تلنگری به کمرنگ شدن اهمیت مصرف انرژی در معماری ایران

گروه انرژی| نویسنده کتاب «معماری و انرژی» در یادداشتی نسبت به تغییر در رویکرد معماری متداول در ایران نسبت به شکلی از آنکه در گذشته رایج بوده است، در ارتباط با میزان مصرف انرژی مسائلی را مطرح کرد. در این یادداشت نکات جالبی عنوان شده از این جمله که در گذشته تلاش می‌شده است با توجه به محدودیت منابع سوختی از «مصالح»، «معماری اقلیمی»، «عناصر عملکردی مثل بادگیر» و «روش‌های تامین رطوبت» استفاده شود اما امروز این روش‌ها به فراموشی سپرده شده است. این یادداشت از همه دعوت می‌کند تلاش کنند بهره‌وری را در معماری ساختمان‌ها بالاتر ببرند. معماری در مفهوم کلی، به معنی خلق و پدید آوردن یک اثر عنوان می‌شود، یک ساختار جامع خلاقانه و دارای تفکر که هدف معینی را تعریف می‌کند. چنانچه خداوند متعال، یگانه معمار جهان هستی است.هدف یک معماری آرمانی، محقق ساختن نیازهای عملکردی زیباشناختی، سازه‌ای و ... به همراه آسایش ساکنان یا استفاده‌کنندگان از ساختار معماری است. اگر معماری یک فضای کالبدی مانند یک ساختمان مسکونی، مناسب باشد، ساکنان ساختمان در آن فضای معماری احساس آسایش خواهند داشت. البته آسایش دارای جنبه‌های مختلفی بوده و به بهره‌مندی مطلوب از منابع گوناگون مربوط است.فرآورده‌های سوختی، آب، برق و... از جمله منابعی هستند که ارتباط مستقیم با یک ساختار معماری دارد و از آنها به منابع ملی یاد می‌شود. اگرچه بدون بهره‌مندی از این منابع، امروزه نمی‌توان در یک فضای مصنوع زندگی کرد، اما استفاده بیش از حد مورد نیاز هر کدام از منابع ذکر شده، افزون بر عدم تامین جنبه‌هایی از آسایش ساکنان، ثروت عمومی جامعه و به تبع آن رفاه اجتماعی را در مخاطره قرار خواهد داد.در معماری سنتی ایران به‌دلیل «محدودیت استفاده از منابعی مانند نفت‌ و گاز» روش‌های متنوعی برای تامین آسایش حرارتی وجود دارد که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

- بهره‌گیری از مصالح بومی و استفاده از ظرفیت حرارتی این مصالح با بدنه‌های ضخیم

- طراحی معماری اقلیمی، جهت‌گیری و نحوه استقرار، ابعاد بازشوها، سایبان‌ها، فرم بام

-  استفاده از عناصر عملکردی معماری نظیر بادگیرها، گودال باغچه‌ها، سرداب‌ها و ...

- بهره‌گیری از فضای سبز برای تامین رطوبت، سایه، هوای پاک و ...  با گسترش استفاده از سوخت‌های فسیلی و بهره‌مندی آسان از منابع ملی، روش‌هایی که در معماری سنتی وجود داشت منسوخ شده و استفاده از گاز طبیعی، نفت، گازوئیل و برق برای تامین شرایط دمایی، بدون ملاحظات استفاده بهینه در فصول مختلف سال، جایگزین راهکارهای غیرفعال و کالبدی گذشته شده است. ضخامت دیوارها کاهش یافته و برای جبران کاهش مقاومت حرارتی، سوزاندن فرآورده‌های نفتی توسط تجهیزات کم بازده، متداول شده است. اگرچه اجرای بسیاری از روش‌های معماری سنتی، امروزه امکان‌پذیر نیست، اما بدون توجه به روش‌های غیرفعال معماری و بهره‌گیری از عوامل محیطی، با استفاده بی‌رویه از منابع ملی برای گرم و سردکردن ساختمان‌ها، شرایط آسایش ساختمان غالبا تامین نشده است. «شدت انرژی» شاخص سنجش کارایی انرژی کشورها با توجه به تولید ناخالص داخلی است. شدت انرژی در ایران بیش از چهار برابر متوسط جهانی و حدود ۲.۵ برابر متوسط خاورمیانه است. نرخ رشد مصرف انرژی در ایران، بیش از سه‌برابر متوسط جهانی بوده و سهم بخش ساختمان از مصرف انرژی نهایی کشور حدود ۴۰ درصد است.این ارقام بیان‌کننده اتلاف بی‌رویه انرژی است. بخشی از این مقدار مصرف مربوط به نحوه مدیریت انرژی (بالادست و مصرف‌کننده) و بخش قابل توجه آن به چگونگی معماری ساختمان‌ها در ایران مربوط است. مطابق برآوردهای انجام شده، با اجرای مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان (صرفه‌جویی در مصرف انرژی) که شامل عایق‌کاری حرارتی پوسته خارجی ساختمان و کاربرد سامانه‌های کنترل هوشمند تجهیزات تاسیساتی است، حدود ۳۰ تا ۶۰ درصد در مصرف انرژی ساختمان صرفه‌جویی می‌شود.استفاده از فناوری و مصالح نوین، بالابردن سطح آگاهی عمومی و متخصصان و بهبود روش‌های کار، ظرفیت‌های عمده برای افزایش بهره‌وری منابع در ارتباط با معماری است.