شریان 14000 کیلومتری نفت ایران چه اوضاعی دارد؟

گروه انرژی| نادی صبوری |

احتمالا بیشتر ما نمی‌دانیم که در سراسر ایران هزاران کیلومتر خطوط لوله نفتی وجود دارد تا وقتی که اتفاقی شبیه نشت یا چنین چیزی در یکی از آنها پیش بیاید. در این گزارش به بهانه صحبت‌های مطرح شده از طرف استاندار خوزستان در مورد سن و سال خطوط لوله نفتی این استان، برای این سوال‌ها جواب پیدا کردیم که چقدر خط لوله داریم و چه کسی مسوولشان است و برنامه‌ها برای تغییر وضعیتشان چیست؟

در ایران هر سال ۱۲۳ میلیارد لیتر مواد نفتی از ۱۴ هزار کیلومتر خطوط لوله به نقاط مختلف منتقل می‌شوند. این یکی از بزرگ‌ترین شبکه‌های انتقال مواد مایع در دنیا به حساب می‌آید. از این ۱۴ هزار کیلومتر ۱۳۰۰ کیلومتر در استانی قرار دارد که اسمش با نفت گره خورده است: خوزستان. حالا غلامرضا شریعتی استاندار خوزستان در اظهاراتی مسائلی را در مورد بازسازی خطوط لوله این منطقه مطرح کرده یا حداقل به این شکل در رسانه‌های محلی خوزستان بازتاب پیدا کرده که آقای شریعتی مدعی است ۴۰ سال است این خطوط بازسازی نشده‌اند. استاندار خوزستان همچنین گفته است که خطوط لوله نفتی احتیاج دارند ۴۰ سال یک بار بازسازی شوند. او البته نگفته است که منبع این اظهارنظرش چیست.

اولین «خط لوله نفتی» ایران درست یک سال کوچک‌تر از اولین «چاه نفتی» است و تولدش به ۱۲۸۷ برمی‌گردد. اگر قرار بود همانطور که نخستین چاه نفتی واقع در مسجد سلیمان را «چاه شماره یک» نامیدند برای این خط نیز نامی می‌گذاشتند اسمش «خط شماره یک» می‌شد، اما بر خلاف برادر بزرگ‌ترش که برای خودش اسم و رسمی دارد و حتی در ویکی‌پدیا یک صفحه اختصاصی دارد، این خط چندان مشهور نیست و فقط خانواده نزدیکش که همان شرکت خط لوله و مخابرات نفت است از او یادی می‌کنند.

این خط لوله نفت خام مسجد سلیمان را به پالایشگاه آبادان می‌برد و ۱۶ سال زمان لازم برد تا در سال ۱۳۳۵ از تک خط لوله به مجموعه خطوط لوله انتقال نفت ایران به طول ۵۰۰ کیلومتر توسعه پیدا کند. از آن روز تا حالا خطوط لوله انتقال نفت ایران ۲۸ برابر شدند و امروز ۱۴ هزار کیلومتر وسعت دارند.

اما چرا داریم از این خطوط لوله حرف می‌زنیم؟ دیروز غلامرضا شریعتی استاندار خوزستان در خلال صحبت‌هایی در مورد انفجار خط لوله نفت جاده ماهشهر مسائلی را در مورد خطوط لوله نفت استان خوزستان و به نوعی کل خطوط لوله نفتی در ایران مطرح کرده که پرسش‌هایی را ایجاد می‌کند. باشگاه خبرنگاران جوان این طور نوشته که آقای شریعتی گفته است نگرانی‌هایی از نظر ایمنی تاسیسات فرسوده وجود دارد که این موضوع ناشی از تعویض نشدن خطوط نفتی طی ۴۰ سال گذشته و محدودیت‌های مالی کشور است.

اسفند ماه پارسال بود که نشتی یک خط لوله انتقال گاز در آزادراه اهواز به بندر ماهشهر موجب کشته شدن ۵ نفر و مصدوم شدن ۶ نفر شد.

