از خوب و بد تراز تجاری مثبت
گروه اقتصاد کلان|
یکی از اعضای مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی می‌گوید گمرک مدعی تراز تجاری مثبت است در صورتی که پشت این تراز تجاری مثبت رکود و بیکاری و عدم رونق تولید و خیلی از مسائل منفی دیگر پنهان شده است که ما در دراز مدت آثار آن را به چشم خواهیم دید. او همچنین می‌گوید نباید از این آمار خوشحال بود چرا که افزایش میزان صادرات از محل خام‌فروشی دستاورد چشم‌گیری نیست و زمانی می‌توان تراز تجاری یک کشور را مثبت ارزیابی کرد که واردات ما مواد اولیه باشد و صادرات نیز شامل کالاهای های‌تک با ارزش افزوده بالا باشد نه اینکه برای مانور دادن و مفید تلقی کردن عملکرد دولت در میزان واردات و صادرات کالا بیاییم بگوییم ما مثبت عمل کردیم. به گزارش «تعادل» گمرک در روزهای اخیر آماری را مبنی بر مثبت شدن تراز تجاری ایران در سایت خود منتشر کرد که در این آمار آمده است: میزان تراز تجاری ایران به یک میلیارد دلار رسیده است. موضوعی که با توجه به تحریم جای بررسی دارد. در همین زمینه «تعادل»، گفت‌وگویی با کارشناس اقتصادی حوزه گمرک مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی ترتیب داده است و وی به این پرسش پاسخ داده و با تاکید بر اینکه آماری که گمرک ارایه داده صحیح است، این موضوع را هم مطرح می‌کند که در شرایط کنونی اقتصاد ایران تراز تجاری مثبت چندان هم خوشحال‌کننده نیست.
در ادامه مشروح گفت‌وگوی «تعادل» با مهدی هرورانی را می‌خوانید:
گمرک تراز تجاری 5 ماه نخست سال را یک میلیارد دلار اعلام کرده است. چه تحلیلی دارید؟
تراز تجاری را باید از یک منظر دیگر هم بررسی کرد و آن این است که مثبت یا منفی بودن تراز تجاری دلیل بر خوب بودن یا بد بودن وضعیت تجارت یک کشور نیست. ظاهرا به نظر می‌رسد که تراز تجاری مثبت نشان‌دهنده افزایش میزان صادرات در کشور است اما در حقیقیت اینگونه نیست و باید گفت واردات به خاطر ممنوعیت‌هایی که دولت برای حدود 1400 کالا قرار داده و همچنین کمبود منابع ارزی منجر شده جلوی واردات گرفته شود یعنی عملا واردات ما کم شود و از آن سو صادرات کمی افزایش پیدا کند. این برای اقتصاد ما یک نکته منفی است.
موضوع این است که نزدیک 85 درصد تولید ما به مواد اولیه کالای واسطه‌ای و سرمایه‌ای وابستگی دارد و شاید متوجه نشویم اما ما کم‌کم در حال ورود به رکود و افزایش بیکاری هستیم. بنابراین تاکید می‌کنم که این یک میلیارد دلار رشد تراز تجاری مثبت، نکته‌ای منفی است و به جای اینکه تولید ما از این جهت رونق پیدا کند در عوض با رکود دست و پنجه نرم می‌کند.
اگر جزییات این آمار را در اختیار کارشناسان قرار دهند ما متوجه خواهیم شد که واردات کالای نهایی داشتیم یا کالای واسطه‌ای و سرمایه‌ای. با این حال با توجه به آمار غیر‌شفافی که منتشر شده است من گمان می‌کنم بیشتر واردات ما کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای است یعنی کالاهایی هستند که برای تولید به آن نیاز داریم چرا که در داخل توانایی تولید آن را نداریم پس نباید از این آمار‌ها احساس خوشحالی و رضایت داشته باشیم چرا که وجه و پیامد منفی آن از آثار روانی تراز تجاری مثبت در جامعه بیشتر است.
