لایحه حذف ۴ صفر از پول ملی در دولت تصویب شد

 گروه بانک و بیمه | محسن شمشیری|

هیات دولت در جلسه چهارشنبه 10 مرداد 98 به ریاست حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر حسن روحانی رییس‌جمهوری، لایحه پیشنهادی بانک مرکزی مبنی بر تغییر واحد پول ملی از ریال به تومان و حذف چهار صفر را به تصویب رساند. پیش از این نیز موضوع حذف ریال و انتخاب تومان به عنوان واحد پولی در هیات دولت مطرح شده بود اما موضوع حذف چهار صفر که مورد توجه کارشناسان اقتصادی و فعالان کسب وکار و مردم بوده، به عنوان طرح مطالعاتی بانک مرکزی در دستور کار بوده و روند اجرایی آن مورد توجه نبوده است.

 به گزارش «تعادل»، این تصمیم دولت برای حذف چهارصفر، با هدف حفظ کارایی پول ملی، تسهیل و بازیابی نقش ابزارهای پرداخت نقد در تبادلات پولی داخلی، هماهنگی با آنچه در فرهنگ و عرف جامعه درباره واحد پول ملی رواج یافته است، اتخاذ شد.

کاهش هزینه چاپ و نشر اسکناس و سکوک و نیز رفع مشکلاتی از قبیل استفاده از ارقام بزرگ در مبادلات ساده روزمره، معضلات شمارش و حمل حجم بالای اسکناس و سکه و خارج شدن مسکوکات از چرخه مبادلات اقتصادی کشور، از دیگر اهداف لایحه یاد شده است.

   ارایه جزییات لایحه تبدیل ریال به تومان یکشنبه آتی

 در این زمینه، رییس دفتر رییس‌جمهور نیز اعلام کرد که رییس کل بانک مرکزی جزییات لایحه تبدیل ریال به تومان را یکشنبه هفته آتی در جلسه هیات دولت ارایه می‌دهد.محمود واعظی با اشاره به مصوبه 10 مرداد 98، هیات دولت درباره حذف چهار صفر از پول ملی افزود: در این جلسه کلیات این لایحه به تصویب رسید و قرار شد رییس کل بانک مرکزی یکشنبه جزییات این لایحه را در جلسه هیات دولت ارایه دهد که در این زمینه تصمیم‌گیری خواهد شد.وی گفت: بحث حذف صفر از پول ملی پیش از این هم مطرح بوده چراکه موضوع ریال فقط در مبادلات بانکی در کشور صورت می‌گیرد، اما موضوع تومان در میان مردم رایج است.

   تاثیر حذف ۴ صفر از پول ملی در سیستم بانکی

 همچنین عضو کمیسیون اقتصادی مجلس در این زمینه گفت: با حذف ۴ صفر از پول ملی نحوه محاسبه و مراودات بورس و شبکه بانکی ساده‌سازی می‌شود.محمدرضا پورابراهیمی با اشاره به مصوبه هیات دولت درباره حذف ۴ صفر از پول ملی گفت: از روز نخست که بحث حذف یک صفر مطرح شده بود، پیشنهاد شد که ۴ صفر حذف شود چراکه با توجه به هزینه‌های سنگین حذف صفرها، این اقدام منطقی‌تر است. نماینده مردم کرمان و راور در مجلس، با بیان اینکه با حذف ۴ صفر از پول ملی نحوه محاسبه ساده‌تر می‌شود، افزود: با این اقدام، تمام محاسبه‌های بخش حسابداری تغییر یافته و اسناد و مدارک عوض می‌شود.

   ساده‌سازی عددها با حذف ۴ صفر

وی ادامه داد: با حذف ۴ صفر ساده‌سازی عددها صورت می‌گیرد و تقریبا محاسبه عددها آسان‌تر می‌شود، براین اساس مجلس با حذف ۴ صفر موافق بوده و در طرح بانکداری نیز به آن توجه کرده است.پورابراهیمی با بیان اینکه حذف چهار صفر از پول ملی در راستای امور ثبتی و حسابداری است و نگهداری حساب‌ها را راحت‌تر خواهد کرد، تاکید کرد: با حذف ۴ صفر از پول ملی مراودات بورس و شبکه بانکی کشور ساده‌سازی می‌شود و این اقدام برای کشور مفید خواهد بود.

