سیستم نظارتی خودکار، راهی برای کاهش معاملات اشتباه در بازار سرمایه

گروه بورس|

بررسی الزامات و قوانین مرتبط به معاملات الگوریتمی در بازارهای بورس کشورهای اروپا، امریکا و کانادا به منظور شناسایی و تبین آنها در راستای بهبود معاملات الگوریتمی در ایران، موضوعی است که اخیرا مورد بررسی قرار گرفته است.  بطور کلی معاملات الگوریتمی دارای مزایایی از قبیل افزایش نقدشوندگی، مدیریت جریان سفارش‌های بزرگ با کمترین اثر بر بازار و کاهش نوسانات کوتاه‌مدت است، اما از آنجایی که استراتژی های معاملات الگوریتمی در بورس‌های اوراق بهادار گسترده‌تر شده‌اند، احتمال تأثیرگذاری منفی این استراتژی‌ها بر بازار و ثبات شرکت‌ها نیز افزایش یافته است. از طرفی دیگر، نبود نظارت صحیح بر معاملات الگوریتمی می‌تواند ریسک‌های زیادی را به بازار وارد کرده و مقدمات سقوط بازارهای مالی را فراهم کند. به همین دلیل، نهادهای ناظر و بورس‌های اوراق بهادار، الزاماتی را برای شرکت‌های فعال در معاملات الگوریتمی اتخاذ کرده‌اند تا از هرگونه سوءاستفاده و دستکاری بازار جلوگیری کنند.

به گزارش «تعادل» معاونت توسعه و تحقیق سازمان بورس و اوراق بهادار کشور در گزارشی به بررسی چارچوب نظارتی معاملات الگوریتمی در بورس های اوراق بهادار برخی کشورهای منتخب پرداخته است. سیستم‌های معاملات الگوریتمی توانایی وارد کردن حجم بزرگی از سفارش‌ها را در یک یا چند بازار در مدت زمان کوتاهی دارند و در حال حاضر بخش قابل‌توجهی از معاملات در بورس‌های اوراق بهادار معتبر نیز از طریق الگوریتم‌ها انجام می‌شود. در معاملات الگوریتمی، رایانه‌ها به منظور ارایه سفارش بدون مداخله انسان به صورت مستقیم با سامانه‌های معاملاتی ارتباط برقرار می‌کنند. رایانه‌ها اطلاعات بازار را با سرعت بالایی، بر مبنای یک الگوریتم مشخص، مشاهده و بررسی می‌کنند و اغلب در کسری از ثانیه سفارش‌های معاملاتی را ارسال می‌کنند. معاملات الگوریتمی می‌تواند دارای مزایایی از قبیل افزایش نقدشوندگی، مدیریت جریان سفارش های بزرگ با کمترین اثر بر بازار و کاهش نوسانات کوتاه‌مدت باشد. از آنجایی که استراتژیهای معاملات الگوریتمی در بورس های اوراق بهادار گسترده‌تر شده‌اند، احتمال تأثیرگذاری منفی این استراتژی‌ها بر بازار و ثبات شرکت‌ها نیز افزایش یافته است. از طرفی دیگر، نبود نظارت صحیح بر معاملات الگوریتمی می‌تواند ریسک‌های زیادی را به بازار وارد کرده و مقدمات سقوط بازارهای مالی را فراهم کند. به همین دلیل، نهادهای ناظر و بورس‌های اوراق بهادار، الزاماتی را برای شرکت‌های فعال در معاملات الگوریتمی اتخاذ کرده‌اند تا از هرگونه سوءاستفاده و دستکاری بازار جلوگیری کنند. براساس الزامات نهادهای ناظر کشورها، شرکت‌های فعال در معاملات الگوریتمی باید رویه‌ها و سازوکارهای مناسبی را برای نظارت بر سیستم‌های معاملات الگوریتمی اتخاذ کنند تا از ورود سفارش‌های غیرمنطقی به سامانه معاملات و اجرای آنها جلوگیری کنند. همچنین نهادهای ناظر به منظور تسلط بهتر بر جریان ثبت سفارش و ردگیری موقعیت‌های معاملاتی، الزاماتی را بر الگوریتم‌ها و استراتژی‌های مورد استفاده شرکت‌ها وضع کرده‌اند. بدین منظور شرکت‌ها باید برای بازبینی و تست‌کردن هر یک از الگوریتم‌های معاملاتی مورد استفاده خود و همچنین توسعه، به‌کارگیری و نظارت بعد از اجرای استراتژی‌های معاملاتی، دارای سیاست‌ها و رویه‌های مناسب باشند. همچنین شرکت‌های فعال در معاملات الگوریتمی باید برای تأیید الگوریتم‌های مورد استفاده خود، مجوز لازم را از بورس اوراق بهادار دریافت کنند. بورس‌های اوراق بهادار نیز به منظور حصول اطمینان از حفظ منظم معاملات و یکپارچگی بازار، باید دارای سیستم مناسبی برای شناسایی الگوریتم‌های ناکارآمد و نادرست بوده و در صورت لزوم اقداماتی را در این راستا انجام دهند. همچنین نهادهای ناظر یا بورس‌های اوراق بهادار می‌توانند جزییات استراتژی‌های معاملاتی را که توسط الگوریتم‌ها استفاده می‌شود برای اهداف نظارتی و تحقیقاتی پیگیری کنند. در این گزارش به بررسی الزامات نظارت بر معاملات الگوریتمی در برخی از بورس‌های اوراق بهادار همچون امریکا، هند، استرالیا، کانادا و کشورهای عضو اتحادیه اروپا پرداخته شده است. در اینجا به حد امکانات این صفحه تنها به بخش‌هایی از گزارش مربوط به بازار کانادا پرداخته می‌شود.

