آنالیز آماری تجارت با اروپا

تراز تجاری ایران با اتحادیه اروپا در نیمه نخست سال 2019 دارای کسری و به حدود منفی 1,7 میلیارد یورو رسید

تعادل|

آمار منتشر شده از تجارت خارجی کشور نشانگر این است که در نیمه نخست سال 2019، ارزش تجارت ایران و اتحادیه اروپا حدود 2.6 میلیارد یورو بوده که از این مقدار، حدود 418 میلیون یورو مربوط به صادرات ایران به اتحادیه اروپا و 2 میلیارد و142 میلیون یورو مربوط به واردات ایران از اتحادیه اروپا بوده است. بررسی‌های آمار حاکی از این است که ارزش صادرات ایران به اتحادیه اروپا در نیمه نخست سال 2019 نسبت به مدت مشابه سال 2018 با کاهش 93 درصدی مواجه شده که عامل اصلی آن کاهش صادرات «سوخت‌های معدنی، روان‌کننده‌ها و محصولات مرتبط» است. همچنین ارزش واردات ایران از اتحادیه اروپا نیز 53 درصد کاهش یافته که اصلی‌ترین عامل آن کاهش واردات ماشین‌آلات و تجهیزات حمل و نقل از اتحادیه اروپا در مدت مذکور بوده است. اما مقاصد صادراتی و واردتی ایران در اتحادیه اروپا در نیمه نخست سال 2019 چه کشورهایی هستند؟ آمارها حکایت از این است که صادرکنندگان ایرانی چهار کشور «آلمان، ایتالیا، بلژیک و اسپانیا» را برای صدور کالاهایشان انتخاب کرده‌اند. در مقابل اما واردکنندگان ترجیح داده‌اند که محصولات و کالاهای مورد نیاز داخل را از چهار کشور «آلمان، ایتالیا، هلند و فرانسه» وارد کنند.

  آمارهای تجارت 2019 با اروپا

تجارت کالایی(صادرات و واردات)ایران و اتحادیه اروپا در 6 ماهه نخست سال 2019 حدود 2.6 میلیارد یورو بوده که نسبت به 6 ماهه نخست سال 2018برابر با 10.7 میلیارد یورو یعنی76 درصد کاهش یافته است. این کاهش هم در اقلام کالایی صادراتی ایران به اتحادیه اروپا و هم در اقلام کالایی وارداتی ایران از اتحادیه اروپا مشهود است. تراز تجاری ایران با اتحادیه اروپا که در نیمه نخست سال 2018 مثبت و حدود 1.5 میلیارد یورو بوده در 6 ماهه نخست سال 2019 دارای کسری و به حدود منفی 1.7 میلیارد یورو رسیده است. علت منفی شدن تراز تجاری ایران و اتحادیه اروپا کاهش حدود 93 درصدی صادرات ایران به اتحادیه اروپا نسبت به مدت مشابه قبل بوده است. در همین مدت کاهش 53 درصدی واردات ایران از اتحادیه اروپا نیز اتفاق افتاده است.

  روند صادرات به قاره سبز

به گزارش معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران، ایران در نیمه نخست سال 2019 حدود 418 میلیون یورو کالا به اتحادیه اروپا صادر کرده که این رقم در مقایسه با مدت مشابه سال 2018 حدود 93 درصد کاهش داشته است. عامل مسلط در کاهش صادرات ایران به اتحادیه اروپا در 6 ماهه ابتدایی سال 2019 کاهش صادرات گروه سوخت‌های معدنی، روان‌کننده‌ها و محصولات مرتبط ایران به کشورهای اتحادیه اروپا) با سهم حدود منفی 89 واحد درصدی) بوده است. علاوه بر این، کاهش صادرات کالاهای گروه ساخت و مواد و محصولات غذایی به ترتیب با سهم منفی 2.1 درصدی و منفی 1.6 درصدی از جمله دیگر عوامل موثر در کاه صادرات ایران به اتحادیه اروپا بوده‌اند. علاوه بر ارزش صادرات، مقدار صادرات کالایی ایران به اتحادیه اروپا نیز در 6 ماهه نخست سال 2019 نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش چشمگیری داشته و از مجموع حدود 15 میلیون تن در 6 ماه ابتدایی سال 2018 به حدود 427 هزار تن در 6 ماه ابتدایی سال 2019 رسیده است) کاهش حدود 97 درصدی) . با توجه به کاهش بیشتر در مقدار صادرات نسبت به ارزش صادرات ایران به اتحادیه اروپا به نظر می‌رسد، قیمت کالاهای صادراتی ایران به اتحادیه اروپا در 5 ماهه نخست سال 2019 نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش داشته است.

