قربانیان کوچک فقر

رشد جمعیت کودکان کار ناشی از فقر و ناکامی دستگاه‌های مربوطه در ساماندهی و حمایت از آنها که تنها به جمع‌آوری مقطعی این کودکان اکتفا می‌کنند، عامل تداوم و گسترش دامنه این شاخه از آسیب‌های اجتماعی شده است.

نگاه خسته و صورت‌های زرد با رگه‌هایی از شلاق‌های آفتاب گرم طاقت فرسای تابستان کودکانی توجهم را جلب کرد که به نظر می‌رسید به زحمت خود را برای کسب چند سکه که قرار است نان شب آنها و گاه خانواده‌ای چند نفری را تامین کند، می‌کشند. بسته‌های حاوی آدامس یا پاکت‌های رنگارنگ فال حافظ که می‌شد بادبادکی زیبا در دستان این کودکان مظلوم باشد. دستمال‌های آلوده که رد دوده‌های هزاران خودرو روی آنها مشهود است فاصله آنها از کودکی را که حق مسلم آنهاست، نشان می‌دهد.

در جهان ۲۵۰ میلیون کودک کار وجود دارد که بیش از سه چهارم تا ۹۰ درصد از آنها در کشورهای مختلف در حال رشد بوده و در خیابان کار می‌کنند، اما در خانه زندگی می‌کنند و نان‌آور خانه هستند. طبق آمار سازمان جهانی کار ۱۲۰ میلیون‌ نفر از 250 میلیون کودک کار، وارد بازار کار شده و مشغول به کار تمام‌وقت هستند و ۱۳۰ میلیون کودک دیگر به صورت پاره وقت کار می‌کنند که اغلب آنها پسر هستند. همچنین براساس تخمین‌های جدید این سازمان از این تعداد ۱۲۲.۳ میلیون کودک در منطقه آسیا و پاسیفیک، ۴۹.۳ میلیون نفر در آفریقا و ۵.۷ میلیون کودک در امریکای لاتین و کاراییب زندگی می‌کنند. به این ترتیب، بیشترین کودکان کار در آسیا زندگی می‌کنند.

کارشناسان کودکانی که در خیابان دیده می‌شوند را در ۴ گروه طبقه‌بندی می‌کنند. گروه اول کودکان فقیری هستند که شب‌ها به خانه‌شان برمی‌گردند. احتمالا به مدرسه می‌روند و بزهکار نیستند. گروه دوم نسبتا مستقل‌ هستند و پیوندهای آنها با خانه در شرف از هم گسستن است. حضور آنها در مدرسه هم کم‌کم خاتمه پیدا می‌کند. در ادامه هم بزهکاری آنها شروع می‌شود.گروه سوم کودکان خانواده‌های خیابانی هستند که به همراه خانواده خود در خیابان زندگی و کار می‌کنند. وضعیت آنها با فقر گره خورده است. در هندوستان به آنها «ساکنین پیاده‌رو»گفته می‌شود و در امریکا کودکان خانواده‌های بی‌خانمان هستند و گروه چهارم نیز تماس خود را با خانواده قطع کرده‌اند و تمام وقت خود را در خیابان می‌گذرانند و کودکان خیابانی «واقعی» هستند.

در تهران به ازای هر ۵۳۰ نفر و در تبریز به ازای هر ۱۶ هزار نفر، یک کودک کار و خیابان وجود دارد، ضمن اینکه در کرمان در سال گذشته ١٠٦٣ کودک خیابانی و کار در شهرستان کرمان شناسایی شده‌اند. در استان البرز درسال‌های ۹۶ و ۹۷ و سه ماهه اول ۹۸ تعداد ۹۳۰ مورد کودک کار و خیابان در مراکز تحت نظارت اداره کل بهزیستی پذیرش شده‌اند. در یزد ۷۵۹ کودک کار و خیابانی از سال ۹۲ تا پایان سال ۹۷ در مراکز بهزیستی یزد پذیرش شدند و در استان خوزستان نیز کودکانی که توسط بهزیستی شناسایی و شناسنامه‌دار شده‌اند و برای آنها پرونده تشکیل شده است، تقریبا ۵۶۰ نفر هستند که همه آنها خانواده دارند و تنها ساعاتی از روز را در خیابان‌ها کار می‌کنند.

طبق ماده ۷۹ قانون کار، «به کار گماردن افراد کمتر از ۱۵ سال تمام (پسر و دختر)» ممنوع است. کارفرمایانی که افراد کمتر از ۱۵ سال را به کار بگمارند، مستوجب مجازات خواهند بود.

