روزهای پرتلاطم سفر
ریحانه جاویدی|
اواخر سال 96، رونق گردشگری به عنوان اصلی‌ترین برنامه توسعه در سال 97 از سوی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مطرح شد اما بروز برخی رویدادها مانند بی‌ثباتی نرخ ارز در کنار سایر مشکلات زیرساختی گردشگری که از سال‌ها قبل چوب لای چرخ این صنعت می‌گذاشت، سبب شد تا ایران، باز هم از قافله پیشتازان عرصه گردشگری جا بماند و فرصت برنامه‌ریزی بلندمدت را از دست بدهد البته وجود رقبای قدرتمند در صنعت گردشگری در منطقه، مانند ترکیه، امارات متحده، ارمنستان و ... هم عرصه را برای ایران تنگ کرد. با این حال آمارهای منتشر شده از سوی سازمان میراث فرهنگی حکایت از افزایش 56 درصدی گردشگران ورودی به کشور در 9 ماهه سال 97 دارد، اگرچه به نظر می‌رسد بخشی از این افزایش آمار به دلیل تبدیل شدن ایران به مقصدی ارزان برای سفر به دلیل نوسانات نرخ ارز است با این حال کارشناسان معتقدند، باید نگاه عمیق‌تری به این موضوع داشت چرا که این افزایش آمار توریست، لزوما به معنای رونق گردشگری و بالا رفتن کیفیت آن در ایران نیست و افزایش نرخ دلار هم اگرچه در ظاهر پای خارجی‌ها را به ایران باز می‌کند اما به گردشگری کمک چندانی نکرده است. از طرف دیگر نگاهی به وضعیت گردشگری در سال 97 نشان می‌دهد علاوه بر عواملی که بر این صنعت تحمیل شد، برخی وعده و وعیدهای مسئولان هم که می‌توانست سبب رونق گردشگری داخلی و کسب سود فعالان این صنعت شود هم محقق نشد و به اندازه همان وعده و وعید باقی ماند که این هم یکی از چالش‌های گردشگری در سالی بود که گذشت.
گردشگری و بی‌ثباتی نرخ ارز
آمار ورود گردشگر به ایران که به عنوان یکی از اصلی‌ترین شاخص‌های سنجش عملکرد صنعت گردشگری یک کشور محسوب می‌شود، در سال‌های ۹۳، ۹۴ و ۹۵ به ترتیب ۵ میلیون و۴۴هزار و ۴۱۲ نفر؛ ۵ میلیون و ۱۹۹ هزار و ۸۱۸ نفر و ۴ میلیون و ۹۰۱ هزار و ۸۳ نفر بوده است. همچنین در سال 96، آنطور که سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری منتشر کرده است، این آمار به ۵ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر رسید. این در حالی است که مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی و حمایت از توسعه گردشگری سازمان میراث فرهنگی و گردشگری معتقد است در 9 ماهه سال 97، به میلیون و ۷۴ هزار و ۵۸۰ نفر به ایران سفرکرده‌اند که در مقایسه با مدت‌زمان سال گذشته که این رقم 3 میلیون و ۸۹۳ هزار و ۲۷۷ نفر بود، میزان مسافران ورودی 56.3 درصد رشد کرده است. لیلا اژدری درباره جزئیات این آمار بیان کرد: عراق همچون ماه‌های گذشته در صدر جدول کشورهایی است که بیشترین مسافر را به ایران می‌فرستد. 2 میلیون و ۲۰۷ هزار و ۶۲۱ عراقی در ۹ ماه نخست امسال به ایران سفر کردند که در مقایسه با مدت‌زمان مشابه سال گذشته، ۱۱۳ درصد رشد داشته است.
بعد از عراق، گردشگران جمهوری آذربایجان بیشترین سفر را به ایران انجام داده‌اند که ورود یک‌میلیون و ۳۵۶ هزار و ۷۸ نفر از این کشور به ایران ثبت‌شده است که مقایسه این عدد با مدت‌زمان مشابه سال قبل، حاکی از رشد 92 درصدی گردشگران ارمنی به کشور است. بعد از عراق، افغانستان سومین کشوری است که در طول این 9 ماه 782 هزار و 113 مسافر از آن به ایران آمده‌اند.او افزود: نوع روادید صادرشده و بررسی‌های کلی نشان می‌دهد که در طول این 9 ماه، 47درصد سفرها از کشورهایی بوده که با ایران لغو روادید شده‌اند. همچنین زیارت دومین انگیزه سفر به ایران بوده که ۲۳ درصد سفر خارجی‌ها به ایران با این انگیزه انجام می‌شود که نسبت به ۹ ماه سال گذشته 47.75 درصد رشد داشته است.با این حال کارشناسان گردشگری معتقدند برخلاف آمارهای رسمی، حال و روز این صنعت در سال 97، خوش نبود. علی آقایی، کارشناس اقتصاد گردشگری درباره این موضوع به «تعادل» گفت: شاید افزایش نرخ ارز به‌دلیل ارزان کردن ایران به عنوان یک مقصد سفر برای گردشگران خارجی، پدیده مثبتی باشد و به‌ذات خود موجب افزایش ورود گردشگر به کشور شود، اما مهم‌تر از آن، پایداری و ثبات ارزی است که عملکرد اقتصادی کشور در حوزه گردشگری را رقم می‌زند. صنعت گردشگری ارتباط تنگاتنگی با بازار ارز دارد و بروز بی‌ثباتی ارزی علاوه‌بر آنکه برای گردشگر خارجی ناخوشایند است، کسب و کار فعالان داخلی این صنعت را مختل کرده و به‌دلیل گرانی‌های ناشی از آن، امکان برنامه‌ریزی بلندمدت و جذب مسافر را از آنان سلب می‌کند.
