میراث هخامنشی در وطن

هزار و 783 لوح هخامنشی بعد از نزدیک به یک قرن، از شیکاگو به ایران بازگشت. الواحی که قرار بود سه سال به صورت امانت در اختیار موسسه شرق‌شناسی شیکاگو قرار گیرد اما بازگشتشان 84 سال یعنی نزدیک به یک قرن طول کشید. نخستین‌بار در سال 1327، تعداد 179 قطعه از الواح هخامنشی از امریکا بازگردانده و دو سال بعد هم 37 هزار قطعه راهی ایران شد. بعد از آن در ۱۳۸۳ تعداد 300 قطعه دیگر از سنگ‌نوشته‌های تخت جمشید که در موسسه شرق‌شناسی شیکاگو امانت بود به کشور برگردانده شد در نهایت انتقال چهارمین مجموعه که روز گذشته در موزه ملی ایران رونمایی شد، پس از چالش‌های فراوان انجام شد. چراکه فرآیند بازگشت الواح در سال ۲۰۰۴ به دلیل تشکیل دادگاه دارایی‌های کشف‌ شده به تعویق افتاد. شاکیان در دادگاه بخش شمالی الینویز ایالات متحده به دنبال توقیف اموال دولتی ایران بودند تا دادگاه را قانع کنند حکم پرداخت غرامت را به نفع آنها و علیه دولت ایران قبل از دعوی ارایه دهند. درنهایت در ۲۱ فوریه ۲۰۱۸ دادگاه عالی به‌اتفاق آرا تایید کرد که امکان توقیف متون تخت جمشید ممکن نیست. پس از رأی دادگاه، موسسه شرق‌شناسی لیست بیش از ۱۷۸۰ گل نوشته را برای خروج دایمی از اداره کنترل دارایی‌های خارجی امریکا (اوفک) درخواست کرد و اوفک هم پس از بررسی طولانی‌مدت موافقت خود را با خروج فهرست فوق اعلام کرد تا بخشی دیگر از میراث باستانی ایران به خانه بازگردد. اما این اتفاق در حالی است که هنوز ۱۷ هزار لوح دیگر در امریکا باقی مانده که البته آنطور که مدیر موسسه شرق‌شناسی شیکاگو اعلام کرد، تضمینی وجود ندارد که این تعداد به ایران بازگردند.

 امید به بازگشت باقی الواح

ورود این تعداد لوح هخامنشی به ایران در حالی است که رییس موسسه شرق‌شناسی شیکاگو معتقد است برای برگرداندن الواح به مجوز دولتی نیازداریم که کنترلی روی آن وجود ندارد. او همچنین امیدوار است باقی الواح در۳مرحله به ایران برگردانده شوند. کریستوفر وودز روز گذشته در نشست خبری رونمایی از الواح باروی تخت جمشید گفت: دو سال است که به این موسسه آمده‌ام و از اول بنا داشتم تا برای برگشت این الواح هخامنشی به ایران تلاش کنم. این کشف در پرسپولیس استثنایی بود، الان برای اولین‌بار است که می‌توانیم از طریق الواح گلی بفهمیم که مردم در اوج قدرت چه سرنوشتی داشتند. یکی از اهداف این بود که با همه وجود از این اشیاء مراقبت شود و روی آن تحقیقات صورت گیرد تا بتوانیم از آنها رمزگشایی کنیم. ما همیشه دوست داشتیم الواح را به ایران برگردانیم اما ۵ سال است که بسته‌بندی و برگشت برنامه‌ریزی شده آن طول کشید، برخی روال اداری از سوی دادگاه عالی امریکا انجام شد که آن را طولانی‌تر کرد.قبل از اینکه دادگاه رأی صادر کند، کارهای بسته‌بندی این الواح در حال انجام بود. بلافاصله پس از رأی، رییس موزه ملی ایران را باخبر کردم.

او افزود: پروسه قانونی آن بسیار مشکل بود. ما به مجوزهای مختلفی نیاز داشتیم که یکی از آنها قانون اوفک بود. یک سال و نیم روز آن کار شده بود. ما اکنون روند آن را آموخته‌ایم. هدف اصلی مان همکاری دوجانبه است. امیدواریم درباره دوره هخامنشی همکاری قبل را داشته باشیم. هدف ما این است که هر چه سریع‌تر این آثار را برگردانیم اما چند عامل وجود دارد که مانع می‌شود، بنابراین نمی‌توانیم همه آنها را در یک محموله ارسال کنیم. محافظت از این آثار بسیار سخت بوده و ممکن است وقتی یکجا آنها را ارسال می‌کنیم، به این آثار صدمه وارد شود. وودز بیان کرد: مشکل بعدی هم دسته‌بندی این آثار برای ارسال بود. این آثار با استانداردهای بین‌المللی بسته شده‌اند. هشت ماه برای بسته‌بندی این تعداد اثر طول کشید. مشکل دیگر گواهی برای ارسال آنها بود. با وجود مشکلاتی که گفته شد، تصمیم گرفتیم این تعداد را به ایران ارسال کنیم. اکنون موانع قانونی آن را یاد گرفته‌ایم، بنابراین راه برای برگشت بقیه آثار بازخواهد شد.اگر می‌خواستیم همه این آثار را یک‌باره ارسال کنیم پروسه بسته‌بندی و روند آن سال‌ها طول می‌کشید، بنابراین ناچار شدیم بخشی از آن را برگردانیم. پروفسور وودز درباره اینکه دقیقا چه تعداد لوح در امریکا هنوز باقی مانده است، گفت: به صورت دقیق نمی‌شود گفت تعداد الواح باقیمانده چقدر است، چون برخی از آنها شکسته، برخی لوح بزرگ و برخی کوچک هستند، بنابراین نمی‌توان گفت که لوح شکسته متعلق به کدام لوح سالم بوده است، ولی در نظر داریم همه آنها را در سه مرحله برگردانیم.