   لایحه حذف ۴ صفر باید به مجلس ارسال شود

وی با اشاره به تبدیل ریال به تومان در مراودات روزمره افزود: حذف ۴ صفر که در هیات دولت به تصویب رسیده باید به مجلس ارسال و پس از بررسی و تصویب اجرایی شود. با توجه به کاهش ارزش پول در سال‌های گذشته حتما باید اصلاح اعداد و ارقام در دستور کار قرار بگیرد.

   سابقه تاریخی

اگرچه تومان اولین‌بار در 700 سال پیش و هنگام تسلط مغولان به بازار ایران وارد شد و واژه تومان یا 10 هزار وارد رابطه مبادله دینار طلا شد اما از آن زمان به صورت کاملا غیر رسمی و البته به صورت عرفی مطلق حاکم شده است یعنی دولت‌ها ریال، دینار، شاهی، عباسی و قران را به کار می‌گرفتند اما تومان در همه دوره‌ها معادل داشته و توسط مردم استفاده می‌شده است. . مغولان برای یک پادگان با 10 هزار سرباز از تومان استفاده می‌کردند و یک تومانی یا یک تومان سرباز را 10 هزار سرباز می‌گفتند. این واژه ترکی مغولی وقتی وارد بازار ایران شدو معادل 10 هزار گرم طلا یا 10 هزار دینار طلا نام گرفت. بعدها به دلیل جنگ‌ها و کاهش ارزش پول و مشکلات دیگر، در هر دوره‌ای تومان معادل چند هزار یا چند صد شاهی، عباسی، قران و... کاهش ارزش داد و بیشترین کاهش ارزش‌ها را در دوره قحطی بزرگ 1285 تا 1310 یعنی انتهای سلطنت قاجار داشته است. در ابتدای سلطنت رضاخان، سرانجام به واحد پول سروسامان داد و ریال را واحد پول ملی تعریف کرد و ارزش یک تومان به 7 گرم و بعدها به 3.6 گرم طلا رسید. اما این کاهش ارزش به شکل‌های دیگر ادامه یافت و واحد پول ایران که روزگاری یک تومان معادل یک دلار بوده، به 7 تومان در مقابل یک دلار در سال 1357 رسید و امروز دلار به 12 هزار تومان رسیده است

این نکته نشان می‌دهد که در 700 سال اخیر واحد پول ایران که روزگاری یک تومان 10 هزار گرم طلا بوده در این مدت حداقل 4 میلیارد برابر کاهش ارزش داشته و یک تومان 700 سال پیش معادل 4 میلیارد تومان امروز است و در صورتی که با حذف چهار صفر، تومان جدید جایگزین 1000 تومان قبلی شود. عملا حالت عرفی یک تومان که از 700 سال پیش تاکنون ثابت بوده از بین می‌رود و برای همیشه حذف می‌شود. اما از سوی دیگر، برای اولین‌بار تومان به عنوان واحد پول رسمی در اقتصاد ایران حاکم خواهد شد و زمانی به عنوان پول رسمی پذیرفته می‌شود که دیگر از ارزش ثابت عرفی خود فاصله گرفته و به حیات قبلی خود پایان می‌دهد یعنی تومان ثابت در این 700 سال پیش، با مرگ خود، عملا پول جدیدی با همان نام و البته به ارزش یک هزارم آن را به دنیا می‌آورد.