در چه شرایطی تراز تجاری مثبت امیدوار‌کننده است؟
باید بگویم تراز مثبت تجاری در یک کشور زمانی امیدوار‌کننده است که واردات از کالای نهایی باشد و صادرات از کالاهای های‌تک باشد یعنی آنچه صادر می‌کنیم دارای ارزش افزوده بالایی باشد و اگر نه اینکه بخواهیم از یارانه دولت استفاده کنیم و خام‌فروشی کنیم و جلوی واردات کالا به کشور را بگیریم در نهایت با غرور بگوییم تراز تجاری ما مثبت شده ارزش چندانی ندارد. مسلم است هرکسی به جای این تصمیم‌گیران باشد می‌تواند تراز را به همین راحتی مثبت جلوه دهد در صورتی که پشت این چهره مثبت یک منفی بزرگ است.
به نظر می‌رسد دولت دنبال آن است که به هر ترتیبی شاخص‌ها را مثبت نگه دارد.
منفی شدن تراز تجاری به این معنا نیست که اوضاع اقتصادی بسیار وخیم است اتفاقا خیلی از اوقات می‌بینیم که واردات ما خیلی بیشتر از میزان صادرات بوده است اما واردات ما کالاهای مواد اولیه است که در تولید مصرف می‌شود و این می‌تواند نکته مثبتی باشد. دولت مردان این موضوع را ابزاری قرار داده‌اند تا مانور دهند و بگویند عملکرد ما در واردات و صادرات مثبت بوده است در صورتی که این تنها یک اقدام نمایشی است نه نهادینه.
البته این رشدها در واردات و صادرات با محاسبه «ریالی»، انجام شده است، در محاسبات دلاری هم صادرات و هم واردات منفی است.
رشد واردات ریالی به علت نرخ ارز است. اگر واقعا بخواهیم دریابیم که در واردات ما چه اتفاقی رخ داده است باید ببینیم حجم کالای واسطه‌ای و سرمایه‌ای ما از منظر دلاری چه میزان بوده است چون ما واردات را بر اساس دلار انجام می‌دهیم. اینکه واردات ریالی ما رشد داشته است به این معنا نیست که واردات ما افزایش پیدا کرده است و از نظر حجم واردات ما کاهش پیدا کرده است و این به علت نرخ ارز است و می‌توان گفت که تمام تحلیل‌هایی که از واردات و صادرات ما می‌شود همگی بر اساس افزایش دلاری است و به هیچ عنوان نمی‌آیند افزایش ریالی را در نظر بگیرند.
از طرفی هم تمام واردات ما با یک نرخ انجام نمی‌شود. بنابراین ممکن است یک کالا با ارز نیمایی خریداری شود و آن یکی با نرخ آزاد، در نهایت ما با دلار کالایی را از فروشنده خریداری می‌کنیم و چون نرخ ارز هم مشخص است پس نمی‌تواند گمراه‌کننده باشد.
چه تحلیلی درباره ترکیبات واردات و صادرات کشور دارید؟
اگر به تمام این سال‌ها نگاه کنیم افزایش میزان صادرات ما بیشتر از محل فروش محصولات خام، پتروشیمی و معدنی بوده است. به مقدار کمی محصولاتی هم بوده که مقداری های‌تک بوده‌اند. اما میزان محصولات های‌تک به اندازه خام فروشی نبوده است. اگر بخواهیم محصولات نفتی و پتروشیمی و غیره را از لیست صادرات حذف کنیم عملا حرفی برای گفتن نداریم.
سال‌هاست که بسیاری از مسوولان وزارت اقتصاد می‌گویند گمرک هوشمند است. در حالی که به زعم بسیاری گمرک در بهترین حالت مکانیزه است. چه نظری دارید؟
گمرک می‌آید و ادعا می‌کند که هوشمند است اما در واقعیت کاملا مکانیزه عمل می‌کند. ما در گمرک چندین سامانه داریم که یکی از آنها سامانه جامع تجارت است و گمرک می‌گوید این سامانه‌ها را هوشمند کرده است که در زمان و هزینه برای صادرات و واردات صرفه جویی شود و رتبه ایران در شاخص تجارت جهانی بالا برود.