او افزود: برخی ادعا می‌کنند که به صرف افزایش دلار و ارزان‌تر شدن سفر به ایران برای گردشگران خارجی، ورود گردشگر به کشور افزایش پیدا خواهد کرد و گردشگری رونق خواهد گرفت؛ حال آنکه این ادعا تنها یک خوش‌بینی کاذب است و این مساله عواید اقتصادی چندانی نصیب صنعت گردشگری کشور نمی‌کند. با افزایش نرخ دلار و خصوصا بروز نوسانات شدید ارزی و بی‌ثباتی در این بازار، هزینه جمع‌آوری بسته‌های تور برای تورگردانان و فعالان توریسم کشور نیز افزایش پیدا می‌کند و امکان برنامه‌ریزی مالی بلندمدت برای جذب گردشگر از آنان سلب می‌شود.
اظهارات آقایی در حالی است که ابراهیم پور فرج، رییس جامعه تورگردانان ایران معتقد است ارزانی شدن سفر به ایران هم جنبه مثبت داشته و هم منفی.
افت گردشگران اروپایی و امریکایی
او درباره این موضوع به «تعادل» گفت: امسال با اتفاقاتی که برای برجام رخ داد، با خروج امریکا و تهدید مستقیم گردشگران از سوی امریکا برای سفر به ایران، ما شاهد افت در بازار گردشگران اروپایی و امریکایی بودیم اما در مقابل بازار تردد از کشورهای مسلمان به دلیل تحولات ارزی بیشتر شد و تورهای مذهبی بیشتری به ایران آمد. اما به هر حال ارزان بودن سفر به ایران هم نتوانست اثر بازگشت تحریم ها و خروج امریکا از برجام را در بازارهای اروپا و امریکا جبران کند. اگرچه گردشگران مذهبی بیشتر به ایران آمدند اما فقط از نظر عددی رشد را ایجاد کرد اما در بحث درآمدی تغییری ایجاد نکرد چرا که عمده درآمد حاصل از گردشگری در ایران متعلق به گردشگران اروپایی و امریکایی است چرا که سطح درآمدی آن‌ها بالاتر است و پول بیشتری به کشور وارد می‌کنند.
او افزود: با این حال بخش خصوصی در سال 97 خیلی زود توانست به اثرات خروج امریکا از برجام پی ببرد و اوضاع را سر و سامان دهد. امسال در تمام نمایشگاه‌های گردشگری دنیا شرکت کردیم و استقبال هم خوب بود که به نظر می‌رسد سال 98 افت امسال جبران شود اما با این حال دولت باید در کنار بخش خصوصی در زمینه تبلیغات فعال شود. باید به گردشگران دنیا نشان داد که ایران برای سفر امنیت دارد تا تبلیغات منفی که در دنیا علیه ایران شکل گرفته خنثی شود.
وعده‌هایی که به سال 97 نرسید
موضوع دیگری که باید در حوزه گردشگری در سال 97 به آن توجه شود، وعده و وعیدهای مسئولان بود که به عمل نرسید و در حد وعده باقی ماند. قدیمی‌ترین آن تشکیل وزارتخانه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است که امسال دو ایراد مطرح شده «بار مالی به دولت» و «افزایش نداشتن تعداد پرسنل» از سوی شورای نگهبان باعث شد با وجود آنکه این طرح با ۱۵۹ رای موافق، ۲۲ رای مخالف و ۸ رای ممتنع از مجموع ۲۱۴ نماینده حاضر به تصویب رسید؛ اما دو بار از شورای نگهبان به صحن بازگشت داده شود با وجود اینکه به گفته مسئولان سازمان میراث فرهنگی این ایرادات رفع شده اما طرح همچنان در انتظار تایید شورای نگهبان است. مورد بعدی تدوین برنامه جامع توسعه گردشگری است که از سال 93 مطرح شد، قرار بود از ابتدای برنامه پنج ساله ششم توسعه کشور یعنی از سال ۹۵ این برنامه به اجرا برسد و آخرین وعده آن هم سال 97 بود که این اتفاق رخ نداد.
۲ سال پیش بود که مرکز پژوهش‌های مجلس بر اهمیت حساب‌های اقماری گردشگری تاکید کرده بود تا به‌‌وسیله آن بتوانند تاثیرگردشگری را بر حساب‌های ملی مشخص کنند. خرداد سال گذشته بود که تدوین و اجرای نظام جامع‌آماری و حساب‌های اقماری گردشگری به‌عنوان یکی از مصوبات شورای‌عالی میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری مطرح و مقرر شد مرکز آمار ایران با محوریت سازمان میراث‌فرهنگی و با همکاری دستگاه‌های مرتبط نسبت به استقرار و اجرای نظام آماری و حساب‌های اقماری گردشگری تا پایان سال ۹۷ اقدام کند اما در حالی که سال 97 به روزهای پایانی خود نزدیک می‌شود این اتفاق هنوز هم رخ نداده است.