   سابقه حذف صفر در جمهوری اسلامی

حذف صفر از پول ملی ایران در جمهوری اسلامی تاکنون چندین بار مطرح شده، اما به دلیل نگرانی از آثار کاهش رسمی ارزش پول هیچ‌گاه اقدامات اجرایی به صورت جدی در راستای آن انجام نگرفته است. این در حالی است که در کشورهای دیگر جهان که معمولا با انقلاب، رفرم سیاسی و تحولات گسترده مواجه شده‌اند، تغییر واحد پول ملی نیز یکی از اتفاقاتی بوده که به دنبال انقلاب و رفرم سیاسی رخ داده است. حتی با سقوط دولت قاجاریه در ایران و به قدرت رسیدن رضاخان، دینار و قران تبدیل به ریال شدند و با حذف یک صفر از ارزش تومان، هر تومان معادل 1000 دینار و یک ریال معادل 100 دینار و تومان معادل 10 ریال معرفی و واحد پول ملی ریال نام گرفت که در آن زمان تقریبا معادل 7 دهم گرم طلا ارزش داشته است.

براین اساس، یک ضرورت عمده برای تغییر واحد پول که در چهار دهه اخیر باید انجام می‌شد، اکنون به سمت اجرایی شدن حرکت می‌کند.  نخستین جرقه از جدی‌شدن حذف چهار صفر از پول ملی زمانی زده شد که بانک مرکزی از اسکناس ۵۰ هزار تومانی جدید خود رونمایی کرد و در طراحی این اسکناس نکاتی وجود داشت که توجه برخی را به خود جلب کرد. استفاده از رنگ‌آمیزی متفاوت در ارقام چاپ‌شده روی اسکناس و چهار صفر بعد از عدد ۵۰ با رنگ متفاوت و کم‌رنگ‌تر و عدد ۵۰ به‌طور جداگانه نشان داد که بانک مرکزی و مردم در معاملات تمایل بسیاری به حذف چهار صفر دارند. ۱۶ دی ماه 97 عبدالناصر همتی، رییس‌کل بانک مرکزی از بررسی لایحه حذف چهار صفر از پول ملی، در دولت خبر داد. البته در لایحه قبلی مطرح شده بود که با پیشنهاد بانک مرکزی طرح اصلاح نظام پولی کشور در قالب حذف چهار صفر از واحد پولی کنونی و تعریف واحد پولی جدید و بازنگری در اقطاع اسکناس و مسکوک در دستور کار دولت قرار گرفته است.واحد پولی ملی جدید تحت عنوان «تومان» تعریف می‌شود که هر «تومان» معادل ده هزار (۱۰۰۰۰) ریال فعلی و یکصد (۱۰۰) «ریال جدید» خواهد بود. اما به دلیل مشکل رابطه تاریخی تومان و ریال که همیشه 10 ریال در برابر تومان بوده، مشخص بود که این موضوع باید اصلاح شود و تومان باید جایگزین 10 هزار ریال شود و عملا ریال حذف شود.

   اعتبار بخشیدن به پول ملی در بازار جهانی

یکی از ضرورت‌های حذف چهار صفر، موضوعی است که در مبادلات بین‌المللی به پول ایران اعتبار می‌دهد زیرا در گذشته ریال ایران در برابر دلار 7 تومان به ازای یک دلار بوده و در حاضر نیز در بازار جهانی پول‌های معتبر مانند یورو، پوند، دلار در برابر یکدیگر با نسبت 1.2 یا 1.5 برابر تعریف می‌شوند در حالی که ریال ایران در برابر دلار به حدود 120 هزار ریال رسیده که حداقل چهار صفر اضافه در این موضوع دیده می‌شود.

به عبارت دیگر، حذف چهار صفر باعث بهبود اعتبار و آبروی بین‌المللی ایران در بازار جهانی می‌شود. ضمن اینکه مردم در معاملات و مبادلات بانکی، عملا از 10 هزار ریال به عنوان کوچک‌ترین واحد پولی استفاده می‌کنند و حتی یک نان با 20 قیمت هزار ریال خریداری می‌شود یا بلیت مترو و اتوبوس با عدد بالای 10 هزار ریال خریداری می‌شود. براین اساس با حذف چهار صفر، ارزان‌ترین کالاها و خدمات یعنی بلیت حمل و نقل عمومی یا نان به یک تا 2 تومان رسیده و مانند کشورهای دیگر جهان معامله آسان و باعدد کوچک انجام می‌شود.

