چهار مزیت عملیات بازار باز
پرویز خسروشاهی| قائم مقام بیمه مرکزی|
عملیات بازار باز انعطاف‌پذیر و دقیق است، پس می‌تواند در هر حجمی مورد استفاده بانک مرکزی قرار بگیرد. عملیات بازار باز با تصمیم بانک مرکزی اتفاق می‌افتد و بانک مرکزی کنترل کاملی روی حجم این عملیات دارد؛ عملیات بازار باز انعطاف پذیر و دقیق است، پس می‌تواند در هر حجمی مورد استفاده بانک مرکزی قرار بگیرد؛ عملیات بازار باز به راحتی می‌تواند معکوس شود. بنابراین اگر در عملیات بازار باز اشتباه محاسبه یا عمل نامطلوبی پیش آمده باشد به سرعت می‌توان آن را معکوس و تصحیح کرد و عملیات بازار باز به سرعت می‌تواند به مورد اجرا گذاشته شود، چون با تاخیرهای اداری و اجرایی برخورد ندارد.عملیات بازار باز به معنی خرید و فروش اوراق بدهی توسط بانک‌های مرکزی در بازار باز یا بازار آزاد است. بانک‌های مرکزی با انجام عملیات بازار باز، پایه پولی و به تبع آن عرضه پول را کم و زیاد می‌کنند تا انواع نرخهای بهره را در جهت مطلوب و مورد هدف خویش تغییر دهند.بانک‌های مرکزی با خرید اوراق بدهی، پایه پولی و به تبع آن عرضه پول را افزایش می‌دهند و از این طریق نرخهای بهره کوتاه‌مدت به خصوص نرخ بهره بین بانکی را کاهش می‌دهند. به همین ترتیب با فروش اوراق بدهی توسط بانک مرکزی، پایه پولی و به تبع آن عرضه پول کاهش پیدا می‌کند و از این طریق نرخهای بهره کوتاه‌مدت به ویژه نرخ بهره بین بانکی افزایش می‌‌یابد.عملیات بازار باز در سال ۱۹۲۲ در نظام پولی ایالات متحده و بطور کاملا تصادفی کشف شد که بزرگ‌ترین تحول در سیستم بانکداری مرکزی این کشور بود چون سیستم فدرال رزرو را از یک نهاد منفعل (passive) به یک نهاد فعال (active) در امر سیاست‌گذاری پولی تبدیل کرد.ایالات متحده بعد از جنگ جهانی اول، از رکود اقتصادی سختی رنج می‌برد. بنابراین بانک‌های فدرال رزرو منطقه‌ای نگران آن بودند که نتوانند هزینه‌های خود را پوشش دهند. از این‌رو برای بهبود موقعیت درآمدی خویش در نیمه اول سال ۱۹۲۲ اقدام به خرید اوراق بدهی دولتی کردند. منابع دریافتی از بانک‌های فدرال رزرو منطقه‌ای توسط فروشندگان اوراق مذکور در بانک‌های تجاری سپرده گذار شد و سبب متورم شدن ذخایر این بانک‌ها در سراسر ایالات متحده شد. مقامات سیستم فدرال رزرو خیلی زود متوجه شدند که خرید اوراق بدهی دولتی توسط آنها، بر شرایط اعطای اعتبار در سراسر کشور تاثیر گذاشته و وام دهی را تسهیل کرده است. بدین‌ترتیب عملیات بازار باز به عنوان ابزار اصلی اعمال سیاست پولی توسط فدرال رزرو متولد شد.دغدغه بانک‌های مرکزی در حالت متعارف هدایت تورم، رشد اقتصادی و نرخ ارز در جهت مطلوب و مورد هدف بانک مرکزی است. نرخهای بهره کوتاه‌مدت به خصوص نرخ بهره
