نفس‌های آخر عروس تالاب‌های ایران
عروس تالاب‌های ایران حالا بوی تعفن می‌دهد. کمبود آب ورودی به تالاب انزلی سبب شده این اکوسیستم طبیعی به لجنزاری تبدیل شود که هر لحظه ممکن است نفس آخر را بکشد. حجم رسوبات تالاب انزلی، بنابرآمارهای اعلام شده از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور به یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون متر مکعب رسیده که اگر میزان ورود سموم کشاورزی به این تالاب اضافه شود این عدد بسیار بیشتر می‌شود. از طرف دیگر به گفته حسن خسته‌بند، نماینده انزلی در مجلس شورای اسلامی، سالانه ۷۰۰ هزار تن رسوب وارد تالاب انزلی می‌شود که باعث شده عمق تالاب طی چند دهه گذشته از ۱۰ متر به ۲ متر و حتی در برخی از قسمت‌ها به خشکی کامل برسد. وضعیت بحرانی تالاب انزلی در حالی است که از سال گذشته ماجرای سد لاسک هم به معضلات این تالاب اضافه شده، سدی که به گفته کارشناسان محیط‌زیست نه تنها رگ حیاتی تالاب انزلی را قطع می‌کند بلکه باعث می‌شود 6 روستا زیر آب رفته، 100 هکتار از جنگل‌های هیرکانی ۴۰ میلیون ساله گیلان نابود شده، ۷۰ گونه جانوری مهم که در منطقه وجود دارد محل زندگی خود را از دست داده، ۱۱۰ هکتار شالیزار و باغ به داخل حوضچه سد لاسک رفته، بیش از ۱۳۰ هکتار شالیزار و باغ منطقه با کمبود آب مواجه شده و بیش از ۳ کیلومتر جاده به زیر مخزن سد رود. با این وجود سازمان حفاظت محیط‌زیست نه تنها مجوزهای لازم برای احداث این سد را صادر کرده بلکه خود به یکی از حامیان این طرح تبدیل شده است، طرحی که نام تامین آب شرب مردم گیلان را با خود یدک می‌کشد اما فعالان محیط‌زیست معتقدند هدف اصلی تامین آب مورد نیاز برای کشاورزی است.
اصرار فعالان محیط‌زیست و انکار مسئولان
به گل نشستن تالاب انزلی در حالی است که بیش از ۷۰ لوله فاضلاب مستقیما فاضلاب صنعتی و خانگی را وارد تالاب انزلی می‌کند با این وجود در حالی که طرح تصفیه‌خانه تالاب انزلی ۴۰۰ میلیارد تومان اعتبار می‌خواهد و به دلیل کمبود بودجه به اجرا نرسیده، قرار است سد لاسک احداث شود. سدی که تمام کارشناسان محیط‌زیست بر این باورند که حیات را نه تنها از تالاب انزلی می‌گیرد بلکه تخریب‌های وسیع دیگری هم به جا می‌گذارد اما مسئولان محیط زیست نظر دیگری دارند. پیش از این محمد درویش، فعال محیط‌زیست و عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع درباره این سد به مهر گفت: با ساخت این سد چند روستا یا کلا زیر آب می‌روند و یا بخش‌هایی از آنها زیر آب می‌رود و زمین‌های آنها از دسترس خارج می‌شود. اهالی به شدت از این مسئله احساس سرخوردگی و نگرانی می‌کنند. یکی از نکات مهم در سدسازی، بحث‌های اقتصادی اجتماعی آن است. یعنی اگر نتوانند جامعه مردمی را راضی کنند، نباید سد ساخته شود.
او افزود: 100هکتار از جنگل‌های ارزشمند هیرکانی را قطع کنیم، نزدیک به دو هزار نفر را آواره کنیم و هزار میلیارد تومان هزینه کنیم و در نهایت این آب که قرار است به تالاب انزلی برود، تالابی که به شدت با کمبود آب ورودی مواجه است و در حال خشک شدن است، یک پنجم از آب موجود را از دست بدهد؟
اظهارات درویش در حالی است که روز گذشته، قربانعلی محمدپور، مدیرکل محیط زیست گیلان، در دفاع از احداث سد لاسک اعلام کرد: ممکن است پروژه سد لاسک همانند هر پروژه دیگری مخاطراتی نیز به همراه داشته باشد، اما این موضوع کاملا کارشناسی شده و مزایایی چون ایجاد اشتغال در منطقه و کاهش ورود رسوبات به تالاب انزلی را به همراه خواهد داشت.وقتی طرحی مصوبه دولتی دارد یعنی تمام کارهای کارشناسی آن انجام شده است.