بررسی روند ماهانه ارزشی و مقداری صادرات کالایی ایران به اتحادیه اروپا در سال 2019 و مقایسه آن با ماه‌های مشابه سال 2018 حاکی از کاهش شدید ارزش و مقدار صادرات در ماه‌های ابتدایی سال 2019 نسبت به سال 2018 است.

از سوی دیگر، مقایسه گروه کالاهای صادراتی ایران به اتحادیه اروپا در 6 ماهه نخست سال 2019 و مدت مشابه سال قبل حاکی از تغییر قابل توجه در گروه کالاهای صادراتی ایران به اتحادیه اروپا در سال جاری است. بطوریکه سهم صادرات سوخت‌های معدنی، روان‌کننده‌ها و محصولات مرتبط از کل صادرات از 88 درصد در 6 ماهه سال 2018 به 0.5 درصد در 6 ماهه سال 2019 کاهش یافته است. با کاهش سهم صادرات در گروه صادرات سوخت‌های معدنی در 6 ماهه سال 2018، سهم صادرات در سایر گروه‌ها در 6 ماهه سال 2019 افزایش یافته است.

  مقاصد اروپایی صادرات

اما صادرکنندگان ایرانی کدام کشورهای اروپایی را برای صدور کالاهایشان انتخاب کرده اند؟ آمارها حکایت از این دارد که چهار مقصد عمده صادراتی ایران به اتحادیه اروپا در نیمه نخست 2019 به ترتیب ارزش صادرات، شامل کشورهای «آلمان، ایتالیا، بلژیک و اسپانیا» هستند. با این حال، در نیمه نخست سال 2019 صادرات ایران به اکثر کشورهای عضو اتحادیه اروپا) جز 6 کشور (کاهش یافته است. بیشترین کاهش صادرات ایران در 6 ماهه اول سال 2019 نسبت به مدت مشابه سال 2018 مربوط به کشورهای «فرانسه، یونان، هلند و اسپانیا» بوده است. همچنین موثرین عامل در کاهش صادرات ایران به اتحادیه اروپا، کاهش صادرات ایران به کشورهای ایتالیا) با سهم حدود منفی 27.60 درصد (، اسپانیا) با سهم منفی 19.7 درصد (، فرانسه) با سهم منفی 18.8 درصد (و یونان) با سهم حدود منفی 16 درصد (بوده است. از آن‌سو، در 6 ماهه نخست سال 2019 نسبت به مدت مشابه سال 2018 صادرات ایران به کشورهای «بلژیک، رومانی، بلغارستان، دانمارک، لتونی و قبرس» افزایش یافته است.

  واردات کالایی از اتحادیه اروپا

همچنین مطابق آمار منتشر شده، در نیمه نخست سال 2019 واردات کالایی ایران از اتحادیه اروپا حدود 2.1 میلیارد یورو بوده که نسبت به 6 ماهه نخست سال 2018 حدود 53 درصد کاهش داشته است. مقدار واردات ایران از اتحادیه اروپا نیز در 6 ماهه نخست سال 2019 حدود 1064 هزار تن بوده که نسبت به نیمه نخست سال 2018 برابر 963 هزا تن با 9.4 درصد کاهش مواجه شده است. با توجه به کاهش 53 درصدی ارزش واردات ایران از اتحادیه اروپا نسبت به کاهش 9.4 درصدی مقدار واردات به نظر می‌رسد، قیمت کالاهای وارداتی ایران از اتحادیه اروپا در 6 ماهه سال 2019 نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش یافته است.