با این حال او در در پاسخ به پرسشی درباره ضمانت‌های موجود امریکا و این موسسه برای برگشت ١٧ هزار لوح هخامنشی دیگر که هم‌اکنون در اختیار موسسه شرق‌شناسی شیکاگو است، در شرایطی که بازگرداندن ١٧٠٠ لوح چند دهه زمان برد، گفت: دلم روشن است؛ چرا که در زمان انتقال ١٧٠٠ لوح هخامنشی فرایند را یاد گرفتم اما چون این کار به مجوز دولتی نیاز دارد و ما کنترلی روی این مجوز نداریم. نظر نهایی را دپارتمان خزانه داری امریکا است و نمی‌توانم به ضمانت بگویم صد در صد برمی‌گردد. ما فقط می‌توانیم بگوییم مسیر درستی را می‌رویم و سعی می‌کنیم مثل دو سال گذشته به بازگشت سایر الواح کمک کنیم. این زمان مشخص نیست. تاریخ دقیق نمی‌توانم بدهم، چون تعیین آن در اختیار این موسسه نیست که تصمیم بگیریم و تاریخ بدهیم.

  ۱۴ سال درگیری حقوقی

در ادامه مراسم رونمایی از الواح باروی تخت جمشید، علی‌اصغر مونسان، وزیر میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری درباره سرنوشت و وضعیت دیگر الواح باقی مانده در شیکاگو گفت: ۸۴ سال قبل این الواح در یک کاوش باستان‌شناسی در تخت جمشید به دست آمده‌اند، که بخشی از الواح در همان زمانِ کاوش شکسته شده‌اند بنابراین نمی‌توان گفت در طول این مدت زمانی که در اختیار طرف امریکایی بوده آنها آسیب دیده‌اند.

او با اشاره به اینکه از ۸۴ سال قبل تا امروز این الواح به صورت امانی در اختیار دانشگاه شیکاگو بوده، به روند برگشت این آثار تاریخی اشاره کرد و ادامه داد: حدود ۱۴ سال درگیر دعوای حقوقی برای بازگشت این الواح بودیم، حکم به نفع ایران صادر شد و با همکاری خوب دانشگاه شیکاگو، بخشی از آنها به کشور برگردانده شدند که امیدواریم با قولی که به ما داده‌اند دیگر الواح نیز به سرعت دسته‌بندی شده و با یک دسته‌بندی ایمن، به سرعت به کشور عودت داده شوند.

وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با تاکید بر اینکه در طول دو سال گذشته در دولت دوازدهم، تحرکات بین‌المللی ما درحوزه معاونت میراث فرهنگی به‌شدت افزایش پیدا کرده است، افزود: ما موزه‌های مشترک و متقابلی را با کشورهای مختلف دنیا برگزار کرده‌ایم و برای معرفی ظرفیت‌های کشور و تمدنِ بزرگ ملت‌مان تلاش کرده‌ایم، متقابلا دیگر موزه‌های دنیا نیز که موزه‌های معروف و نامداری هستند، نمایشگاه‌هایی را برگزار کرده‌اند بنابراین در عرصه دیپلماسی عمومی به‌ویژه در این شرایط که کشور نیاز زیادی به این اتفاق داشت، تحرکات خوبی را انجام دادیم.

  طرف ما دولت امریکا نبود

در ادامه این نشست خبری محمدرضا کارگر، مدیرکل موزه‌ها و اموال منقول تاریخی هم با تاکید بر اینکه فرهنگ از سیاست جداست و بازگردانده نشدن این الواح ارتباطی به سیاست‌های دو کشور ندارد، بیان کرد: دایما اشیای تاریخی بین موزه‌ها و مراکز علمی تردد می‌شود. در این جریان طرف ما دولت امریکا نبود و عوامل سیاسی باعث نیامدن این اشیاء به ایران نشده بود، چون حکومت‌ها در چنین مسائلی دخالت نمی‌کنند. ما در دهه ۸۰ از دانشگاه شیکاگو تقاضا کردیم وضعیت الواح را به ما اطلاع دهند، دانشگاه هم صادقانه اطلاعات مربوط به آن را ارایه کرد. برای همین در اولین‌بار پکیجی با ۳۰۰ اثر تحویل ایران شد. همان زمان تفاهم نامه‌ای به امضا رسید که آثار بعدی طی دو سال به ایران برگردد. این منجر به آن شد که عده‌ای به دنبال دریافت غرامت از ایران باشند. او افزود: بنابراین نه دولت امریکا و نه هیچ اداره رسمی از امریکا آن آثار را تصاحب نکرده بود. ایران و دانشگاه شیکاگو تمام تلاششان را کردند تا دادگاه را مجاب کنند رأی به درخواست آن گروه مدعی ندهد. در نهایت مطمئن بودیم رأی برای ضبط آثار فرهنگی صادر نمی‌شود و قطعا بقیه آثار نیز برگردانده خواهد شد. ما هیچ شکی نداشتیم. اکنون نیز اعتماد ما به هیچ موسسه فرهنگی کم نشده است و نمی‌شود، پس همکاری خود را ادامه خواهیم داد.