 قانون حمایت از کودکان و نوجوانان که در این دوره از مجلس به تصویب رسید ضمن تعیین وظایف والدین برای تامین امکانات لازم برای تحصیل فرزندانشان و ممانعت از بروز خطرهای ناشی از فقر شدید، آوارگی، پناهندگی، مهاجرت یا بی‌تابعیتی، مجازات‌هایی را از جزای نقدی درجه هفت و برای مراتب بعدی به جزای نقدی درجه شش برای والدینی که از اجرای این قانون استنکاف کنند در نظر گرفته است، همچنین این قانون شرایط نگهداری کودکان کار دارای سرپرست در مراکز تحت پوشش بهزیستی را نیز فراهم کرده است.

زهرا ساعی با یادآوری اینکه ما اغلب در کلان‌شهرها با پدیده کودکان کار مواجه هستیم، به خانه ملت گفت: آمار این کودکان در پایتخت بیشتر بوده و چندین سال است که در طرح‌های کوتاه‌مدت متولیان امر همچون شهرداری، سازمان بهزیستی و نیروی انتظامی بخشی از امور این کودکان از جمله جمع‌آوری و نگهداری را برعهده دارند.نماینده مردم تبریز، آذرشهر و اسکو در مجلس شورای اسلامی ادامه داد: متاسفانه در تهران جمعیت این کودکان سیر صعودی داشته و تاثیر اجرای طرح‌ها در رابطه با کنترل این وضعیت هم مقطعی بوده، چرا که اقدامات در این حوزه برنامه‌محور نبوده است و دارای پشتوانه نیست.

وی تصریح کرد: حضور کودکان کار اتباع خارجی هم به زیبایی چهره شهر خدشه وارد می‌کند و هم گسترش دامنه آسیب‌های اجتماعی را به دنبال دارد. ساعی اظهار کرد: تعداد زیادی از کودکان کار بازمانده از تحصیل هستند و اغلب آنها انواع بزهکاری را می‌آموزند و تعدادی از آنها طعمه قاچاقچیان برای توزیع مواد مخدر هستند و توسط باندهایی در این حوزه کنترل می‌شوند، از نظر سلامتی هم به دلیل حضور دایم در محدوده‌های دارای ترافیک یا حتی فعالیت در حوزه بازیافت زباله در معرض خطر بوده و به امراض مختلفی مبتلا می‌شوند، ضمن اینکه این کودکان به هیچ‌وجه کودکی نمی‌کنند و از این جهت نیز در معرض آسیب‌های روحی قرار دارند. وی اظهار کرد: هم‌اکنون نمی‌توان آینده خوبی برای کودکان کار متصور شد و سرنوشت آن مبهم است، کما اینکه ممکن است تعدادی از آنها در دام باندهای قاچاق مواد مخدر و حتی قاچاق اعضا گرفتار شوند.

ساعی افزود: اغلب این کودکان از راه‌های دشوار درآمد کسب می‌کنند، کما اینکه در هوای گرم یا سرد، گونی بر دوش داشته و زباله که طلای کثیف اتلاق می‌شود، جمع‌آوری می‌کنند، اما تنها سهم ناچیزی به آنها تعلق می‌گیرد و این یک برده داری نوین در عصر تکنولوژی و فناوری است. این نماینده مردم در مجلس دهم یادآور شد: تاکنون دستگاه‌های مربوطه تصمیم جدی برای ساماندهی کودکان کار نگرفته‌اند و این در حالی است که تعداد زیادی از آنها به دلیل فقر اقتصادی و فرهنگی توسط خانواده‌های خود که اغلب از قشر کم درآمد هستند از مناطق محروم به کلان‌شهرها فرستاده می‌شوند.

عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی تاکید کرد: ما بارها در کمیسیون اجتماعی به عنوان متولی رسیدگی به آسیب‌های اجتماعی از مسوولان مربوطه خواسته‌ایم در رابطه با کودکان کار و اقداماتی که در جهت ساماندهی آنها انجام داده‌اند، گزارش ارایه دهند، اما عزمی جدی و راسخ در آنها نمی‌بینیم، ضمن اینکه اقدامات این دستگاه‌ها به این بهانه که بودجه کافی در این بخش تخصیص داده نشده یا دستگاه‌های دیگر به وظایف خود عمل نمی‌کنند، به صورت جزیره‌ای صورت گرفته و تقصیر را به گردن هم می‌اندازند، و این در حالی است که به صورت زنجیره‌وار به هم متصل هستند.