روند ارزشی ماهانه واردات ایران از اتحادیه اروپا حاکی از کاهش شدید ارزش واردات در 6 ماه ابتدایی سال 2019 نسبت به سال 2018 است. روند مقداری واردات ایران از اتحادیه اروپا در نیمه نخست سال 2019 نوسانی بوده، بطوری که در ماه‌های «فوریه و مارس » این سال با افزایش نسبت به ماه قبل و ماه مشابه سال ماقبل، روبرو بوده اما پس از آن با کاهش شدید در «آوریل و می» مواجه شده و پس از آن در ماه «ژوئن» با افزایش نسبت به ماه قبل خود، به 170 هزار تن و بیشتر از ژوئن 2018 رسیده است. عامل مسلط در کاهش واردات ایران از اتحادیه اروپا در نیمه نخست 2019 کاهش واردات ماشین‌آلات و تجهیزات حمل‌ونقل ایران از اتحادیه اروپا) با سهم حدود منفی 37 واحد درصدی) بوده است.

پس از آن کاهش واردات مواد شیمیایی سایر محصولات مرتبط و مصنوعات ساخته شده به ترتیب با سهم منفی 4.9 واحد درصدی و منفی 2.5 واحد درصدی از دیگر عوامل در کاهش واردات ایران از اتحادیه اروپا بوده‌اند. مقایسه گروه کالاهای واردات ایران از اتحادیه اروپا در 6 ماهه نخست سال 2019 و مدت مشابه سال قبل نشان می‌دهد، سهم واردات گروه کالایی ماشین‌آلات و تجهیزات حمل ونقل و کالاهای گروه ساخت، در 6 ماهه نخست سال 2019 نسبت به مدت مشابه سال 2018 کاهش یافته و سهم سایر گروه‌های کالایی در مدت مذکور افزایش یافته است.

  مبادی اروپایی واردات

اما ایران کدام کشورهای اروپایی را برای واردات خود برگزیده است؟ آمارها نشانگر این است که چهار مبدا عمده وارداتی ایران از اتحادیه اروپا در نیمه نخست سال 2019 به ترتیب ارزش واردات شامل«آلمان، ایتالیا، هلند و فرانسه» هستند. اما مطابق آمارها، در 6 ماهه نخست سال 2019 واردات ایران از اکثر کشورهای عضو اتحادیه اروپا) جز 2 کشور بلغارستان و قبرس (کاهش یافته است. در مقابل بیشترین کاهش واردات ایران در  6ماهه ابتدایی سال 2019 نسبت به مدت مشابه سال 2018 به ترتیب از کشورهای« لتونی، سوئد، اسلواکی، رومانی و اسپانیا» بوده است. همچنین موثرین عامل در کاهش واردات ایران از اتحادیه اروپا، کاهش واردات از کشورهای آلمان) با سهم حدود منفی 14 درصد (، ایتالیا (با سهم حدود منفی 9 درصد (، فرانسه) با سهم حدود منفی 6 درصد (و اسپانیا) با سهم حدود منفی 5 درصد بوده است.

این تحلیل در ادامه چند نکته را مورد توجه قرار داده است؛ نخست اینکه بر اساس آمارهای منابع خارجی مشخص است که تجارت کالایی ایران با بخش اعظم کشورهای عضو اتحادیه اروپا بسیار کاهش یافته به نحوی که منجر به منفی شدن تراز تجاری طی نیمه نخست 2019 شده است. از سوی دیگر، به دلیل سهم قابل توجه فرآورده‌های نفتی از صادرات ایران به اروپا، با افت صادرات این گروه از محصولات شاهد افت تراز تجاری ایران با اروپا هستیم که شاهدی بر عدم تنوع محصولات صادراتی ایران و در نتیجه آسیب‌پذیری بالای آن از منظر کاهش صادرات نفت است. براین اساس، به نظر می‌رسد، حتی توافقات قبلی در مورد باقی ماندن ایران در برجام، مانع از افت تجارت فی‌مابین نشده و عملا آنچه موجب رکود تجارت کالایی بین ایران و اروپا می‌شود، نه تایید دولت‌های مرتبط بلکه محدودیت ایجاد شده برای بنگاه‌های اروپایی از سوی تحریم‌های اعمال شده توسط امریکا است و ظاهرا کمیسیون اروپا نمی‌تواند نقشی در تغییر روند تجاری داشته باشد. بخشی از افت واردات کالایی ایران از اروپا به استثنای مساله تحریم، می‌تواند ناشی از سختگیری‌ها، محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های وارداتی باشد که توسط دولت ایران وضع شده و به صورت مستمر دستگاه‌های ذی‌ربط در حال انتشار فهرست‌های گوناگون از کالاهای ممنوع وارداتی هستند.