با جست‌وجوی عبارت «تعویض خطوط لوله» در گوگل یکی از اولین نتایج خبری است مربوط به تعویض ۳۴ کیلومتر از خط لوله نفت مارون به اصفهان که ۲۹ مهر پارسال انجام شده است. در این خبر به نقل از مدیر منطقه‌ای خط لوله عنوان شده است که با توجه به عمر بالای این خط لوله و بر اساس اطلاعات پیگرانی هوشمند مبنی بر وجود عیوب در ۸۰ محدوده از آن پس از بررسی و کارهای کارشناسی، با موافقت مسوولان شرکت تصمیم بر تعویض ۶۷ کیلومتر از خط لوله گرفته شد که اکنون ۳۴ کیلومتر از آن انجام شده است.  

این خبر نشان می‌دهد احتمالا تعویض خطوط لوله در نقاط مختلف بر اساس عمر آن منطقه پروژه‌ای‌است که در دستور کار شرکت‌ها قرار دارد اما اینکه وضعیت در خوزستان چطور است نیاز به جست‌وجوی بیشتری دارد.

در ایران خطوط لوله نفتی شریان اصلی از نظر جغرافیایی به ۱۲ منطقه تقسیم می‌شوند که خوزستان از قدیمی‌ترین مناطق محسوب می‌شود. شرکت خطوط لوله و مخابرات نفتی در مورد آخرین وضعیت تاسیسات مناطق مختلف در وب‌سایت خود اطلاعاتی را مندرج کرده است. در مورد منطقه خوزستان در بخش پایداری خطوط لوله عنوان شده است که خطوط لوله و تأسیسات منطقه خوزستان در جریان جنگ تحمیلی، شرایط خاص آب و هوایی و قدمت بالای لوله‌ها آسیب‌های زیادی متحمل شدند که بارها مورد بازسازی و بهسازی قرار گرفته است به‌طوری که اکثر خطوط لوله تقویت، تعویض یا در حال جایگزینی هستند.

اما در منطقه خوزستان دسته دیگری از خطوط لوله نیز وجود دارد که خطوط شریان اصلی محسوب نمی‌شوند و در واقع خط انتقال داخلی هستند که زیر مجموعه شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب تلقی می‌شوند. در اظهارات استاندار خوزستان آقای غلامرضا شریعتی مشخص نشده که منظور از فرسودگی خطوط خطوط شریان اصلی است یا خطوط داخلی.  برنامه‌های نوسازی و بازسازی خطوط لوله نفت تاکنون چندین بار از زبان مسوولان مختلف مورد اشاره قرار گرفته است. در تازه‌ترین مورد اردیبهشت امسال در جریان معارفه مدیرعامل جدید شرکت خط لوله و مخابرات نفت، علیرضا صادق‌آبادی معاون وزیر نفت ابراز امیدواری کرده است که همه مجموعه‌ها در سال پیش‌رو علاوه بر فعالیت‌های جاری شرکت‌ها پروژه «نوسازی و ایجاد ظرفیت جدید» را هم پیش ببرند.

مهر ماه ۹۵ هم عباسعلی جعفری مدیرعامل وقت شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت گفته بود که عمر خطوط لوله منطقه اصفهان مارون که ۵۰ درصد انتقال نفت ایران از آنجا انجام می‌شود حدود ۳۵ سال است و برای جلوگیری از فرسودگی و مشکلات احتمالی برنامه‌های چند ساله اجرا می‌کنیم و بازرسی از خطوط انتقال به روش اسکن خطی و طولی مداوم انجام می‌شود.

از میان ۱۴۰۰۰ کیلومتر خطوط لوله انتقال نفت در ایران، بعضی از آنها از موقعیت‌های بسیار منحصر به فرد برخوردار هستند. یکی از آنها خط لوله‌ای ‌است که در بستر رودخانه کشکان کرمانشاه قرار دارد و از دل ارتفاعات رد می‌شود تا هر روز ۹۰ هزار بشکه نفت خام یا فرآورده را جابه‌جا کند.

این البته بخش بسیار کوچکی از کل تبادلاتی است که این خطوط لوله در ایران با یکدیگر دارند. طبق آمارهای رسمی هر روز نزدیک به 350 میلیون لیتر نفت خام و فرآورده نفتی در این 14000 کیلومتر جابه‌جا می‌شوند.