مرز باریک میان مرگ و زندگی

آخرین آمار سازمان بهداشت جهانی حکایت از آن دارد که قصور پزشکی علت مهم در مرگ و میر در سراسر جهان است. بر اساس گزارش این سازمان در هر دقیقه، پنج نفر در دنیا جان خود را به دلیل قصور یا خطای پزشک از دست می‌دهند و سالانه بیش از ۱۳۸ میلیون نفر در جهان به دلیل اشتباهات پزشکان آسیب می‌بینند. از سوی دیگر تنها اشتباهات مرتبط با تجویز نادرست دارو هزینه‌ای حدود ۴۲ میلیارد دلار به سیستم خدمات و درمان جهان تحمیل می‌کند. این وضعیت در حالی است که در ایران هم چند سالی می‌شود بحث قصور و خطای پزشکان داغ شده و بیماران بسیاری جان خود را به دلیل این موضوع از دست داده‌اند. اگرچه آماری از ابعاد اقتصادی اشتباهات پزشکان تاکنون منتشرنشده است اما بر اساس آمارهای سازمان پزشکی قانونی کشور، سال گذشته حدود ۱۷تا ۱۸ هزار مورد شکایت در این زمینه مطرح شده که ۵۰ درصد آنها در دادسراهای نظام پزشکی مورد بررسی قرار گرفته است. از سوی دیگر تنها در سال 1396، برای 2 هزار و 746 پرونده ارجاعی به پزشکی قانونی، قصور پزشکی محرز شد، این وضعیت در حالی است که 51درصد پرونده‌های خطای پزشکی مربوط به تهران بوده که ۴۰ درصد قصور‌ها محرز می‌شود و ۶۰ درصد پرونده‌ها هم تبرئه می‌شوند. با این حال کارشناسان پزشکی قانونی معتقدند باید میان خطای پزشکی و قصور پزشکی تفاوت قائل شد و اصلی‌ترین عاملی که می‌تواند آمار خطای پزشکی را کاهش دهد، آگاهی مردم از حقوق قانونی‌شان است

     قصور پزشکی با خطای پزشک تفاوت دارد

سازمان بهداشت جهانی در بررسی‌های اخیر خود اعلام کرد که بسیاری از کارکنان مراکز درمانی، جرات بیان اشتباهات خود را ندارند و در بسیاری از مواقع از بیم مجازات، ترجیح می‌دهند آن را پنهان کنند. این در حالی است که موضوع خطاهای پزشکی را نباید در کنار اشتباهات و قصور پزشکی قرار داد. زیرا، آنچه مسلم است اینکه خطای پزشکی ناخودآگاه و بدون قصد، ممکن است رخ دهد. اما، اشتباه پزشکی را نمی‌توان نادیده گرفت. قصور و اشتباه پزشکی شامل اشتباه در تشخیص، اشتباه در تجویز دارو و درمان، و مصرف نادرست داروها هستند و این سه فاکتور از دلایل اصلی آسیب دیدن بیماران محسوب می‌شوند.

آمار و ارقام ارایه‌شده از سوی سازمان بهداشت جهانی هم حکایت از آن دارد که تنها مربوط به کشورهای کم‌درآمد و فقیر که 80 درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند، نیست بلکه در کشورهای پیشرفته هم، یک بیمار از هر ۱۰ بیمار قربانی اشتباهات پزشکی می‌شود. از جمله نمونه‌های خطای پزشکی می‌توان به استفاده از داروها به شیوه‌ای نادرست، اشتباه در انتقال خون و اشعه‌های X، و در موارد فاجعه بارتر، قطع اشتباه یک عضو بدن یا جراحی اشتباه یک طرف مغز به جای طرف دیگر اشاره کرد.