بین بانکی مهم‌ترین کانال انتقال خواسته‌های سیاستی بانک‌های مرکزی به اقتصاد است. بانک‌های مرکزی از چهار طریق متعارف بر نرخهای بهره کوتاه‌مدت تاثیر می‌گذارند که مهم‌ترین و کارآمدترین و رایج‌ترین آنها عملیات بازار باز است.بانک‌های مرکزی وقتی بر اساس تحلیل خود از شرایط اقتصاد سعی دارند تورم را کنترل یا رشد اقتصادی را تحریک کنند، برای این منظور نخست هدفی را برای نرخ بهره بین بانکی که تصور می‌رود با آن به هدف مورد نظر خود درباره تورم یا رشد اقتصادی دست می‌یابند در کمیته یا شورای ذیربط در بانک مرکزی تصویب می‌کنند و سپس آن را به واحد اجرایی عملیات بازار باز ابلاغ کرده و سعی می‌کنند با خرید یا فروش اوراق قرضه نرخ بهره بین بانکی را به مقداری که مورد تصویب کمیته یا شورای عملیات بازار باز بانک مرکزی است نزدیک کنند تا بقیه نرخهای بهره جاری در اقتصاد نیز به تبعیت از آن در جهت مورد نظر بانک مرکزی تغییر یابند. عملیات بازار باز نسبت به سایر ابزارهای سیاست پولی چهار مزیت مهم دارد: عملیات بازار باز با تصمیم بانک مرکزی اتفاق می‌افتد و بانک مرکزی کنترل کاملی روی حجم این عملیات دارد. عملیات بازار باز انعطاف پذیر و دقیق است، پس می‌تواند در هر حجمی مورد استفاده بانک مرکزی قرار بگیرد. عملیات بازار باز به راحتی می‌تواند معکوس شود. بنابراین اگر در عملیات بازار باز اشتباه محاسبه یا عمل نامطلوبی پیش آمده باشد به سرعت می‌توان آن را معکوس و تصحیح کرد. عملیات بازار باز به سرعت می‌تواند به مورد اجرا گذاشته شود چون با تاخیرهای اداری و اجرایی برخورد ندارد.
بانک مرکزی امریکا موسوم به فدرال رزرو، عملیات بازار باز را با استفاده از اوراق قرضه خزانه داری ایالات متحده (TB) انجام می‌دهد زیرا نقدشوندگی و حجم معاملات این نوع از اوراق بدهی بسیار بالاست و لذا ظرفیت جذب حجم وسیع معاملات مورد نیاز فدرال رزرو را دارد بدون اینکه به نوسان‌های زائد و بیش از اندازه در قیمت اوراق بدهی که می‌تواند باعث اختلال در بازار شود بینجامد.تعیین هدف برای نرخ بهره بین بانکی (federal funds rate) در این کشور با کمیته بازار باز فدرال رزرو و امور اجرایی عملیات بازار باز یعنی وظیفه خرید و فروش اوراق بدهی نیز بر عهده میز معاملات بانک فدرال رزرو نیویورک است. جلسه کمیته بازار باز فدرال رزرو، ۸ بار در سال تشکیل می‌شود و درباره کیفیت هدایت عملیات بازار باز تصمیم‌گیری می‌کند. این کمیته مرکب از هفت عضو هیات رییسه فدرال رزرو، مدیرعامل بانک فدرال رزرو نیویورک و مدیران عامل چهار بانک فدرال رزرو منطقه‌ای دیگر است. بخشنامه‌های مربوط به عملیات بازار باز خطاب به میز خرید و فروش اوراق بهادار بانک فدرال رزرو نیویورک توسط این کمیته صادر می‌شود.مشابه فدرال رزرو امریکا، سیستم اروپایی بانک‌های مرکزی که از آن تحت عنوان بانک مرکزی اروپا یاد می‌شود نیز سیاست پولی خود را از طریق تعیین نرخ تامین مالی که در واقع هدفی برای نرخ نقدی شبانه (نرخ بهره
بین بانکی) است، انجام می‌دهد. همانند نرخ بهره
بین بانکی در امریکا، نرخ نقدی شبانه، نرخ بهره وام‌های بین بانکی بسیار کوتاه‌مدت است.
