تیغ دو لبه سیل برای محیط‌زیست خوزستان
ریحانه جاویدی|
خوزستان که تا پیش از این نامش به گرد و غبار و ریزگردها گره خورده بود حالا نامش با سیل و تبعات آن بر سر زبان‌هاست. محیط‌زیست خوزستان آرام و قرار ندارد، زمانی آسمانش از پدیده ریزگردها غبارآلود بود و آب شرب مردم آغشته به ذرات خاک ناشی از آن می‌شد و حالا هم که تالاب‌ها پرآب شده و منشا داخلی ریزگردها زیر آب رفته، باز هم نگرانی‌های تازه‌ای از شکل‌گیری کانون‌های تازه گرد و غبار ناشی از رسوبات به جا مانده از سیل میان مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست کشور شکل گرفته و زمزمه‌هایی از حذف اعتبارات مقابله با گرد و غبار به عنوان یکی از گزینه‌های مدنظر برای جبران خسارات ناشی از سیل اخیر به زیرساخت‌های این استان به گوش می‌رسد که از نظر مسئولان این سازمان، تصمیم مناسبی نیست و بحران ریزگردها در خوزستان را با مشکلات جدی رو به رو می‌کند اما کارشناسان محیط زیست این نگرانی را چندان هم موجه نمی‌دانند چرا که معتقدند دست‌کم تا پایان سال 98، خبری از بحران جدی ناشی از ریزگردها در خوزستان نیست و حذف بودجه مقابله با گرد و غبار به نفع جبران خسارات سیل، تصمیم درستی است.
سیل، منشا ریزگرد جدید
با فاصله گرفتن از روزهای اولیه بروز سیل در استان خوزستان، برخی مسئولان سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور معتقدند اگرچه این اتفاق تا حدی از بحران‌های محیط‌زیست در این استان کم کرده اما می‌تواند سبب بروز مشکلات جدی از جمله ایجاد کانون‌های تازه ریزگرد باشد. چندی پیش مدیر کل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست در گفت و گو با ایسنا نسبت به ایجاد کانون‌های جدید گرد و غبار در خوزستان به علت ته‌نشین شدن گل‌های ناشی از سیل هشدار جدی داد. علی مریدی درباره این موضوع بیان کرد: »یکی از خطرات بزرگ ناشی از سیل‌های اخیر ایجاد کانون‌های گرد و غبار است. رسوباتی که همراه سیل آمده است در دشت‌های خوزستان ته‌نشین و با خشک شدن آب تبدیل به منشاء گرد و غبار در استان خوزستان خواهد شد. یکی از بحران‌های آتی که بایستی خودمان را آماده و از همین روزها برای آن برنامه‌ریزی کنیم، مقابله با گرد و غبارهای احتمالی است که در آینده نزدیک و پس از فروکش سیلاب و خشک شدن زمین با آن مواجه خواهیم شد.» پس از اظهارنظر مریدی، روز گذشته دبیر ستاد ملی مقابله با گرد و غبار هم از احتمال ایجاد کانون‌های جدید گرد و غبار در نتیجه سیل‌های اخیر به ایسنا گفت. علی‌محمد طهماسبی علاوه بر این موضوع از پیشنهادهایی مبنی بر جابجایی در ردیف‌های بودجه ابلاغی دولت و حذف اعتبارات مقابله با گرد وغبار به عنوان یکی از گزینه‌های مدنظر برای جبران خسارات ناشی از سیل اخیر به زیرساخت‌های تامین خدمات و سرمایه‌های مردمی استان خوزستان هم خبر داد و مخالفت خود را با حذف اعتبارات مقابله با گرد و غبار در بودجه سال ۹۸ اعلام کرد. او درباره این موضوع گفت: یکی از تبعات آشکار سیل و خشکسالی، پدیده گرد و غبار است، گفت: باید بر مدیریت به هم پیوسته این دو بحران که دو روی یک سکه هستند، توجه و تمرکز کافی صورت گیرد بنابراین عدم تخصیص اعتبار به اقدامات مقابله با پدیده گرد و غبار در سال ۱۳۹۸ می‌تواند زمینه‌ساز وقوع گرد و غبار در آینده نزدیک و با شدت و گستردگی بیشتر در اقصی نقاط کشور از جمله خوزستان شود.