با این حال این سامانه‌ها به رسالت خود عمل می‌کنند، در صورتی گمرک می‌تواند بگوید هوشمند است و هوشمندانه عمل می‌کند که دستگاه‌ها به صورت یکپارچه به هم متصل باشند که تبادل اطلاعات صورت بگیرد تا مشخص شود شخصی که وارد‌کننده کالا است با ارزی که دریافت کرده به همان میزان کالا وارد کشور کرده و با همان میزان به فروش رسانده است یا که کالا را با نرخ ارز نیمایی وارد کرده اما با نرخ آزاد به فروش رسانده است؟ هدف از تشکیل سامانه چه بوده است؟ مگر غیر این است که به صورت شفاف اطلاعات دستگاه‌ها در آن درج شود تا از بروز شبهه و فساد در این دستگاه جلوگیری شود؟
اطلاعات دستگاه‌ها باید در این سامانه به اشتراک گذاشته شود تا گمرک بتواند مدعی شود گامی در جهت هوشمندسازی این نهاد برداشته است اطلاعات نباید محدود باشد باید حلقه‌های تبادل اطلاعات به هم متصل باشند تا بفهمیم چه کالایی از کجا و با چه نرخی وارد کشور شده و به فروش رسیده است وقتی زنجیره تکمیل نیست نتیجه‌ای جز تناقض نمی‌بینیم. اگر سامانه داشته باشیم اما به هم لینک نشوند چه سودی برای واردات و صادرات کشور ما دارد؟
به عملکرد گمرک چه نمره‌ای می‌دهید؟
اگر بخواهم به عملکرد گمرک در کنترل ورود کالای قاچاق به کشور و همچنین رونق تولید نمره‌ای بدهم باید بگویم شاید از 100 نمره 5 را دریافت خواهد کرد. اولا که گمرک هیچگونه نقشی در رونق تولید نداشته است، تنها کاری که گمرک می‌تواند در این زمینه اداشته باشد این است که کالاها را با سرعت بیشتری ترخیص کند تا کالاها سریع‌تر به دست تولید‌کننده برسد و فرآیند تولید آغاز شود.اکنون 1500کالا ممنوع شده است به این بهانه این کالاها کالای لوکس هستند در صورتی که بسیاری از این کالاها جزو مواد اولیه تولیدات ما هستند و این به تولید داخل ضربه می‌زند و وزارت صمت نیز مقصر اصلی این ماجرا است.
در رابطه با کنترل ورود کالای قاچاق به کشور هم باید گفت گمرک نفش بسیاری در عدم کنترل آنها داشته است و گمرک به نوعی با ورود کالای قاچاق همکاری می‌کند. بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد که از 100 درصد کالای قاچاقی که وارد کشور می‌شود قریب به 50 الی 60 درصد به صورت سازمان یافته و با تبانی گمرک و کارمندان آن وارد کشور می‌شود درصورتی که ممکن است بسیاری از آنها را از دید کولبرها ببینند. در شهر بزرگ تهران هر کالایی که بخواهیم به صورت قاچاق موجود است در صورتی که این کالاها قاچاق‌پذیر نیستند برای مثال یخچال ساید را می‌بینیم که به تعداد بسیار انبوه موجود است و من گمان نمی‌کنم که این حجم از قاچاق کالا در کشور تنها از طریق کولبرها صورت گرفته باشد. هرگز اینگونه نیست. حقیقت امر این است که بسیاری از این کالاها از طریق مبادی رسمی و گمرکات ما به کشور وارد می‌شود و متاسفانه فسادهای انبوهی که در گمرک وجود دارد موجب افزایش میزان قاچاق در کشور شده است.