  الزامات معاملات الگوریتمی در کانادا

انجمن معامله گران صنعت سرمایه‌گذاری کانادا و شرکت خدمات قانونی بازار دو نهاد قانونی کانادا هستند که رهنمودهایی را به منظور هدایت بازارهای مالی و اطمینان از منصفانه و شفاف بودن این بازارها ارایه می‌کنند. این دو شکل گرفت. با این 3 نهاد در سال 2008 میلادی با یکدیگر ادغام و سازمان قانونگذاری صنعت سرمایه‌گذاری کانادا حال دستورالعمل‌های شرکت خدمات قانونی بازار همچنان به قوت خود باقی است. این دو شرکت در سال 2008 میلادی طی رهنمودی با عنوان «نظارت بر معاملات الگوریتمی» و در سال 2009 میلادی طی رهنمودی با عنوان «موارد ویژه در نظارت بر معاملات الگوریتمی» برخی از الزامات نظارت بر معاملات الگوریتمی را تعیین کرده‌اند.سازمان اوراق بهادار کانادا نیز در سال 2008 میلادی، دستورالعملی را با عنوان معاملات الکترونیکی و دسترسی کترونیکی مستقیم به بازار را به‌منظور تسهیل در معاملات الکترونیک، معاملات الگوریتمی و نحوه دسترسی مستقیم به آنها تنظیم کرده است. این گزارش بعدها مورد بازنگری قرار گرفت و نسخه نهایی آن در سال 2013 میلادی تکمیل شد. لازم به ذکر است که در گزارش جدید بر موارد نظارتیِ رهنمودهای قبل تأکید شده است.  سازمان قانونگذاری صنعت سرمایه‌گذاری کانادا در مارس سال 2009 میلادی، گزارشی در زمینه الزامات نظارت بر معاملات الگوریتمی منتشر کرد. این سازمان بر این باور است که سفارش‌هایی که بدون دخالت مشارکت‌کننده به بازار ارسال می‌شوند (مانند سفارش‌های ارسال شده از طریق سیستم معاملات الگوریتمی)،   ریسک‌های بازار تحمیل می‌کند. سیستم‌های معاملات الگوریتمی توانایی زیادی را بر یکپارچگی بازار و موقعیت مالی مشارکت‌کننده بازار و همچنین توانایی وارد کردن حجم زیادی از سفارش‌ها را در یک یا چند بازار در مدت زمان کوتاهی دارند. بنابراین درصورت نقصان در سامانه معاملاتی، سیستم‌های معاملات الگوریتمی می‌توانند در یک بازار منصفانه و منظم اختلال ایجاد کنند. سازمان قانونگذاری صنعت سرمایه‌گذاری کانادا از مشارکت‌کنندگانی که از سیستم‌های معاملات الگوریتمی و مقررات اوراق استفاده می‌کنند انتظار دارد که به منظور جلوگیری و شناسایی موارد نقض قانون یکپارچگی بازار بهادار، سیاست‌ها و رویه‌های نظارتی مناسبی را به کار گیرند و ضمانت‌های مناسبی که به صورت هوشمندانه طراحی شده‌اند را به منظور جلوگیری از ورود و اجرای سفارش‌های غیرمنطقی و معامله آنها در بازار داشته باشد. یک مشارکت‌کننده بازار طبق قوانین مربوطه دارای تعهداتی برای نظارت بر سفارش‌های وارد شده به سامانه معاملات است.

 الزامات اجرایی برای بازارهای اوراق بهادار

مطابق این گزارش از جمله الزامات اجرایی برای بازارهای اوراق بهادار می‌توان به دردسترس بودن اطلاعات مربوط به سفارش‌ها و معاملات شاره کرد. همچنین بازار باید به مشارکت‌کننده بازار اجازه دسترسی فوری به اطلاعات مربوط به سفارشها و معاملات از جمله گزارش‌های مربوط به معاملات اجرا شده را بدهد تا مشارکت‌کننده بازار توانایی اجرای کنترل‌ها، سیاست‌ها و رویه‌های نظارتی و مدیریت ریسک را بطور موثری داشته باشد.

