خوب و بد «بات»‌های تلگرامی

گروه  دانش و فن|

بات‌های تلگرامی هم مانند خود تلگرام، مانند شمشیر دولبه‌ای هستند که از آنها استفاده‌های مختلفی می‌شود و اگرچه می‌توانند با تبلیغات یا ارسال مطالب و تصاویر نامناسب کاربران تلگرام را از کوره به در ببرند، اما نوشتن بات‌های بسیار با اهداف کاربری متفاوت، این پیام‌رسان را از نمونه‌های مشابه خود متمایز کرده و بسیاری از نیازهای کاربران را پاسخ داده است.

تلگرام یکی از اپلیکیشن‌هایی است که از ابتدا با هدف پیام‌رسانی مورد استفاده قرار می‌گرفت اما قابلیت‌هایی که به مرور زمان به این اپلیکیشن پیام‌رسان اضافه شد، توجه بسیاری از کاربران را به خود معطوف کرد. یکی از این قابلیت‌ها، ایجاد بات‌های شخصی بود. تلگرام به کاربران این امکان را داد که به واسطه متن باز بودن، بتوانند بات‌های متعددی را با نیازهای متفاوت طراحی کنند. بات‌های تلگرامی، برنامه‌های هوشمندی هستند که روی یک سرور اجرا می‌شود و تلگرام هم یک واسط ایمن، برای تبادل بین کاربر و برنامه موجود در آن سرور است. به عبارت دیگر می‌توان گفت که بات‌های تلگرام کدهایی هستند که از طریق یک پروتکل امن متصل به یک سرور واسط عمل می‌کنند.‌ از طرفی خاصیت کدباز (open Source) بودن تلگرام این اجازه را به برنامه‌نویسان می‌دهد که برایش ربات بنویسند و به توسعه هرچه بیشتر و بهتر این برنامه کمک کنند. بات‌ها با این هدف نوشته می‌شوند که به درخواست‌های کاربر پاسخ داده و بر اساس دستورهای خاصی که افراد به آنها می‌دهند، خروجی‌های متناسب ارایه کنند. طراحی ربات تلگرام هم لزوما کار دشواری نیست و همه کاربران تلگرام با طی کردن چند قدم ساده می‌توانند یک ربات شخصی برای خود در این پیام‌رسان ایجاد کنند. برای این کارخود تلگرام یک ربات با نام BotFather معرفی کرده است که کاربر با برقراری ارتباط با این ربات اقدام به راه‌اندازی ربات خود کرده و پس از آن ربات خود را با استفاده از API تلگرام و از طریق درخواست‌های HTTPS مدیریت می‌کند. البته برای ساختن یک ربات با امکانات اختصاصی به دانش کدنویسی نیاز است و می‌توان با تهیه یک سرور، قابلیت‌ها و کاربردهای وسیعی برای ربات تعیین و طراحی کرد. ربات‌هایی که با این روش ساخته می‌شوند بر اساس عبارت درخواستی و دستور کاربر می‌توانند در یک دیتابیس جست‌وجو ‌کنند و نتایج متنی یا فایل صوتی، تصویری و... را برگردانند. حتی می‌توان ربات‌هایی که جنبه نظرسنجی یا برگزاری آزمون آنلاین و امثال آن دارد را طراحی کرد. همین قابلیت به یکی از نقاط قوت تلگرام نسبت به سایر پیام‌رسان‌ها تبدیل شده و ده‌ها هزار بات‌ تلگرامی با انواع کارکردها در این اپلیکیشن دیده می‌شود.

اما قطعا همه این بات‌‌ها کاربردی نیستند؛ شاید تنها صدها یا ده‌ها بات واقعا با کیفیت مناسبی پاسخگوی نیازهای کاربران باشند. از طرفی برخی از بات‌ها ممکن است در برخی جوامع مفید و در جایی دیگر ناکارآمد باشند. در این راستا، امیر صفری فروشانی -کارشناس نرم‌افزارهای امنیتی- در گفت‌وگو با «تعادل»، با اشاره به ماهیت بات‌های تلگرامی و نحوه فعالیت آنها اظهار کرد: «بات‌های تلگرامی به چند دسته تقسیم می‌شوند و می‌توان استفاده‌های مختلفی از آنها کرد. هم موضوع کنترل گروه‌ها هست و هم موضوع تبلیغات که شامل تبلیغات خوب یا بد می‌شود. یکی دیگر از قابلیت‌های بات‌ها هم بحث خدمات است و بات‌هایی که سرویس می‌دهند را شامل می‌شود. برای مثال قبلا به این صورت بود که در تلگرام، تعداد کاراکتر محدودی را می‌توانستید زیر عکس‌ها بزنید، اما با استفاده از بات‌‌ها می‌توانید بیشتر از حد استاندارد که تعریف شده است، زیر عکس‌ها نوشته بگذارید. یا مثلا باتی که لینک یوتیوب به آن می‌دهید و در همان تلگرام به شما ویدیو می‌دهد و می‌توانید ویدیوهای یوتیوب را از این طریق دانلود کنید. اینها بات‌های بدی نیست و می‌توان از آنها استفاده مفید کرد. البته ممکن است این بات‌ها که سرویس می‌دهند، تبلیغاتی هم به همان صفحه بات خودشان ارسال کنند که برای اینکه بتوانند هزینه خود را دربیاورند طبیعی است.»

