نوبت حذف یارانه پنهان

مجید اعزازی|

دبیرگروه راه‌وشهرسازی|

قرار است، سه دهک درآمدی بالای جامعه از فهرست یارانه‌بگیران نقدی حذف شوند. بر اساس ماده 6 آیین‌نامه اجرایی تبصره (۱۴) ماده واحده قانون بودجه سال ۱۳۹۸ کل کشور، «وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مکلف است با همکاری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها و وزارت کشور (استانداران)، طی دستورالعملی که ظرف مدت یک ماه از تاریخ ابلاغ این آیین‌نامه تهیه می‌کند، نسبت به شناسایی و حذف یارانه نقدی سه دهک بالای درآمدی خانوارها اقدام کند، سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها موظف است، پس از اعلام وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نسبت به حذف یارانه خانوارهای اعلامی اقدام کند.» اگر چه بحث یارانه‌ها به یکی از موضوع‌های قدیمی و ریشه‌دار و البته در ظاهر «لاینحل» در اقتصاد ایران بدل شده است، اما دستکم طی 6 سال گذشته و در پی برگزاری یازدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری در بهار سال 92 که منجر به برآمدن حسن روحانی به عنوان رییس‌جمهور و انباشت سرمایه اجتماعی شد، همواره در محافل کارشناسی و رسانه‌ای بر لزوم حذف افراد ثروتمند از فهرست یارانه‌بگیران و تخصیص درآمدهای حاصل از این کار به اقشار آسیب‌پذیر تاکید شده است. با این حال، دولت هر بار با بیان اینکه نمی‌خواهد دست در جیب مردم کند، از انجام این کار طفره رفته است. به عنوان نمونه، اواسط بهمن ماه سال 1396 محمد باقرنوبخت، رییس سازمان برنامه و بودجه در صفحه شخصی خود در توییتر نوشت، «دولت برای حذف یارانه نقدی نمی‌تواند جیب 80 میلیون نفر را بگردد. تا زمانی که فرمولی برای حذف پردرآمدها تعریف نشود، پرداخت یارانه‌ها در سال 97 تغییری نمی‌کند.» اعلام چنین نظری در شرایطی صورت گرفت که در لایحه بودجه سال 97 حذف گروه‌هایی از یارانه بگیران پیش بینی شده بود. بی‌گمان، پرداخت یارانه نقدی به بیش از 70 میلیون نفر از جمعیت کشور از نظر اقتصادی منطقی و موثر نیست. با گذشت حدود 9 سال از آغاز پرداخت یارانه نقدی، و نوسان‌های شدید اقتصادی، قدرت خرید مبلغ 45 هزار و 500 تومان هم در زندگی افراد ثروتمند و هم در زندگی فقرا اثری نزدیک به صفر دارد. این در حالی است که دست‌کم با حذف ثروتمندان از فهرست یارانه‌بگیران، می‌توان یارانه اقشار آسیب‌پذیر را با هدف توانمندسازی آنها افزایش داد که حالا به نظر می‌رسد، دولت در قالب قانون بودجه سال 98، قصد دارد، این‌بار بر زمین مانده را کمی جابه‌جا کند. اما در اینکه حذف ثروتمندان از فهرست یارانه بگیران چه زمانی عملی خواهد شد، همچنان تردید وجود دارد. طبق تصمیم اخیر هیات وزیران، ‌سازمان هدفمندی یارانه‌ها یک ماه پس از شناسایی و اعلام افراد سه دهک درآمدی توسط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی فرصت دارد که یارانه این افراد را حذف کند. اما برای فرایند شناسایی افراد از سوی وزارت رفاه مهلتی تعیین نشده است. در عین حال، به باور کارشناسان در خوش‌بینانه‌ترین حالت، این فرایند دو ماه طول خواهد کشید. به عبارتی، از سه ماه دیگر، تصمیم حذف ثروتمندان از فهرست یارانه‌بگیران عملی خواهد شد که در این صورت، نیمه اول سال پایان یافته و در واقع نیمی از فرصت قانونی حذف ثروتمندان سوخت شده است.  در همین حال، روی دیگر سکه «یارانه نقدی»، مساله واقعی شدن قیمت انرژی و سوخت است. طی یک سال و نیم گذشته، در پی جهش قیمت ارز که از سویی به معنی کاهش شدید قدرت خرید یارانه نقدی و از سوی دیگر، افزایش میزان یارانه پنهان (۹۴۵ هزار میلیارد تومان تا ۱۱۶۰ هزار میلیارد تومان) در نرخ سوخت و انرژی است، مساله واقعی‌سازی نرخ سوخت در محافل مختلف بحث شده و طرح‌هایی از جمله تخصیص روزانه یک لیتر بنزین به هر ایرانی ارایه شد که البته در مجلس شورای اسلامی رای نیاورد. در همین چهارچوب نیز هفته گذشته الیاس حضرتی، رییس کمیسیون اقتصادی مجلس پیشنهاد بازار متشکل بنزینی ر ا مطرح کرد. بر اساس این پیشنهاد، به هر فرد ایرانی 15 لیتر بنزین در ماه سهمیه تخصیص داده می‌شود و افراد می‌توانند در بازاری شفاف، سهمیه بنزین خود را خرید و فروش کنند. در این شرایط کسانی که از سهمیه خود استفاده نمی‌کنند، می‌توانند آن را در بازاری به فروش برسانند و کسانی که بیش از این سهمیه را نیاز دارند، می‌توانند آن را خریداری کنند. بی گمان در شرایط کنونی، وزن ریالی حذف یارانه‌های پنهان در قیاس با یارانه نقدی دریافتی توسط ثروتمندان بیشتر است. از همین رو، انتظار می‌رود، حال که دولت بر خلاف سخنان اولیه خود به حذف یارانه‌های نقدی ثروتمندان تن داده است، مساله یارانه‌های پنهان را نیز از طریق واقعی‌سازی قیمت انرژی یا طرح‌هایی همچون بازار متشکل بنزینی حل و فصل کند.