آیا نسیم ملایم بهبود، پایدار است؟

فراز  جبلی|

مشاور سردبیر|

آمارها، آرام آرام بهبود  وضعیت اقتصادی را نشان می‌دهند. از چندی پیش فعالان اقتصادی نسیم بهبود هرچند آرام را در اقتصاد شاهد بودند و امروز شاهد هستیم که کم کم نشانه‌ها در آمارهای رسمی هم راه یافته است. هرچند آمارهای رسمی چندانی در اختیار نیست اما عبدالناصر همتی، رییس‌کل بانک مرکزی می‌گوید در سه ماه اول سال 98، بخش غیر نفتی که بخش مولد اقتصاد است، حدود 0.4 درصد نسبت به مدت مشابه 97 رشد داشته است. با در نظر گرفتن منفی بودن رشد اقتصادی در 3 فصل قبل به نظر می‌رسد وضعیت اندک اندک رو به بهبود است. نگاهی به گزارش‌های دیگر آماری هم نشان می‌دهد وضعیت بهتر شده است. تسهیلات پرداختنی بانک‌ها بیش از 30 درصد افزایش داشته است. 80 درصد تسهیلات پرداختنی سهم صنعت و معدن بوده است. این در حالی است که رشد تسهیلات بخش مسکن منفی بوده و بیشتر متقاضیان وام بانکی شرکت‌های تولیدی هستند.

حتی گذشته از نشانه‌های آماری فعالان اقتصادی بهبود وضعیت را از شرایط حس می‌کنند. صحبت از سفارش و تولید در بسیاری از محافل دیده می‌شود و طبیعتی است که به مرور نشانه‌های بهبود در آمارها دیده می‌شود. در بازار سرمایه هم بسیاری از روزها شاهد رنگ سبز هستیم.

با وجود این بسیاری نگران هستند که این بهبود هرچند کمرنگ پایدار است یا خیر؟ برای پاسخ به این سوال باید در ابتدا این سوال را مطرح کرد که ریشه بهتر شدن وضعیت در کجاست؟ چرا با وجود تحریم‌ها و افزایش فشارها اقتصاد تکان خورده است؟ واقعیت این است که شوک ارزی 97 برای آسیب به اقتصاد کافی بود اما واکنش‌های شتاب زده شرایط را عملا به بحران اقتصادی وارد کرد. سیاست‌های شتاب زده ارزی، برخورد دستوری با مسائل اقتصادی و بخشنامه‌های متعدد و در عین حال متناقض، شرایط را در سال 97 به سمتی برد که بسیاری از فعالان اقتصادی جرات تصمیم‌گیری نداشته باشند و فعالیت خود را عملا متوقف کنند. کسب و کارها بنا به قراردادهای قبلی خود مجبور بودند تعهداتی را اجرا کنند اما تصمیم برای فعالیت جدید گرفته نمی‌شد. با تغییر تیم اقتصادی دولت به آرامی وضعیت ثبات پیدا کرد. در ابتدا جلوی نوسان  شدید نرخ ارز گرفته شد. هرچند بعضی صادرکنندگان به دلیل کاهش نرخ ارز زیان دیدند اما ثبات نسبی نرخ ارز در محدوده‌ای مشخص باعث شد که اکثر فعالان اقتصادی جرئت تصمیم‌گیری پیدا کنند. چند ماهی زمان لازم بود که به این نرخ اطمینان شود و اثر آن را امروز می‌بینیم.

بخشنامه‌های متعدد بانک مرکزی عملا به یک بخشنامه مشخص در بازگشت ارز صادراتی بدل شد که به جای تفکیک کالاها، کشورها و ده‌ها استثنا صرفا دو گروه کالایی پتروشیمی و غیرپتروشیمی داریم و بخشنامه درباره نحوه بازگشت نرخ ارز روشن است. جریمه عدم بازگشت نرخ ارز توسط نظام مالیاتی در دستورالعملی روشن شده است. منظور این نیست که این بخشنامه بازگشت ارز یا دستورالعمل نظام مالیاتی بدون ایراد است بلکه بحث بر سر روشن شدن تکلیف است. زمانی که وضعیت جاده روشن است رانندگان درباره استفاده از آن تصمیم می‌گیرند اما زمانی که بهترین جاده دچار مه می‌شود هیچ کس جرأت حرکت ندارد. با حل مشکل صادرات، تعیین تقاضا برای تولید نیز قابل برآورد شد و امروز شرکت‌های صنعتی و معدنی جرات افزایش تولید خود را دارند. در بخش‌های دیگر اقتصاد هم آرام آرام بهبود احساس می‌شود. ایجاد ثبات نسبی باعث شد که بازار سرمایه بتواند از فواید جهش ارزی سال گذشته سود برد و رکودهای زیادی امسال در بورس جابه‌جا شد. سرمایه‌گذارها به دلیل نوسان‌ نگران حضور بودند و امروز کم کم در حال اعتماد کردن هستند.

درس سال 98 برای اقتصاد ایران این بود که ثبات حتی از تصمیمات صحیح اما تکانه‌ای بهتر است. تکان‌های شدید اقتصاد بیشتر از تحریم به کسب و کارها آسیب می‌زند و نمی‌توان برای مقابله با تحریم دست به ماجراجویی یا تغییر سریع فضای کسب و کار زد. هرچند رشد اقتصادی آرام است اما همین رشد اندک به خاطر آرام گذاشتن اقتصاد است و در صورت ادامه ثبات طبیعتا با وجود تمام فشارها شاهد تداوم رشد اقتصادی خواهیم بود.