اهمیت تعیین حریم گسل‌ها و ابلاغ آن از سوی ریاست‌جمهوری

 وزارت راه و شهرسازی مکلف است تا پایان برنامه ششم، در مراکز استان‌ها و شهرهای بالای ۲۰۰ هزار نفر جمعیت پهنه و حریم گسل‌های شهری را مطالعه و شناسایی کند. ضمن آنکه در این شهرها و نقشه‌های طرح تفصیلی براساس مطالعات پهنه‌بندی لرزه‌ای، پهنه و حریم گسل‌های محل احداث ساختمان‌ها به همره ارتفاع و طبقات مختلف انها لحاظ می‌شود.

به گزارش پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، علی بیت‌اللهی دبیر کارگروه ملی مخاطرات طبیعی با بیان این مطلب با اشاره به مساله تعیین حریم گسل‌ها، اهمیت ابلاغ قانون اصلاح جزء (1) بند «پ» ماده (60) قانون برنامه پنجساله ششم توسعه کشور از طرف رییس‌جمهور را تشریح کرد. به گفته او، بر اساس این قانون به شبکه ایستگاه‌های شتاب‌نگاری کشور  طی برنامه ششم توسعه، ضمن نوسازی دستگاه‌های موجود، حداقل هزار ایستگاه جدید اضافه می‌شود. شبکه لرزه‌نگاری و پیش‌نگرهای زلزله نیز به حداقل 400 دستگاه افزایش می‌یابد. اولویت در توسعه این شبکه‌ها با مناطق زلزله خیز با خطر نسبی بالا و همچنین پهنه‌های جمعیتی با تراکم بالا است. مدیریت یکپارچه و متمرکز شبکه شتاب‌نگاری توسط وزارت راه و شهرسازی انجام می‌گیرد. در ضمن ظرفیت شبکه شتاب‌نگاری باید در قطع و وصل شریان‌های حیاتی (گاز و برق) هنگام بروز زلزله به کار گرفته شود. او ادامه داد: همچنین وزارت راه و شهرسازی مکلف است تا پایان برنامه ششم، در مراکز استان‌ها و شهرهای بالای ۲۰۰ هزار نفر جمعیت پهنه و حریم گسل‌های شهری را مطالعه و شناسایی کند. علاوه بر این در این شهرها و نقشه‌های طرح تفصیلی براساس مطالعات پهنه‌بندی لرزه‌ای و پهنه و حریم گسل‌ها محل احداث ساختمان‌های با ارتفاع و طبقات مختلف لحاظ می‌شود. لازم به‌ذکر است که متن اصلی قانون از درگاه‌های رسمی دولت قابل برگرفتن است.

بیت‌اللهی ادامه داد: براساس آمار ۱۳۹۵ و برآوردهای افزایش جمعیتی تا این تاریخ با مبنا قراردادن آمار جمعیتی شهرهای کشور، ۵۴ شهر بزرگ کشور در شمول قانون ابلاغی ریاست‌جمهوری قرار می‌گیرند. بیش از ۳۶ میلیون نفر جمعیت در این ۵۴ شهر کشور زندگی می‌کنند. حدود ۱۱ میلیون واحد مسکونی نیز در این شهرها وجود دارد و نزدیک به ۳ میلیون واحد از نوع بنایی و فاقد اسکلت هستند. چنین ساختمان‌هایی فاقد استحکام کافی در برابر زمین لرزه‌های بزرگ هستند، به ویژه آنکه اگر روی حریم و پهنه‌های گسلی واقع شده باشند، میزان آسیب‌پذیری بالاتری را نیز خواهند داشت.

او ادامه داد: لازم به ذکر است که با حمایت‌های وزارت راه و شهرسازی، مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی کار تعیین حریم گسل‌ها را در ۶ شهر تهران، تبریز، کرمان، مشهد، کرج و زنجان را انجام یا در دست انجام است. ۶شهر مذکور جمعیت بالایی دارند و جمعا نزدیک به ۱۶میلیون نفر را در خود جای داده‌اند و بیش از ۵ میلیون واحد مسکونی را دارا هستند. بنابراین طبق قانون ابلاغی در برنامه پنجساله ششم توسعه، باید در ۴۸ شهر بزرگ دیگر کشور که عمدتا دارای جمعیتی بالای ۲۰۰ هزار نفری‌اند، حریم گسل‌ها با هدف کنترل ساخت و ساز و اعمال محدودیت‌های الزامی آیین نامه ۲۸۰۰ تعیین شود.