به عنوان مثال در ترکیه برای استفاده از سرویس‌های عمومی، چرخ دستی در فرودگاه، خرید یک بطری آب، از سکه یک لیره استفاده می‌شود. در حالی که در ایران عملا استفاده از سکه یک تومانی یا دوتومانی متداول نیست و ضرب سکه به دلیل قیمت بالاتر ارزش ذاتی فلز نیکل استفاده شده در آن، نسبت به ارزش اسمی سکه ممکن نیست زیرا به محض ضرب سکه، از دور خارج شده و آب شده و از بازار خارج می‌شود. اما با حذف چهار صفر، می‌توان سکه‌هایی با ارزش اسمی بالاتر از ارزش ذاتی نیکل به کار گرفته در آن ضرب کرد. به عنوان مثال اگر ارزش اسمی سکه 10 تومانی و 5 تومانی باشد و نیکل آن ارزش کمتری داشته باشد، سکه در بازار متداول خواهد شد.

چاپ اسکناس نیز با هزینه‌هایی که برای دولت دارد باید مقرون به صرفه باشد و کوچک‌ترین اسکناس با توجه به قیمت کاغذ به کار گرفته شده در آن و ملاحظات امنیتی دیگر، حداقل باید 10 تومان باشد و بقیه پول‌های خرد زیر 10 تومان، باید با سکه ضرب شود.

در حال حاضر اگرچه 98 درصد مبادلات و نقدینگی درگردش جامعه و بازار کسب وکار با تراکنش کارت‌های بانکی یا چک انجام می‌شود و به تدریج به سمت استفاده از نرم افزارهای موبایلی برای دریافت و پرداخت حرکت خواهد کرد. اما حداقل برای بخشی از مبادلات، امکان استفاده از پول‌های خرید 1 تومانی تا 5 تومانی فراهم نیست و کمبود اسکناس یا سکه به خوبی احساس می‌شود. لذا برای تامین این پول‌های خرد نیز ضروری است که چهار صفر حذف شود. از سوی دیگر، مردم در مبادلات بانکی، خودپردازها و کارتخوان‌ها و مراجعه به شعب بانکی و ادارات، همواره چهار صفر اضافه را در جلوی ارقام مورد نظر ثبت می‌کنند که هیچ ضرورتی برای آن وجود ندارد و عملا در ذهن همه مردم حذف شده است و حتی اسکناس چک پول 50 هزار تومانی با عدد 50 به خوبی مورد پذیرش مردم قرار گرفته است و بی‌ارزش بودن این چهار صفر تاجایی پیش رفته که شکل ظاهری بسیاری از اسکناس‌های 500 تومانی و 50 هزار تومانی جدید شبیه هم است یا اسکناس 50 هزار تومانی قدیم و دو هزار تومانی شبیه هم بوده و در موردی دیگر اسکناس 10 هزار تومانی و یک هزارتومانی جدید شبیه هم است و همه این موارد موجب اشتباه در پرداخت و محاسبات می‌شود.

   به کارگیری اعداد بزرگ در شاخص‌های کلان اقتصادی

مشکل اضافه بودن چهار صفر یا کاهش ارزش پول ملی در چهل سال اخیر، روی کار روزنامه‌نگاران و کارشناسان نیز اثر گذار بوده تا جایی که در حال حاضر میزان نقدینگی کشور را به بیش از 2000 هزار میلیارد تومان افزایش داده و در بیان اعداد به ریال و تومان و استفاده از کلمه هزار میلیارد تومان مشکلاتی را در انتقال مفاهیم ایجاد کرده است. براین اساس، در صورتی که رشد پایه پولی کشور به دلیل کاهش درآمد نفت و منابع دولت و رشد مخارج کشور ادامه یابد و حجم نقدینگی همچنان به صورت فزاینده‌ای در سال 98 و سال‌های بعد ادامه یابد عملا استفاده از بسیاری از واژه‌ها مانند هزار هزار میلیارد تومان یا میلیون میلیارد تومان، مشکل ساز خواهد بود و لذا لازم است که با حذف چهار صفر به جای استفاده از واژه 2000 هزار میلیارد تومان یا 20 هزار هزار میلیارد ریال نقدینگی کشور بگوییم 2000 میلیارد تومان .

