبق آموزش و پرورش، چگونه به عدد ۳۵ برای تراکم موجود رسیده جای تامل دارد.