بیت‌اللهی افزود: باید یادآور شد که در متن قانون چون مراکز استان‌ها هم قید شده، شهرهایی مانند یاسوج و سمنان هم که دارای جمعیتی کمتر از ۲۰۰ هزار نفر هستند (بر مبنای برآوردهای آمار ۱۳۹۵) شمول این قانون می‌شوند. ۲۵ مرکز استان نظیر شهرهای اصفهان، شیراز، قم، اهواز و کرمانشاه با جمعیتی بالاتر و مراکز استانی چون ایلام، شهرکرد، سمنان و یاسوج با جمعیتی کمتر از این میزان وجود دارند. علاوه بر مراکز استانی، ۲۳ شهر دیگر که بر اساس برآوردهای آماری در سال ۱۳۹۸، دارای جمعیتی بیش از ۲۰۰ هزار نفر هستند نیز طبق قانون باید تحت پوشش مطالعات حریم گسل‌ها قرار گرفته و پهنه‌های گسلی در آنها تعیین گردد.

همچنین در ۲۳ شهر بزرگ کشور که تعیین حریم گسل‌ها در آنها بر اساس قانون الزامی است، حدود ۵ میلیون و ۸۰۰هزار نفر زندگی می‌کنند. این جمعیت شهری در واحدهای مسکونی به تعداد نزدیک به یک میلیون و 800هزار واحد زندگی می‌کنند.

او با اشاره به اینکه در مبحث گسل در آیین نامه ۲۸۰۰ به عنوان آیین‌نامه لازم الاجراء کشور در ساخت و ساز مقاوم در برابر زلزله، دلالت بر ممنوعیت ساخت و ساز ساختمان‌های با اهمیت خیلی زیاد در پهنه گسل‌های اصلی دارد، ‌تصریح کرد: اما متاسفانه در عمل به دلیل عدم وجود نقشه‌های حقوقی و قابل اتکا که در آن و در حوزه‌های شهری، حدود و ابعاد زون و حریم گسل‌های اصلی تعیین و مستند شده باشد، ساخت و سازهای بی‌رویه روی گسله‌های اصلی نیز ادامه یافته به‌طوری که به عنوان مثال تنها در روی پهنه گسل شمال تهران، ۱۶ بیمارستان، و بیش از ۲۵۰ مرکز حساس احداث شده است. وی عنوان کرد: علاوه بر آن و طبق تاکید آیین نامه ۲۸۰۰، ساخت و ساز برای ساختمان‌های معمولی و با اهمیت زیاد نیز باید طبق روش‌های خاص باشد. در این صورت هم لازم است ابتدا حریم گسل‌ها در محدوده شهرها تعیین شده باشد. اهمیت تعیین حریم گسل‌ها برای شریان‌های حیانی مانند خطوط انتقال گاز، نفت و آب و فاضلاب بسیار روشن و برجسته است. در نقاط تقاطعی گسلش با این خطوط، احتمال جابه‌جایی طرفین گسل‌ها تا حد چند متر بر اساس مشاهدات عملکرد گسل‌ها در زلزله‌های مختلف وجود دارد، واضح است که در طراحی‌های عادی، مقاومت خطوط شریان‌های حیاتی در برابر چنین جابه‌جایی هایی به مراتب ناچیز بوده و گسیختگی‌های خسارت باری را در زون‌های تقاطعی انتظار داریم. اتخاذ تمهیدات مهندسی در چنین نقاطی با هدف ارتقاء تاب آوری شریان‌های حیاتی یک ضرورت انکار ناپذیر است.بدیهی است که احداث ساختمان‌های بسیار مهمی مانند بیمارستان‌ها، مدارس، برج‌ها، تاسیساتی مانند انبار سوخت و مواد شیمیایی، مراکز نظامی و ستادی و... با توجه به اعمال بیشترین مقدار جابه‌جایی در روی پهنه گسلش و وجود بیشترین نیروی برشی پایه درآن هنگام رخداد زلزله، مجاز نخواهد بود.