سرقت علم در خیابان کتابفروشی‌ها
اگر خیابان انقلاب تا چند سال پیش فقط بورس کتاب بود و پایگاه انتشاراتی‌ها، اما الان بازارسیاه پایان‌نامه‌فروشان است. تبلیغات نگارش پایاننامه و انواع مقاله‌های علمی از کف پیاده‌رو تا دیوار ساختمان‌های خیابان انقلاب را قلمرو خود کرده، برچسب‌هایی که روی موزاییک‌ها چسبیده و شماره موسسات پایاننامه را در چشم مخاطب پررنگ می‌کند تا دادزن‌هایی که کوچک و بزرگ نمی‌شناسند و بدون توجه به اینکه عابران دانشجو هستند یا نه، سعی می‌کنند آنها را به داخل موسسات پایان‌نامه‌نویسی هدایت کنند. بازار پایان‌نامه‌نویسی هر روز داغ‌تر می‌شود، سال 95 بود که با حذف ۵۸ مقاله محققان ایرانی از هفت نشریه علمی معتبر دنیا آن‌هم به دلیل تقلب علمی توجه به پایان‌نامه‌های بازاری آغاز شد و با گزارش مجله ساینس از بازار پایاننامهفروشی در ایران ابعاد جهانی پیدا کرد، موضوعی که اعتبار علمی دانشگاه‌ها و دانشجویان ایرانی را زیر سوال برده اما هنوز هم یک راهکار مدون برای پایان دادن به این وضع پیدا نشده است.
شهریور سال گذشته، حسن روحانی، رییس‌جمهور، در نامه‌های جداگانه به وزارت علوم تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی، قانون مصوب مجلس شورای اسلامی، مبنی بر پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی را برای اجرا ابلاغ کرد. قانونی که سابق بر این در قالب لایحه و از سوی معاونت پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تهیه شده و بیش از دو سال بود، در صف انتظار طرح‌های دیگری که مجلس باید به آنها می‌پرداخت، قرار داشت اما این وضعیت در حالی است که نمایندگان مجلس و کارشناسان معتقدند تا زمانی که دانشجویان، بهره اقتصادی و عملی از طرح‌های خود نبرند، نمی‌توان انتظار داشت، کسب و کار پر‌رونق پایاننامهفروشی تعطیل شود.
پایان‌نامه‌ها باید تجاری شود
نمایندگان مجلس معتقدند، کمبود قانون برای مقابله با پایاننامه فروشی و سرقت علمی وجود ندارد و ادامه روند خرید و فروش پایاننامه به دلیل ضعف قانون نیست، بلکه سیاست‌های آموزش کشور باید تغییر کند. اسدالله عباسی، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی درباره این موضوع گفت: راهکار اساسی برای پژوهشی شدن پایان نامه‌ها، تاثیر پایان نامه در توسعه کشور و ارزش‌گذاری پایان نامه برای ورود به روند تجاری‌سازی است زیرا زمانی که دانشجو آگاه باشد که می‌تواند با ارایه یک پایاننامه تحقیقی و پژوهشی مناسب، تاثیر مناسبی در توسعه کشور و درآمد زایی اقتصادی شخصی نیز داشته باشد، بطور حتم به سمت تولید پایان نامه‌های پرمحتوا حرکت خواهدکرد. او افزود: تنها به ثبت نمره پایان نامه در کارنامه دانشجو نباید اکتفا کرد بلکه باید پایان نامه‌های مورد تایید قرار بگیردکه چارچوب‌های پژوهشی را به نحو اصولی و علمی رعایت کرده باشند ارزش‌گذاری، تحقیق و پژوهش در پایان نامه باید مدنظر قرار بگیرد بدین معنا که باید پایان نامه‌ها، پس از پژوهش و تحقیق به سمت توسعه اقتصادی و در اصطلاح تجاری‌سازی حرکت کنند. تبدیل روند تولید پایان‌نامه‌ها از حالت صوری به تجاری‌سازی ضروری است. پایان نامه‌های دانشجویی درآینده باید درآمد اقتصادی برای دانشجو داشته باشد تا دانشجو تمایل به پژوهش و تحقیق نیزداشته باشد.
قانون هست اما استفاده نمی‌شود
رونق پایاننامه فروشی در حالی است که برابر قانون این اتفاق سرقت علمی محسوب شده و جرم است اما برخی از نمایندگان مجلس معتقدند وزارت علوم از ظرفیت قانون برای مقابله با این پدیده استفاده نمی‌کند. علیرضا سلیمی عضو هیات رییسه کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی درباره این موضوع بیان کرد: در چند سال گذشته و استقرار دولت‌های مختلف، وزرای انتخابی و مسوولان برای مقابله با سرقت علمی قول‌های بسیاری دادند، اما به هیچ کدام عمل نکردند، بطور مثال وزارت علوم باید از دکه‌های پایان نامه فروشی در برابر دانشگاه تهران شکایت کند و چرا اصلا مدعی‌العموم ورود پیدا نمی‌کند. مدعی العموم باید از حق علمی کشور دفاع کند و در برخی از موارد بسیار جدی وارد شده، زیرا این فساد کمتر از فساد اقتصادی نیست و اصلا این فسادی است که برای سایر فساد‌ها بسترسازی می‌کند.
