6 مخاطره طبیعی که کشور را تهدید می‌کند
ایران از نظر جمعیت تحت تاثیر مخاطرات طبیعی، جزو ۱۰ کشور اول دنیا است و براساس گزارش‌های جهانی شایع‌ترین مخاطره کشور سیل است که طی سالیان اخیر ۶۱ درصد کل مخاطرات را تشکیل داده است، البته مخاطرات دیگری از جمله «زمین‌لرزه»، «خشکسالی»، «فرونشست‌زمین»، «زمین‌لغزش» و«تغییرات‌اقلیمی» هم ایرانیان را تهدید می‌کند.
براساس آماری که استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله کشور اعلام کرده است، در سال‌های ۱۳۶۹ تا ۱۳۹۵ شمسی حدود ۶۰ هزار نفر از هموطنانمان در زمین‌لرزه‌ها کشته شدند که این تلفات حدود ۹۰ درصد کل تلفات مستقیم و فوری در مخاطرات مختلف طبیعی بوده است.
مهدی زارع در گفت‌وگو با ایسنا، می‌افزاید: مخاطرات طبیعی موجب زیان‌های مالی، کشتار، ویرانی و دیگر خسارات جانی و مادی و طبیعی می‌شوند و جامعه توان مواجهه و مقابله با آنها را ندارد.
او ادامه می‌دهد: مخاطرات اقلیمی چنان در 4 دهه اخیر به سلامت، صلح و امنیت بین‌المللی آسیب زده است که در دو دهه آغازین سده بیستم، میزان آسیب‌ها و تلفات جانی حدود ۱.۵ میلیون نفر و مالی مستقیم حدود ۱۵۰۰ میلیارد دلار برآورده شده و این میزان آسیب با خسارات و تلفات جانی و مالی ۵۰ دهه پایانی سده بیستم برابری می‌کند.
زارع اضافه می‌کند: ایران حدودا سالی ۲۵۰ میلیون دلار از مخاطرات طبیعی به‌طور متوسط طی ۶ سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۱ آسیب دیده است که این آسیب مستقیم اقتصادی برای بازه ۲۵ ساله ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۴ حدود ۱۵ میلیارد دلار است.
استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله تحولات جمعیتی در ایران را نمایانگر افزایش هر چه بیشتر جمعیت شهرنشین و تمرکز جمعیت در شهرهای بزرگ‌تر (برخوردارتر) می‌داند و اظهار می‌کند: بر پایه آمار بانک جهانی، دگردیسی جمعیت در ایران از سال ۱۳۶۹ تا ۱۳۹۴ نشان می‌دهد که تمرکز جمعیت در مجموعه شهرهایی با جمعیت بیش از یک میلیون نفر از 12.5 میلیون در سال ۱۳۶۹ به حدود 21.5میلیون نفر در سال ۱۳۹۵ رسیده است.
به گفته زارع، این در حالی است که نرخ افزایش این جمعیت طی یک دهه (در دهه اول طی سال‌های ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۹) در شهرهای بزرگ کلا حدود 3 درصد بوده و این میزان با رشد جمعیت شهرهای بزرگ به صورت سالانه طی سال‌های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۵ برابری می‌کند. او ادامه می‌دهد: این موضوع نشان می‌دهد که آهنگ رشد جمعیت شهرهای بزرگ به‌ویژه در ۶ سال اخیر شتاب خاصی گرفته است.
استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، مخاطرات طبیعی را در دو دسته مخاطرات تقسیم‌بندی می‌کند و می‌گوید: مخاطرات زمین‌شناختی شامل زمین‌لرزه‌ها، فوران‌های آتش‌فشانی، رانش‌های زمین و سیلاب‌ها و مخاطرات اکولوژیک شامل خشکسالی‌ها، بیابان‌زایی، فرسایش و جنگل‌زدایی است.
زارع اضافه می‌کند: اینکه هرکدام از این مخاطرات چقدر مهم هستند و میزان اثر آنها چقدر است، هنوز مطالعه و آمار دقیقی در دسترس نیست، اما شکی نیست که زمین‌لرزه، خشکسالی، سیل، فرونشست زمین، زمین لغزش و تغییرات اقلیمی از مهم‌ترین مخاطرات ایران هستند که منجر به تلفات و خسارت‌های مختلف مستقیم و غیر مستقیم می‌شوند.
او با اشاره به وضعیت «مدیریت بحران» در کشور می‌گوید: مدیریت بحران معمولا در ایران به مجموعه فعالیت‌هایی اطلاق می‌شود که بعد از رخداد یک سانحه مانند زلزله برای هدایت، هماهنگی و اجرای عملیات برای جست‌وجو، امداد و نجات و کاهش عوارض و بهینه‌سازی خدمت‌رسانی به آسیب دیدگان بالقوه و بالفعل انجام می‌شود.
استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله اضافه می‌کند: مساله مهم آن است که مجموعه فعالیت‌هایی که مرتبط با مخاطرات در دنیای امروز انجام می‌شود، به عنوان «مدیریت کاهش سوانح» یا «مدیریت کاهش ریسک سوانح» نامیده می‌شود و این عنوان به مجموعه‌ای از فعالیت‌هایی اطلاق می‌شود که بیشتر پیشگیرانه (حدود ۸۰ درصد) است و بخشی هم به پاسخ مربوط است که در صورت وقوع شرایط بحرانی باید در آن به «مدیریت بحران» پرداخت.
زارع می‌افزاید: اولا این مرحله «پاسخ» در بسیاری از متن‌ها و عنوان فعالیت‌ها به صورت «مقابله» آمده است که الزاما نمایانگر رویکردی علمی برای پاسخ متناسب به رخداد نیست و در ضمن بیشتر در ایران در جهت جمع کردن عوارض ناشی از رخداد سانحه طبیعی به آن پرداخته می‌شود. به این صورت متاسفانه در بسیاری از مواقع تبعات واقعی رخداد را لحاظ نمی‌کند و مثلا پیامدهای روانی و اجتماعی و زیست محیطی سانحه‌ای مانند زلزله ۱۳۸۲ بم عملا با چنین رویکردی (برای مقابله و جمع کردن موضوع) با کمترین توجه در بازسازی مواجه شد.