او با بیان اینکه بات‌هایی هستند که برای کنترل گروه مورد استفاده قرار می‌گیرند، گفت: «در حال حاضر تعداد گروه‌های تلگرامی بسیار زیاد شده است، به همین دلیل برخی ربات‌هایی نوشتند که گروه را کنترل می‌کند و برایش وظایف مختلفی را تعریف می‌کنند. درواقع قوانینی نوشته می‌شود و ربات براساس این قوانین تنظیم می‌شود و می‌تواند با توجه به قوانین، گروه را کنترل ‌کند؛ اینکه برای مثال کسی نتواند مطلبی را به گروه ارسال کند یا اگر لینک تلگرام یا آدرس گروه و کانال گذاشتند، حذف شود یا این اختیار را به ربات می‌دهد که افرادی که در قوانین آمده را حذف کند. اینها هم ربات‌های خوبی هستند که به مدیریت گروه‌ها و ایجاد نظم در آنها کمک کردند و عصای دست ادمین‌های گروه‌ها هستند. یک سری ربات هم هستند که برای تبلیغات مورد استفاده قرار می‌گیرند. این تبلیغات ممکن است خوب باشد یا برای ارسال اپلیکیشن ویروسی در گروه‌ها از آن استفاده شود یا عکس‌های نامتعارف به گروه بفرستد که البته آن هم در جهت جذب مخاطب برای گروه یا کانال یا اپلیکیشن است. این ربات‌ها خیلی مفید نیستند و کسانی که این ربات‌ها را می‌نویسند، آنها را به گروه‌های مختلف می‌فرستند و ربات را تنظیم می‌کنند که در همه گروه‌هایی که ربات‌ها حضور دارند، تبلیغ مورد نظر آنها را نمایش دهند. در مواجهه با چنین ربات‌هایی، خود کاربر باید حواسش باشد که به تبلیغاتی که با ربات هستند، اهمیت ندهد که دچار مشکل نشود و هر فایلی که از طرف ربات‌های تلگرامی پیشنهاد داده شده را نصب نکند.»

زمانی این نگرانی درباره بات‌های تلگرامی وجود دارد که پیام‌های خصوصی را جمع‌آوری کرده و عملا در اختیار طراح ‌می‌گذارند یا توانایی جاسوسی از کاربران را دارند. در صورتی که ربات‌ها هم مانند سایر کاربران سطح دسترسی محدودی به اطلاعات افراد دارند که البته همین اندازه اطلاعات هم با هوشمندی کاربران قابل کنترل است. صفری در پاسخ به اینکه آیا ربات‌های تلگرامی‌ می‌توانند به شماره تلفن‌های اشخاص دسترسی داشته باشند، گفت: «ربات‌ها اصلا به شماره‌های تلفن دسترسی ندارند. اگر با افراد تماسی گرفته می‌شود یا پیامکی ارسال می‌شود، به این خاطر است که قبلا شماره خود را به شرکتی داده‌اند، اما در تلگرام چنین چیزی نیست که ربات بتواند شماره کاربر را به دست بیاورد. البته ممکن است از طریق ربات‌ها اپلیکیشن‌هایی که برای ارزش افزوده و بدافزار هستند را توزیع کنند، اما این ربات‌ها نمی‌توانند شماره شخص را پیدا کنند.»

صفری همچنین خاطرنشان کرد: «کلا ربات‌هایی که از آنها برای مدیریت گروه‌ها استفاده می‌شود، مفید هستند. برخی از این ربات‌ها رایگان هستند که یک سری تبلیغات هم در گروه‌ها انجام می‌دهند و اگر رباتی پولی باشد، تبلیغات ندارد. تبلیغاتی که در ربات‌های سرویس‌دهنده وجود دارد، مانند لینکی که برای دانلود ویدیو‌های یوتیوب‌ فرستاده می‌شود، در همان ربات ارسال خواهد شد. یک سری ربات‌ دیگر هم برای تبلیغات مورد استفاده قرار می‌گیرند که در گروه‌های مختلف اضافه می‌شوند و ربات در یک زمان که به آن دستور داده باشد، تبلیغ را در گروه نمایش می‌دهد.»

این کارشناس نرم‌افزارهای امنیتی با بیان اینکه استفاده مخرب از ربات‌های تلگرامی عمدتا برای تبلیغات بد و روش‌های مهندسی اجتماعی است برای اینکه کاربر را قانع کند روی لینکی کلیک کرده و وارد گروه و کانالی شود، افزود: «خدمات ارزش افزوده هم به نوعی تبلیغات بد محسوب می‌شود که ممکن است توسط ربات فرستاده شود. اما الان اکثر گروه‌ها مجهز به پاک‌کننده ربات شدند، یعنی خود گروه‌ها رباتی دارند که ربات‌های دیگر را پاک می‌کند، به همین دلیل ممکن است برخی از تبلیغات ارزش افزوده یا تبلیغاتی مانند اینترنت رایگان، توسط آی‌دی‌هایی فرستاده شود که ربات نیستند، اما هویت هم ندارند و در نهایت این کاربران هستند که باید احتیاط بیشتری داشته باشند.»