او افزود: قانون اساسی به صراحت اعلام کرده که مدعی العموم می‌تواند در مواردی که احساس کرد حق درحال از بین رفتن است، ورود پیدا کند. قانون عادی هم در مجلس هشتم و نهم به تصویب رسید و خلأ قانونی برای برخورد با سارقان علمی وجود ندارد.
این نماینده مجلس گفت: علاوه بر این یکی دیگر از برخورد‌ها درباره سرقت علمی این است که آن استاد راهنما، استاد مشاور و دانشجو را از مزایای پایان نامه محروم کرده و اساتید متخلف را نیز توبیخ کنیم اما شاهد آن هستیم که برخی از استادان مقالات برخی از دانشجویان را به اسم خود چاپ می‌کنند که البته نظام آموزشی هم به این موضوع دامن می‌زند، چرا که وقتی می‌گوییم که باید نام یک استادیار حتما در این مقاله باشد، دانشجو مجبور است باج و رشوه علمی به یک استاد بدهد تا مقاله وی در مجلات معتبر علمی چاپ شود.
چرا دانشجویان پایاننامه می‌خرند؟
دلایل مختلفی برای استقبال دانشجویان از پایان‌نامه‌های آماده و سفارشی وجود دارد اما کارشناسان معتقدند، ناکارآمدی نظام آموزش در برابر پایان‌نامه‌ها دلیل اصلی تمایل دانشجویان است. امیر نصرتی، کارشناس آموزش درباره این موضوع به «تعادل» گفت: زمانی که صحبت از سرقت علمی در پایان‌نامه‌ها می‌شود، نباید فقط به این موضوع توجه کرد بلکه باید به ریشه‌های پیدایش این موضوع نگریست. مسوولان به جای برخورد سلبی با پایاننامهفروشی باید تحلیل کنند که چه شرایطی دانشجو را به آنجا می‌کشد که نتیجه سال‌ها درس خواندن خود را به دست یک محقق پولی بسپارد که با کپی طرح را تمام می‌کند.
او افزود: نمره سه واحد پایاننامه در دوره ارشد که تمام فکر و ذهن دانشجو را به خود مشغول می‌کند، سلامت جسمی را به مخاطره می‌اندازد و وقت دانشجو را برای چند سال می‌گیرد، در معدل کل دانشجو هیچ تاثیری ندارد، بنابراین دانشجو زمانی که می‌بیند حاصل سال‌ها کار و تلاش او حتی در محاسبه معدلش تاثیر ندارد، تمایلی به انجام پایاننامه ندارد.
از طرف دیگر تا زمانی که پایان‌نامه‌ها قرار است در کتابخانه دانشگاه‌ها بماند و نه به عمل برسد و نه عوایدی برای دانشجو به همراه داشته باشد، باز هم دانشجو برای خودش یک توجیه منطقی ندارد که بخواهد پایاننامه بنویسد.
نصرتی به کمبودهای سیستم آموزشی در دانشگاه‌ها اشاره کرده و گفت: از طرف دیگر این بی‌میلی از استاد به دانشجو منتقل می‌شود. زمانی که دانشجو می‌بیند برخی استادان داور حتی زمانی برای مطالعه پایاننامه آنها نمی‌گذارند و حتی استادان راهنما هم از آنها گزارش کار نمی‌خواهند و آنچه اهمیت دارد تمام شدن طرح در تاریخ مقرر است، ترجیح می‌دهد به جای زحمت کشیدن برای نگارش پایاننامه از ساده‌ترین راه که خرید پایاننامه است استفاده کند. از طرف دیگر کمبود استاد در دانشگاه که سبب شده هر استاد راهنما همزمان ده دانشجوی پایاننامه داشته باشد، باعث می‌شود استاد فرصت کافی برای رسیدگی به آنها را نداشته باشد، ضمن اینکه استادان راهنما هم‌زمانی که می‌بینند مزد زحماتشان تا چه اندازه اندک است، ترجیح می‌دهند ذهن و وقت خود را زیاد درگیر کار دانشجو نکنند. در حالی که در برخی کشورها مانند آلمان شاهد آن هستیم که پایاننامه طرحی است که بار اصلی آن بر دوش استاد بوده و دانشجو قرار است کنار دست استاد، یاد بگیرد.