گزارش سازمان بهداشت جهانی در حالی است که ایرج خسرونیا، رییس جامعه پزشکان متخصص داخلی ایران، معتقد است میزان خطای پزشکی در ایران نسبت به دنیا پایین است. او درباره این موضوع به «تعادل» گفت: قصور پزشکی در ایران در مقایسه با سایر کشورها کمتر اتفاق می‌افتد، افزود: جراحان ایرانی هنگام عمل، دقت بیشتری بر کاری که انجام می‌دهند، دارند. اما، نکته‌ای که نباید فراموش کرد، این است که اصولا درمان با عارضه همراه است. در اعمال جراحی سخت و دشوار، باید منتظر اتفاقات ناخواسته و ناگوار باشیم. زیرا، ممکن است که بیمار به علت خونریزی فوت کند. قصور می‌تواند ناشی از به موقع نرسیدن پزشک بر بالین بیمار باشد. یا اینکه درمانی را عهده‌دار شود که تبحر و مهارت کافی برای انجام آن را ندارد و نباید قبول کند. این قبیل موارد را می‌توان قصور پزشکی دانست.

او با بیان این مطلب که قصور در تمامی رشته‌های پزشکی وجود دارد، افزود: این قبیل اشتباهات در رشته‌های مختلف پزشکی، کم و زیاد است. به‌طوری که یک متخصص داخلی می‌تواند با تجویز اشتباهی دارو یا آندوسکوپی، دچار قصور شود. وقتی یک پزشک جراح روزی ۵ تا ۶ عمل جراحی انجام می‌دهد، به تبع ممکن است دچار خطا شود.اما یک سری از عوارض درمان‌ها قابل پیش بینی و جلوگیری نیست. رییس جامعه پزشکان متخصص داخلی ایران، با عنوان این مطلب که خطاهای ناشی از درمان در همه جای دنیا اتفاق می‌افتد، افزود: اگر اعمال جراحی، انتخابی باشد، قطعا عوارض کمتری به دنبال خواهد داشت. این در حالی است که برخی پزشکان اصرار دارند که همه بیماران را تحت عمل جراحی قرار دهند.

در گزارش سازمان بهداشت جهانی بر این موضوع تاکید شده بود که میان خطای پزشکی و قصور پزشکی تفاوت وجود دارد.. تاکید این سازمان در حالی است که مسوولان سازمان پزشکی قانونی هم میان خطای پزشکی و قصور پزشکی تفاوت قائل هستند. کامران سلطانی، مدیرکل امور کمیسیون‌های پزشکی سازمان پزشکی قانونی کشور درباره این موضوع گفت: در بررسی این موضوع، دو مبحث مختلف را باید ابتدا از هم جدا کرد؛ اول خطای پزشکی است که شامل تشخیص نادرست و درمان ناصحیح، اعم از اینکه باعث ایجاد عارضه شود یا خیر است و دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد، قصور پزشکی است. اصولا اگر یک پزشک یا یکی از شاغلان حرف پزشکی در اقدامات و خدمات بهداشتی، تشخیصی، درمانی و مراقبتی برای یک فرد بیمار یا مصدوم موازین علمی و فنی آن کار را به درستی رعایت نکند و بر اثر این عدم‌رعایت، آسیبی ایجاد شود قصور پزشکی رخ می‌دهد.

     موضع قانون در برابر اشتباهات پزشکان

در قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 مصادیق تقصیر پزشکی یا همان خطای جزایی شامل «بی‌احتیاطی» و «بی‌مبالاتی» شده و نبود مهارت و رعایت نکردن نظامات دولتی، به عنوان زیرمجموعه‌ای از بی‌احتیاطی و بی‌مبالاتی قرار می‌گیرند. این وضعیت در حالی است که بیشتر شکایات بیماران یا اطرافیان آنها از پزشکان در خصوص «خطا در تشخیص»، «بی‌احتیاطی» و «بی‌مبالاتی در معالجه و درمان بیماران» یا «مراقبت‌های بعد از عمل جراحی» است. از سوی دیگر برابر قانون، تخلف‌های پزشکی شامل سهل‌انگاری در انجام وظیفه؛ رعایت نکردن موازین علمی، شرعی و قانونی؛ افشا کردن اسرار و نوع بیماری؛ انجام اعمال خلاف شؤون پزشکی و جذب بیمار از طریق تبلیغات گمراه‌کننده است.

