قصری برگرفته از کاخ سر‌کنسول فرانسه
در معماری بافت قدیم بوشهر و در کنار ساحل نیلگون خلیج فارس خانه‌هایی همچنان پابرجا و سرفراز ایستاده‌اند که هر رهگذر و مسافری ناخودآگاه سر به سوی بلندی این عمارت‌ها می‌چرخاند و زبان به ستایش ترکیب و معماری خاص به کار رفته در آنها باز می‌کند. بناهایی که در طبقات مختلف و به صورت باز و گسترده شکل گرفته‌اند را عمارت می‌خوانند و عمارت تاریخی ملک نیز از معماری‌های منحصر به فرد کرانه خلیج فارس به عنوان جزئی از شاخصه‌های بافت معماری بومی بوشهر به حساب می‌آید. داستان تولّد عمارت ملک اینگونه روایت شده که حاج محمدمهدی ملک‌التجار از بازرگانان ثروتمند جنوب ایران در دوره قاجار، در یکی از سفرهای تجاری خود به شهر پاریس پس از دیدن کاخ سر‌کنسول فرانسه، شیفته زیبایی آن کاخ می‌شود و پس از بازگشت به بوشهر تلاش می‌کند تا نمونه‌ای از آن بنای فرانسوی را در قالب خانه‌ای بزرگ و منطبق با شرایط محیطی این شهر در بوشهر بسازد. بر همین اساس این ساختمان باشکوه به دست معماران فرانسوی و با مصالح محلی ساخته شد که نمونه کم‌نظیری از معماری جنوب ایران است. زیبایی و ابهت خاص عمارت با ظرافت‌های جالب به کار رفته در معماری آن و پلکان شکیل و اعیانی ورودی عمارت، باعث شده از نظر هندسی، از زیباترین عمارات جنوب کشور باشد. سبک معماری این عمارت برگرفته از سبک ساختمان‌سازی در گذشته‌های سواحل خلیج فارس است که به بنگله معروف بودند. وسعت عمارت حدود ۴۷۰۰ متر مربع بوده و حدود ۲۵ هزار مترمربع زیربنا دارد و شامل شاه‌نشین، حمام عمومی، اصطبل، خانه‌هایی مربوط به خدمه، آشپزخانه و بخشی هم به انباری اختصاص داشته است. عمارت اصلی، عظیم‌ترین بخش مجموعه است که در دو طبقه ساخته شده و سالن پایین آن برای ملاقات‌های رسمی ملک التجار و طبقه بالا برای ضیافت‌های خصوصی در نظر گرفته شده بود. در پژوهشی تحت عنوان عمارت‌های فراموش شده تألیف سال ۱۳۸۴ توسط حسین منصوری آمده است: «در معماری بافت قدیم بوشهر، به کارگیری در و پنجره‌ها، فضاهای ارتباط‌دهنده، طاقچه‌ها و رف‌ها همه در جهت کاربری خاص خود در هر اتاقی تعبیه شده و به آن شخصیت و تمایز بخشیده است. معماری بوشهر با توجه به عوامل جوی و گرمای هوا دارای الگوی خاصی از معماری و ساخت و ساز مسکن است که حاصل این ساخت و سازها بافتی گسترده و منحصر به فرد است. عمارت ملک در طول تاریخ و در طول یک قرن حیات خود سرنوشت پر فراز و نشیبی داشته و روایت غم‌باری دارد. این بنای بسیار ارزشمند و تاریخی در جریان جنگ جهانی اول عمارت ملک توسط متجاوزان انگلیسی، اشغال و به عنوان مقر نظامی انگلیسی‌ها مورد استفاده قرار گرفت. انگلیسی‌ها سال‌ها در این کاخ مستقر بوده و با ورشکست شدن ملک‌التجار (صاحب اصلی عمارت) بسیاری از اسباب نفیس و لوازم قیمتی آن را با قیمت کمی، خریداری و با خود به انگلستان بردند. با روی کار آمدن سلسله پهلوی در ایران این عمارت مبدل به خوابگاه نظامیان رضاخان شد و قشون و سپاهیان قزاق آنجا ساکن بودند، در اواخر دوره رضا خان نیز عمارت ملک با وجود چند بار تعمیر و بازسازی رو به ویرانی گذاشت. عمارت ملک بوشهر مربوط به اواخر دوره قاجار بوده و در قسمت جنوبی بندر بوشهر در منطقه بهمنی، خیابان ماهینی، کوچه ملک قرار دارد. این اثر در تاریخ ۱۷ آذرماه سال ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۱۸۴ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