او با تاکید بر اینکه سیل‌های اخیر میلیون‌ها تن ذرات ریزدانه مستعد گرد و غبار را به دشت‌ها سرازیر کرده است، افزود: در حوزه‌های آبخیز بزرگ با وقوع بارش‌های سیل‌آسا و کوتاه‌مدت، رسوبات ریزدانه حاصل از فرسایش آبی بالادست، توسط مسیل‌ها و آبراهه‌های مناطق بیابانی به دشت‌های با شیب کم منتقل و به‌شدت توسط بادهای دارای سرعت و با تداوم بالا جابجا می‌شود و خسارت جبران‌ناپذیری را به منابع زیستی و اقتصادی کشور وارد می کند، همین موضوع لزوم تداوم عملیات اصلاحی و احیایی را در این مناطق نشان می‌دهد.
حذف بودجه مقابله با ریزگردها به نفع سیل؛ منطقی است
نگرانی مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست کشور از ایجاد کانون‌های تازه ریزگرد و ابراز مخالفت با حذف بودجه مقابله با گرد و غبار به نفع جبران خسارت سیل در خوزستان، در حالی است که کارشناسان محیط‌زیست معتقدند حداقل تا پایان سال 98 خبری از ریزگردها نیست. نادرجلالی، کارشناس ارشد آبخیزداری درباره این موضوع به «تعادل» گفت: رسوبات ناشی از سیل اخیر در شرایطی به منشا ریزگرد تبدیل می‌شوند که شرایط به سمتی هدایت شود که آستانه سرعت باد بالا رود و کاهش بارندگی را داشته باشیم، همچنین مسئله روی خاک حذف شود.
او افزود: منشا گرد و غبارهای قبلی بسیار گسترده بود، در عراق و سوریه و همچنین در داخل ایران کانون‌هایی را داشتیم که منشا ریزگرد بود اما با توجه به اینکه بارندگی‌های اخیر در کشور فراگیر بود، حداقل در منشا داخلی، ریزگردها به شکل قبل فعال نخواهد بود و می‌توان انتظار داشت که گرد و غبار به پایین‌ترین حد برسد.
جلالی درباره درست یا نادرست بودن حذف بودجه ریزگردها برای جبران خسارت سیل گفت: اگر تصمیم به حذف ردیف بودجه گرد و غبار گرفته شده و قرار است این اعتبار به ساماندهی مناطق سیل‌زده اختصاص داده شود، این تصمیم غیرمنطقی نیست. چرا که منشا گرد و غبار گسترده قبلی در شرایطی است که کمترین اثر را خواهد داشت و رسوبات فعلی هم در مقایسه با منشا قبلی خیلی گستردگی ندارد، بنابراین حذف بودجه این پدیده به نفع سیل تصمیم درستی است.
علاوه بر جلالی، ضیاالدین شعاعی، عضو هیات علمی پژوهشکده آبخیزداری و که در زمان ریاست معصومه ابتکار، رییس مرکز ملی مقابله با گرد و غبار هم بوده است، تبدیل رسوبات انباشته ناشی از سیل به منشا تازه‌ای از ریزگردها را یک احتمال می‌داند. او درباره این موضوع به «تعادل» گفت: تجارب مختلف در خوزستان نشان می‌دهد زمانی که بارش‌های خوبی در این استان داشتیم، معضل گرد و غبار نداشتیم. معضل از زمانی شروع شد که خشکسالی های مستمر رخ داد. بر اساس این تجربه این احتمال که کانون‌های تازه ریزگرد ایجاد شود، نگران‌کننده نیست.
او افزود: به طور کلی با توجه به اینکه بارش مطلوبی رخ داد، لایه‌های زمین چسبندگی کافی را دارند. بنابراین حداقل در سال اول بعد از سیل منشا ریزگرد فعال نمی‌شود. مگر اینکه دوباره بارندگی کم شود و خشکسالی رخ دهد. طبیعتا وقتی تاریخ منطقه را نگاه می‌کنیم زمانی که بارش متوسط بود گرد و غبار وجود نداشت و پوشش گیاهی پایداری نسبی داشت. در شرایط فعلی تالاب‌های استان همگی پر شده‌اند و می‌توان نتیجه گرفت که امسال با توجه به بارش‌ها مشکل گرد و غبار نداریم و یا کمتر از سال 97 است. از طرف دیگر همواره عنوان می‌شد که بخش وسیعی از منشا ریزگردها در عراق و خارج از ایران است که با توجه به بارندگی‌هایی که در عراق رخ داده هم باز از طرف این کشور هم ریزگردی به ایران وارد نمی‌شود و اگر فرضا عراق هم بارندگی نداشت، باز حجم بارش داخلی به اندازه‌ای بود که مشکلی از جهت گرد و غبار نداشته باشیم.