متن قانون در حالی است که در برخود با خطای پزشکی تصور مردم بر این موضوع بوده که دادسرای ویژه جرایم پزشکی، بیشتر موضعی هم‌سو با پزشکان دارد. مدیرکل امور کمیسیون‌های پزشکی سازمان پزشکی قانونی کشور درباره این موضوع بیان کرد: واقعیت این است که در قوانین کشور به قصور پزشکی از 2جنبه قانون مجازات به‌ عنوان یک جرم غیرعمد و قانون نظام پزشکی به عنوان تخلف انتظامی نگاه شده است. وقتی تکلیف موضوعی در قانون مشخص باشد، مجازاتش هم طبق آن خواهد بود. در واقع اگر کسی متخلف شناخته شود در هیات‌های انتظامی سازمان نظام پزشکی، مجازات انتظامی مانند توبیخ کتبی محرومیت به اشتغال به‌صورت محدود (کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلند‌مدت) در یک شهر یا همه کشور برایش صادر می‌شود. البته هیات انتظامی با توجه به کیفیت تخلف و تعداد دفعات آن تصمیم‌گیری می‌کند.

او افزود: آن چیزی که برای قصور پزشکی در دادگاه‌ها تعیین می‌شود، خساراتی تحت عنوان دیه است. میزان خسارت و دیه براساس نظر هر یک از دستگاه‌های کارشناسی شامل نظام‌پزشکی، پزشکی قانونی و کارشناسی رسمی دادگستری تعیین می‌شود. قصور پزشکی یک موضوع تخصصی است که فقط پزشکان و متخصصان این حوزه آن را تشخیص می‌دهند و می‌توانند بگویند که آیا درمان متناسب با شرایط بیمار و اصول علمی بوده است یا خیر و در غیراین‌صورت قصور پزشکی رخ داده است. فردی که پزشک نیست نمی‌تواند از روی مدارک پزشکی نتیجه‌گیری صحیحی به نفع بیمار و پزشک انجام دهد.

     بیشترین قصور پزشکی در کدام حوزه‌ها رخ می‌دهد؟

اگرچه در تمامی حوزه‌های پزشکی ممکن است قصور رخ دهد اما در برخی رشته‌ها این موضوع بیشتر دیده می‌شود. آن‌طور که احمد شجاعی، رییس پزشکی قانونی کشور اعلام کرده است، رشته زنان، زایمان و نازایی بالاترین میزان قصور پزشکی را به خود اختصاص داده‌ است. احمد شجاعی درباره این موضوع گفت: بیشتر این قصورها نیز در زایمان‌های اورژانسی است که در جریان زایمان، گاهی کوتاهی‌هایی صورت می‌گیرد و عموما منجر به این شده که نوزاد فوت کند یا اینکه برای مادر اتفاقی رخ دهد.

اظهارات شجاعی در حالی است که مسعود قادی‌پاشا، مدیرکل پزشکی قانونی استان تهران هم در آخرین آماری که از وضعیت قصور پزشکی در پایتخت اعلام کرد، گفت: از پروندهای که در زمینه قصور پزشکی به مراکز پزشکی قانونی استان تهران ارجاع می‌شود ۴۰درصد قصور‌ها محرز می‌شود و ۶۰ درصد پرونده‌ها هم تبرئه می‌شوند. در سال گذشته 13 هزار و 819مورد پرونده به کمیسیون‌های پزشکی، پزشکی قانونی استان تهران ارجاع شد که 4 هزار و 885 مورد پرونده مربوط به قصور پزشکی بود، ۵۱ درصد از آمار قصور پزشکی درکشور مربوط به استان تهران است، در استان تهران شایع‌ترین قصور پزشکی مربوط به جراحی زنان و زایمان است. بعد از جراحی زنان و زایمان، دندانپزشکی، جراحی پلاستیک، متخصص پوست و مو، جراحی عمومی و جراحی ارتوپدی به ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار دارند.