   چسبندگی قیمت‌های خرد به سمت بالا

یکی از اتفاقاتی که معمولا بعد از حذف چهار صفر یا چند صفر در کشورهای دیگر رخ داده، گرایش اعداد خیلی ریز به سمت کوچک‌ترین سکه یا واحد پولی موجود است. به عنوان مثال بسیاری از خریدهای کوچک و ارقام ریز که قبلا قیمتی حدود 200 تا 1000 تومان داشته‌اند، اکنون به سمت 1 تومان حرکت می‌کنند زیرا کوچک‌ترین واحد پولی 1 تومان است و اگر کالا یا خدمتی ارزش کمتری از 1000 تومان داشته، اکنون به سادگی به سمت 1 تومان حرکت می‌کند. در نتیجه بسیاری از اعداد و قیمت‌ها که قبلا مثلا 10500 تومان یا 4800 تومان یا 3200 تومان بوده اکنون به سمت بالا گرد می‌شود و چسبندگی قیمت به سمت بالا دارد و این اعداد به ترتیب 11، 5 و 4 تومان خواهد شد و این موضوع از نظر روانی و خبری، در روزهای اول خریدار ومشتری را تاحدودی آزار خواهد داد. اما از آنجا که پیش بینی‌ها حکایت از آن دارد که رشد پایه پولی و نقدینگی و تورم در سال جاری و سال‌های بعد ادامه دارد، لذا به سرعت اعداد کوچک زیر 10 هزار تومان فعلی نیز ارزش مبادله‌ای خود را از دست می‌دهند و همان‌طور که امروز 10 هزار ریالی یا 1000 تومانی از کل مبادلات حذف شده، در آینده نیز 10 تومانی کم ارزش خواهد شد. زیرا در حال حاضر، هر سبد خرید یک خانوار کم جمعیت نیز حداقل بالای 50 هزار تومان است در حالی که در گذشته این سبد خرید بین 5 تا 10 هزار تومان قیمت داشت و ظرف ده سال اخیر عملا بین 3 تا 10 برابر رشد کرده است.

   دو رقمی بودن رابطه مبادله تومان با دلار

اقدام حذف چهار صفر اگرچه دیر هنگام بوده و سال‌هاست که اقتصاد ایران در انتظار آن است اما می‌تواند به اعتبار پول ایران و راحتی مبادلات توسط مردم کمک کند و همان‌طور که روزگاری دلار 7 تومان بوده، اکنون نیز به 12 تومان در برابر دلار برسد. البته بر اثر رشد پایه پولی و نقدینگی در سال‌های آینده، نیاز به حذف یک صفر دیگر متناسب با ارزش ارزهای معتبر جهانی نیز مطرح خواهد شد زیرا پول ایران باید بتواند ارزش مبادله‌ای حداقل دو رقمی در برابر دلار و یورو و پوند داشته باشد. در حال حاضر ارزش مبادله یک دلار معادل 120 هزار ریال است که با حذف چهار صفر به 12 تومان معادل یک دلار می‌رسد. اما این رابطه دو رقمی پول ایران در برابر دلار، باید ادامه یابد و به محض رسیدن دلار به بالای 100 تومان، باید یک صفر دیگر حذف شود تا به زیر 100 واحد پول ایران در برابر یک دلار برسد و دو رقمی شود و با دیجیتالی شدن پول‌ها و معاملات، هیچ‌گاه نباید اجازه داد که پول ایران در برابر دلار و یورو سه رقمی شود و پول معتبر پولی است که در برابر پول‌های دیگر ارزش خود را حداقل با نسبت دو رقمی حفظ کند.