گردشگری، اشتغال‌زایی ارزان
براساس پیش‌بینی دو سال پیش سازمان تجارت جهانی، تا سال 2020 یعنی اواخر سال 1398، تعداد گردشگران در کل دنیا به رقمی بالغ بر 6.1 میلیارد خواهد رسید و بیش از 50 درصد معضل اشتغال در کشورهای در حال توسعه از این طریق قابل رفع خواهد بود. این اتفاق در برخی کشورهای در حال توسعه در حال رخ دادن است اما ایران تا حدودی در جذب گردشگر متووقف مانده است. ایران براساس آمارهای جهانی به لحاظ جاذبه‌های گوناگون (فرهنگی، مذهبی، طبیعی و تاریخی) جزو ۵ کشور بالقوه توانمند در زمینه جذب گردشگر خارجی است؛ اما رتبه ایران در بین 141 کشور جهان، 97 و در میان 16 کشور خاورمیانه و شمال آفریقا 12 است. در عین حال در حوزه تبلیغات و استفاده از فضای مجازی برای شناساندن جاذبه‌های گردشگری نیز، ایران چندان موفق نبوده است. دیروز حسن روحانی، رییس‌جمهور، با بیان اینکه توسعه گردشگری اشتغا‌ل‌زاست و به سرعت به دست می‌آید، گفت: «گردشگری امروز وابسته به فضای مجازی است یعنی تاثیر بسیاری بر رفت و آمدهای مردم دارد و در این زمینه دولت فعال است و زیرساخت‌ها را فراهم می‌کند.»
اما وضعیت موجود نشان می‌دهد که این اظهارات حداقل در چند سال گذشته، چندان از حد حرف عبور نکرده است. کمبود امکانات اقامتی، غفلت از گردشگری سلامت، تحریم‌ها و موانع سیاسی، تخریب‌های جهانی درباره چهره ایران و ضعف ایران در تغییر این چهره و همچنین عملکرد ضعیف در شناساندن هزاران جاذبه گردشگری که هر کدام از آنها می‌تواند گردشگران زیادی را به ایران بکشاند، باعث شده حسن روحانی پس از شش سال تصدی ریاست‌جمهوری، بر لزوم توجه به گردشگری و اشتغال از طریق گردشگر تاکید کند.
در دنیا به ازای هر یازده شغل یکی در حوزه صنعت گردشگری است. صنعت گردشگری در دنیا بیش از 350 میلیون شغل مستقیم و میلیون‌ها شغل غیرمستقیم ایجاد کرده است. این مشاغل می‌تواند در زمینه تولید پوشاک، کفش، کیف و هزاران مایحتاجی که گردشگران خرید می‌کنند و به کشور خودشان می‌برند باشد. ناصر رضایی کارشناس گردشگری می‌گوید: آمارهای قابل اتکایی در رابطه با اینکه در ده سال اخیر چه مقدار بواسطه گردشگری شغل مستقیم و غیرمستقیم به وجود آمده وجود ندارد. شاید دلیل آن وجود نداشتن حساب‌های مالی گردشگری TSA باشد. با فراهم آمدن سامانه TSA به دلیل اینکه همه فعالیت‌های گردشگری مرتبط و غیر آن در آنجا ذکر می‌شود. به صورت دقیق و شفاف می‌توان گفت که گردشگری چه مقدار در ایجاد اشتغال و درآمد سهم و نقش داشته است.
او می‌افزاید: صنعت گردشگری با کمترین سرمایه‌گذاری می‌تواند شغل ایجاد کند. اگر بخواهید در حوزه صنعت یا پتروشیمی شغل ایجاد کنید باید بالغ بر 300 میلیون تومان در ایران باید هزینه شود تا یک شغل ایجاد شود. ولی در حوزه صنایع دستی، میراث فرهنگی و گردشگری، بطور میانگین با 30 تا40 میلیون تومان، می‌توان یک شغل ایجاد کرد. امروزه توسعه صنایع گردشگری از شاخص‌های توسعه کشورها است.
رضایی معتقد است: گردشگری در ارتقای فرهنگی نیز تاثیر مهمی دارد. فرهنگ ملت‌ها از طریق این روابط و رفت و‌آمدها به هم نزدیک می‌شود. توسعه صنعت گردشگری همچنین باعث کاهش مفاسد اجتماعی می‌شود.
مفاسد اجتماعی در ایران نتیجه بیکاری است؛ ما اعتقاد داریم با منابع خدادادی، چهار فصلی که داریم و سابقه تمدن اسلام، تمدن دوره ما قبل اسلام و دوره باستان، آن قدر آثار و بناهای منحصر به فردی را برای ما به یادگار گذاشته که بتوان براساس آن و با کمترین هزینه برای جوانان شغل ایجاد کرد.
سهم اشتغال از طریق گردشگری در سال 96، 5.6 درصد بوده است اما دولت در برنامه‌ریزی‌هایش برای سال 97، سهم گردشگری در اشتغال را به 17 درصد افزایش داد. اما آیا این رقم محقق شده است؟ بررسی‌ها نشان می‌دهد که این اتفاق رخ نداده است. در حال حاضر بیش از یک‌میلیون نفر به‌صورت مستقیم در حوزه گردشگری مشغول به‌کار هستند و حدود دومیلیون نفر در زنجیره گردشگری کشور فعالیت می‌کنند. در بخش صنایع‌دستی نیز یک‌میلیون نفر به‌صورت مستقیم و پنج‌میلیون نفر بطور غیرمستقیم از صنایع‌دستی ارتزاق می‌کنند. اشتغال در حوزه گردشگری، پایدار است و به گفته مونسان، رییس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور، ایجاد شغل در حوزه گردشگری توزیع عادلانه ثروت را به‌همراه خواهد داشت و علاوه بر درآمدزایی برای شهرها و روستاها موجبات شادی و نشاط اجتماعی را نیز فراهم می‌کند. اما او به بودجه کم این سازمان نیز اشاره می‌کند: «متأسفانه سازمان میراث‌فرهنگی جزو دو دستگاه پایین اجرایی کشور به‌لحاظ بودجه است. اعتبارات ما به‌هیچ‌عنوان کفاف کشوری با این میزان آثار تاریخی را نمی‌دهد. البته نگاه رییس‌جمهوری به این سازمان، ویژه است و امیدواریم بودجه سازمان میراث‌فرهنگی در سال آینده افزایش پیدا کند.» حالا با اظهارات رییس‌جمهور درباره صنعت گردشگری، اشتغال‌زایی و استفاده از فضای مجازی، شاید بتوان منتظر اتفاق جدیدی در این حوزه باشیم اما سابقه عملکرد سازمان میراث فرهنگی، بودجه این بخش، نگاه نه چندان مثبت برخی به گردشگری، ضعف بخش خصوصی در جذب گردشگر و... نیاز به تحول اساسی در ساختاز سازمان میراث فرهنگی و تغییر نگاه‌ها در این بخش است.