 کنترل‌های بازار در ارتباط با معاملات الگوریتمی

در واقع یک بازار نباید به یک مشارکت‌کننده بازار دسترسی بدهد مگر اینکه توانایی و اقتدار حذف تمام یا بخشی از دسترسی ارایه شده به مشارکت‌کننده‌ بازار را داشته باشد در واقع بازار باید بطور منظم کنترل‌ها، سیاست‌ها و رویه‌های نظارتی و مدیریت ریسک در ارتباط با معاملات الگوریتمی را ارزیابی و مستندسازی کرده و اطمینان حاصل کند که این کنترل‌ها، رویه‌ها و سیاست‌ها به موقع انجام می‌شوند. همچنین کفایت و اثربخشی این کنترل‌ها، سیاست‌ها و رویه‌ها نیز باید مورد ارزیابی قرار گرفته و مستندسازی شوند. در صورتی که در کفایت و اثربخشی این کنترل‌ها، سیاست‌ها و رویه‌ها نواقصی وجود داشته باشد، این نواقص باید مستندسازی شده و بی‌درنگ اصلاح گردند.

  آستانه‌های بازار

بازار نباید اجازه‌ اجرای سفارش‌ها برای اوراق بهادار در قیمت و حجمی بیشتر از الزامات تعیین شده توسط مقامات قانونی بازار بدهد.

  معاملات اشتباه

همچنین بازار نباید به مشارکت‌کننده بازار مجوز دسترسی به بازار را بدهد مگر اینکه توانایی حذف، تغییر یا اصلاح یک معامله انجام شده توسط مشارکت‌کننده بازار را داشته باشد. بازار باید سیاست‌ها و رویه‌هایی که بطور واضح فرآیندها و پارامترهای مربوط به حذف، تغییر یا اصلاح سفارش‌ها را مشخص می‌کنند را ایجاد و حفظ کند و آنها را در دسترس عموم قرار دهد.

  سیستم‌های نظارتی خودکار

از جمله قوانین کلی نظارت برای شرکت‌های فعال در معاملات الگوریتمی، وجود سیستم‌های نظارتی خودکار است. هر یک از این شرکت‌ها باید دارای سیستمی برای نظارت بر فعالیت‌های معاملاتی الگوریتمی باشند که هدف از طراحی این سیستم، جلوگیری از دستکاری بازار و همچنین جلوگیری از ورود سفارش‌های غیرمنطقی به سامانه معاملات است. شرکت‌های فعال در معاملات الگوریتمی باید فعالیت خود را به نهاد ناظر و بورس مربوطه اطلاع دهند. علاوه بر این، نهاد ناظر یا بورس مربوطه می‌توانند به منظور اهداف نظارتی و تحقیقاتی، کنترل‌های ریسک و استراتژی‌های معاملاتی مورد استفاده شرکت‌ها را مورد بازبینی و پیگیری قرار دهند. در زمان ایجاد تنش در بازار، نهاد ناظر باید قادر باشد در زمان خیلی کوتاه، عکس‌العمل‌ها و بررسی‌های سریعی را انجام دهد. به این منظور، اطلاعات دقیق در مورد میزان فعالیت‌های معاملات الگوریتمی به منظور اطمینان از دستیابی به یک تصویر کامل از ریسک‌های بالقوه سیستماتیک ناشی از معاملات الگوریتمی باید موجود باشد. قانونگذاران و نهادهای نظارتی به منظور ارزیابی الگوریتم‌های معاملاتی و عملکرد آنها، باید افرادی با مهارت‌های خاص و ابزارهای نظارتی مناسب در اختیار داشته باشند.شرکت‌های فعال در معاملات الگوریتمی باید دارای سیاست‌ها و رویه‌های مناسب برای بازبینی و تست‌کردن هر یک از الگوریتم‌های معاملاتی مورد استفاده باشند. همچنین به منظور بررسی عملکرد صحیح سیستم‌های معاملات الگوریتمی، الگوریتم‌های معاملاتی یا استراتژی‌های معاملات الگوریتمی و عدم تأثیرگذاری منفی آنها بر بازار به‌ویژه دستکاری بازار، این سیستم‌ها و الگوریتم‌ها باید مطابق قوانین مربوطه، قبل از به‌کارگیری یا به‌روزرسانی، مورد آزمون قرار گیرند. همچنین شرکت‌های فعال در معاملات الگوریتمی باید برای تأیید الگوریتم‌های مورد استفاده خود، مجوز لازم را از بورس اوراق بهادار دریافت کنند. لازم به ذکر است که تمام سفارش‌های الگوریتمی با یک شناسه منحصربه‌فردی که در هر زمان توسط بورس مشخص می‌شود، شناسایی می‌شوند. در برخی از بورس‌های اوراق بهادار همچون بورس‌های سهام امریکا، تمام اشخاصی که مسوول اصلی طراحی و توسعه استراتژی‌های معاملات الگوریتمی یا مسوول نظارت روزانه بر چنین فعالیت‌هایی هستند، باید به عنوان معامله‌گران اوراق بهادار نزد نهاد ناظر ثبت شوند. برای ثبت این اشخاص به عنوان معامله‌گران اوراق بهادار نزد نهاد ناظر، این اشخاص باید در آزمون معامله‌گری اوراق بهادار قبول شوند و تحت آموزش‌های مداوم قرار گیرند.