او افزود: وقتی انجام یک پروژه مغایرتی با ضوابط قانونی ندارد چرا باید مانع تراشی کنیم این در حالی است که نظارت سازمان محیط زیست در اجرای این پروژه وجود داشته و در صورت بروز هر گونه تخلفی با آنها برخورد قانونی خواهد شد.
ساخت سد، تالاب انزلی را می‌کشد
تاکید مسئولان سازمان حفاظت محیط‌زیست در زمینه صدور مجوز به این طرح، تامین آب شرب مردم است. چنانچه، پیش از این مسعود تجریشی، معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست درباره این موضوع اعلام کرده بود: هیچ راه دیگری برای تامین آب شرب مردم حوضه به جز احداث این سد وجود ندارد و به‌عنوان متخصص و مدیر نمی‌توانم خودم را متقاعد کنم که مردم از آب‌های آلوده استفاده کنند و دچار مشکل شوند. مصرف بیش از حد کود و سموم شیمیایی، عاملی است که موجب آلودگی منابع آب زیرزمینی به‌ویژه در شمال کشور شده است. با این وجود فعالان محیط‌زیست معتقدند مشخصات این سد حکایت از تلاش برای تامین آب در بخش کشاورزی دارد و از طرف دیگر سد بیجار که به تازگی در استان گیلان ساخته شده است، ظرفیت تامین کل آب شرب استان را داشته و نیاز به احداث سد جدید وجود ندارد. محمد غفاری، دکترای محیط زیست و صنعت آب درباره این موضوع به «تعادل» گفت: براساس دستورالعمل و حقابه زیست‌محیطی تعریف شده در سد لاسک، 75درصد از آب مخزن مربوط به مسائل زیست‌محیطی است و حتی در زمان ذخیره‌سازی آب کشاورزی، این آب باید رها شود. حالا سوالی که به میان می‌آید این است که وزارت نیرو سد به این بزرگی را می‌سازد که فقط از 25درصدش استفاده کند؟! این سد برای آب شرب نیست و صرفا اهداف کشاورزی دارد.
او افزود: در یکی از پر باران ترین مناطق بهانه‌ی آب شرب را آورده‌اند. تالاب انزلی همین الان وضعیت نامساعدی دارد حالافکر کنید همین نفس‌های بریده بریده‌اش را هم بخواهیم از او بگیریم. چرا در معادلات و فرمول‌هایی که برای سد نوشته‌اند اینقدر تناقض وجود دارد؟ ۵۱۸ میلیارد تومان فقط برای تجهیز کارگاه؟ چرا اینها برای آبخیز داری هزینه نمی‌شود؟
غفاری بیان کرد: اکنون عمده مشکل تالاب انزلی، کمبود آب است و سد لاسک در صورت احداث یک پنجم آب تالاب را کم می کند. حجم مخزن این سد 45 متر مکعب است و طبق براورد در صورت احداث 37 و نیم میلیون متر مکعب آب کمتری به تالاب انزلی وارد می شود.
او با اشاره به این که تالاب انزلی در پایین ترین سطح نسبت به محیط اطرافش قرار گرفته و آب 14 رودخانه را به سمت خود می کشد و خروجی اش به دریا می رود افزود: یکی از رودخانه‌های اصلی که آب تالاب را تهیه می کند پسیخان است که از همان رودخانه محل احداث سد لاسک سرچشمه می‌گیرد . مشکل اصلی این است که تالاب انزلی در شرایط بدی قرار دارد و عمقش از بالای 10 متر به یک متر رسیده و آب چندانی در تالاب باقی نمانده مضاف بر این که در تابستان آبی که از سد رهاسازی شود برای زمین های کشاورزی می‌رود. نگرانی اصلی این است که در زمانی که تالاب به آب بیشتری نیاز دارد این طرح جلوی ورود آب را می گیرد .
به گفته غفاری، درچنین شرایطی در نتیجه تبخیر بیشتر و بارندگی کمترعمق تالاب نیز کمتر می شود و این باعث کاهش میزان اکسیژن محلول در آب و مرگ و میر وسیع آبزیان می شود. از سوی دیگر آب وارده به زمین های کشاورزی به کود و سموم شیمیایی آغشته و پس از فصل کشت هرز آب‌های سطحی دوباره این سموم را شسته و وارد تالاب می شود و فشار دیگری به تالاب وارد می کند . نکته مهم دیگر این که زمین بایری در پایین دست سد وجود ندارد که به واسطه سد بخواهند زیر کشت ببرند خیلی جاها سد می زنند برای این که زمین‌های بایر را به زیر کشت ببرند ولی این شرایط در گیلان وجود ندارد بنابراین کلا ساخت این سد توجیه منطقی نخواهد داشت.
