رقابت نزدیک تولید و مصرف گاز در خاورمیانه

گروه انرژی|فرداد احمدی |

منطقه خاورمیانه علاوه بر آنکه بزرگ‌ترین ذخایر نفت خام را در خود جای داده است، با داشتن بیش از 40 درصد از ذخایر گازی جهان، مهم‌ترین مرکز تجمع ذخایر گازی هم هست. اما کشورهای این منطقه هنوز نتوانسته اند  در تولید گاز طبیعی به اندازه سهم خود از ذخایر آن عمل کنند و تنها 10.4 درصد از سهم تولید گاز جهان را به خود اختصاص داده اند. با این وجود، در سال‌های اخیر تولید گاز طبیعی در خاورمیانه از رشد بالایی برخوردار بوده و ایران و قطر در صدر افزایش تولید قرار دارند. موسسه «ریستاد انرژی» که گزارش‌های دست اولی در حوزه انرژی منتشر می‌کند، در تازه‌ترین گزارش خود پیش‌بینی کرد که در نیمه دوم سال 2019، تولید روزانه گاز طبیعی در خاورمیانه از تولید این حامل انرژی در روسیه بیشتر خواهد شد و به 730 میلیارد متر مکعب در سال خواهد رسید. اما بیشتر این افزایش تولید به مصرف خود کشورهای خاورمیانه می‌رسد، زیرا تقاضای گاز این منطقه نیز پا به پای تولید آن در حال رشد است.

به گزارش موسسه «ریستاد انرژی»، خاورمیانه در نیمه دوم سال 2019 نمایشی خیره‌کننده از تولید گاز طبیعی خواهد داشت و انتظار می‌رود که تا پایان سال فراتر از تولید گاز طبیعی روسیه برود. بر اساس اطلاعات «ریستاد انرژی» منطقه خاورمیانه تا سال 2020 بیش از 730 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی تولید خواهد کرد که تا سال 2030 به 920 میلیارد متر مکعب افزایش خواهد یافت.

با این وجود، ممکن است که بازارهای بین‌المللی به شکل محسوسی این رشد تولید را احساس نکنند، زیرا احتمالا منطقه خاورمیانه با رشد سریع تقاضای گاز روبه‌رو خواهد بود. فقط ایران و عربستان سعودی می‌توانند تا سال 2030 بیش از 50 درصد از مصرف منطقه‌ای این حامل انرژی را به‌خود اختصاص دهند.

قطر همچنان بزرگ‌ترین صادرکننده گاز در منطقه خواهد بود و با تعریف پروژه‌های جدید و افزایش برداشت از میدان گازی گنبد شمال (پارس جنوبی) شاهد افزایش صادرات گاز مایع طبیعی (LNG) این کشور خواهیم بود. همچنین انتظار می‌رود که صادرات گاز رژیم صهیونیستی نیز به سرعت رشد کند که در درجه نخست به مقصد اروپا خواهد رفت. بر اساس گزارش فارس، در حال حاضر ایالات متحده امریکا با تولید حدود 730 میلیارد متر مکعب در سال گاز طبیعی بزرگ‌ترین تولیدکننده آن است. این در حالی است که این کشور با دارا بودن 3.64 درصد از کل ذخایر شناخته شده جهان در رده ششم کشورهای دارای بیشترین ذخایر گازی جهان قرار می‌گیرد. در این فهرست، کشور روسیه با 26.16 درصد از ذخایر گازی جهان، در رده نخست دارندگان ذخایر گاز طبیعی قرار دارد و طبیعتأ رده دوم بزرگ‌ترین تولیدکنندگان این حامل انرژی با ظرفیت تولید حدود 580 میلیارد متر مکعب در سال درخور ذخایر عظیم این کشور خواهد بود. ایران که با داشتن 17.93 درصد از ذخایر گازی جهان در رده دوم فهرست قرار دارد، با تولید سالانه حدود 330 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی در رده سوم بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گاز در جهان قرار می‌گیرد.

در خاورمیانه سه کشور ایران، قطر و عربستان سعودی بیشترین تولید گاز را به خود اختصاص داده‌اند. ایران اکنون روزانه حدود 900 میلیون متر مکعب گاز طبیعی تولید می‌کند که معادل بیش از 5 میلیون بشکه نفت در روز است و بدین ترتیب بر اساس گزارش اویل‌پرایس، ایران در مجموع تولید انرژی‌های فسیلی پس از ایالات متحده امریکا و روسیه در رده سوم تأمین‌کنندگان انرژی جهان و در خاورمیانه نیز بالاتر از عربستان سعودی، در رتبه نخست قرار گرفته است. ایران در حال حاضر بالغ بر 45 میدان گازی کشف شده دارد که این کشور را پس از روسیه در رده دوم بزرگ‌ترین کشورهای دارنده ذخایر گازی قرار می‌دهد. 35 میدان گازی ایران در جنوب این کشور، 4 میدان در غرب، یک میدان در مرکز (استان قم) و 5 میدان در شمال و شمال شرقی آن واقع شده‌اند. در این میان، میدان گازی پارس جنوبی به تنهایی حدود نیمی از ذخایر گازی ایران را در خود جای داده است.

در سال‌های اخیر دو دلیل عمده باعث شد که ایران ظرفیت تولید گاز خود را به سرعت افزایش دهد. زمستان سال 86 که ایرانیان سرمای کم‌سابقه‌ای را تجربه کردند، کشور ترکمنستان که گاز مناطق شمالی و شمال شرقی ایران را تأمین می‌کرد، ناگهان صادرات خود را با انگیزه دریافت پول بیشتر از ایران قطع کرد و قیمت آن را 9 برابر اعلام کرد. اتفاق مشابهی نیز در زمستان سال 93 رخ داد و بدین ترتیب ایران تصمیم گرفت به منظور تأمین گاز مناطق شمال و شمال شرقی خود و قطع وابستگی به گاز ترکمنستان، رشد تولید گاز طبیعی را سرعت ببخشد. عقب ماندن ایران از کشور قطر در برداشت از میدان مشترک گازی پارس جنوبی نیز انگیزه‌ای شد که توسعه 24 فاز آن را در اولویت قرار دهد. هم‌اکنون تولید سالانه گاز طبیعی ایران حدود 330 میلیارد متر مکعب است که با توجه به گزارش خبرگزاری تسنیم مبنی بر تولید روزانه 610 میلیون متر مکعبی گاز در پارس جنوبی، حدود 223 میلیارد متر مکعب از سهم سالانه تولید گاز ایران به میدان گازی پارس جنوبی تعلق دارد.

قطر که با ایران به صورت مشترک از میدان گازی پارس جنوبی (بزرگ‌ترین میدان گازی جهان) گاز طبیعی برداشت می‌کند، بر اساس گزارش تسنیم، میزان برداشت خود از این میدان را به 600 میلیون متر مکعب در روز رسانده است و بدین ترتیب قطر سالانه حدود 220 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی تولید می‌کند. قطر بیش از 90 درصد این گاز را به صورت LNG صادر می‌کند. اهمیت صادرات گاز طبیعی برای اقتصاد قطر به مراتب بیشتر از صادرات روزانه 650 هزار بشکه‌ای نفت خام این کشور است و همین به حاشیه رفتن نفت خام در برابر گاز طبیعی صادراتی قطر بود که باعث شد این کشور سال گذشته از سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) خارج شود.

در حال حاضر عربستان سعودی حدود 110 میلیارد متر مکعب در سال گاز طبیعی تولید می‌کند که همه آن را به مصرف داخلی می‌رساند.

جمع شدن اکثر رقبای گازی جهان در یک بخش از کره زمین، رقابت‌های منطقه‌ای و جهانی تنگاتنگی را بر سر گرفتن سهم بازار کشورهای مصرف‌کننده گاز رقم زده است. از طرفی خاورمیانه و روسیه بر سر تصاحب بازارهایی مثل هند، چین و اروپا در رقابت با هم قرار می‌گیرند و از طرف دیگر، ایران، ترکمنستان و قطر برای بازارهای منطقه‌ای مثل پاکستان و افغانستان با هم رقابت می‌کنند. قطر که گاز خود را به صورت ال‌ان‌جی و با کشتی صادر می‌کند، با صادرکنندگان جهانی گاز طبیعی مثل استرالیا، امریکا و روسیه نیز در حال رقابت است.