هزینه‌های «وس» از جیب چه کسانی برمی‌گردد

گروه دانش و فن   

پس از تاخیر در اعلام هزینه خدمات ارزش افزوده با دستور دادستانی، از طرف مسوولان ارتباطی کشور اعلام شد که با جلب نظر قوه قضاییه، پول‌های رفته از جیب مردم به آنها برمی‌گردد؛ درحالی که شرکت‌های خدمات ارزش افزوده، اپراتورها و دولت همگی از ذی‌نفعان مستقیم و غیرمستقیم خدمات ارزش افزوده محسوب می‌شدند، باید دید بازگشت این هزینه‌ها چه سازوکاری دارد و کسانی که در این سال‌ها از درآمدهای میلیاردی سود بردند، همراه این روزهای سخت هم خواهند بود یا خیر.

خدمات ارزش افزوده (Value Added Services) که به اختصار VAS نامیده می‌شوند، شامل مواردی غیر از خدمات استاندارد اپراتورها مانند تماس صوتی و پیامک معمول است که می‌تواند توسط خود اپراتورها یا توسط شرکای ثالثی که به‌عنوان تامین‌کننده‌ محتوا (Content Provider) شناخته می‌شوند، ارائه شود. مهم‌ترین موضوعات خدمات ارزش افزوده تلفن همراه، شامل اخبار، مسابقات و رأی‌گیری، تبلیغات موبایلی و اطلاع‌رسانی می‌شود. اگرچه استفاده از خدمات ارزش افزوده باید اختیاری و توسط کاربر انتخاب شود، اما برخی از شرکت‌های ارزش افزوده، کاربران را بدون آگاهی خودشان، به عضویت این سرویس‌ها درآورده‌اند. بنابراین در عین حال که این خدمات ممکن است مورد توجه برخی از کاربران هم قرار داشته که از آنها استفاده‌های بسیاری کرده باشند، اما از آنجایی که این خدمات معمولاً هزینه‌های بالایی دارند، برای مثال ارسال یک پیامک ارزش افزوده به کاربر می‌تواند حداقل ۳۰۰ تومان هزینه داشته باشد، هزینه‌های زیادی که در قبوض کاربران سیم‌کارت‌های دائمی آمده یا سرویس‌هایی که موجب تمام شدن اعتبار سیم‌کارت‌های اعتباری شده، اعتراض بسیاری از کاربران را در پی داشت تا جایی که منجر به واکنش وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات شد. پس از آنکه محمدجواد آذری جهرمی از پرونده‌ یک تخلف در ارزش افزوده که موجب یک کلاهبرداری 33 میلیارد تومانی از کاربران در حوزه سرویس‌های ارزش افزوده خبر داد و اعلام کرد که در نهایت این مبالغ کسرشده به حساب کاربران بازگشته است. با وجود این، اعتراضات در زمینه خدمات ارزش افزوده و به‌خصوص مواردی که عضویت در آنها بدون اطلاع خود کاربران صورت گرفته بود، ادامه داشت. به همین دلیل آذری جهرمی این بار و اواخر شهریور، از تصمیم خود برای تعطیلی همیشگی سرویس‌های ارزش افزوده خبر داد که البته با واکنش‌های موافق و مخالف بسیاری مواجه شد. از طرفی حسین فلاح جوشقانی معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات پس از آن، در اوایل مهر، با اشاره به اقدامات انجام‌شده برای مدیریت «وس» گفت: «تیم نظارتی ما برای افزایش نظارت بر حوزه سرویس ارزش‌افزوده در اپراتورها مستقر می‌شوند و همچنین اقدامات دیگری انجام می‌دهیم که بعد از به سرانجام رسیدن آن نتایج را اعلام خواهیم کرد.» آذری‌جهرمی نیز اعلام کرد: «در گام اول شفاف‌سازی، اپراتورها را ملزم کردیم طی یک هفته به هر مشترک اعلام کنند در سه سال گذشته چه مبلغی از جیبشان برای خدمات وس و به حساب چه شرکت‌هایی رفته است.» هرچند اعلام لیست خدمات ارزش افزوده با تاخیر مواجه شد که حسین فلاح جوشقانی در خصوص تاخیر اپراتورهای تلفن همراه در ارسال پیامک اطلاع‌رسانی «میزان پولی که هر کاربر در سه‌ سال گذشته به خدمات ارزش افزوده پرداخت کرده است»، در روزهای پایانی مهرماه، گفت: «اطلاعات مربوط به هزینه سرویس‌های ارزش افزوده مشترکان در اپراتورها آرشیو شده بود که در حال بازیابی است تا برای مشترکان ارسال شود، اما پیرو شکایتی که شرکت‌های ارزش افزوده به دادستانی کل کشور ارایه داده‌اند، معاون دادستان کل از اپراتورها خواسته تا این پیامک را ارسال نکنند.» او همچنین توضیح داده بود: «در مسیر مقابله با تخلفات صورت‌گرفته در ارایه خدمات ارزش افزوده، همراهی دستگاه قضایی مهم و ضروری است. بنابراین در حال تهیه گزارشی کامل هستیم تا از ظرفیت بالای دستگاه قضایی در برخورد با این تخلفات نیز برخوردار شویم. تلاش می‌کنیم اطلاع‌رسانی مربوط به موضوع سرویس‌های ارزش افزوده در سریع‌ترین زمان انجام شود. اخیرا نامه‌ای با امضای وزیر ارتباطات برای روسای سه قوه ارسال شده است که در آن خواستار مساعدت آنها در توقف بخش ناصواب خدمات ارزش افزوده و بازگرداندن مبالغ کلاه‌برداری‌شده به حساب مردم شده‌اند که امیدواریم از سوی این مسوولان مورد توجه و حمایت قرار بگیرد.» در نهایت وزیر ارتباطات به‌تازگی درباره اجرایی کردن وعده خود برای پایان دادن به کلاه‌برداری‌ها و دست کردن در جیب مردم، در توییتی با هشتک‌های حق‌الناس و پایان وس نوشت: «پول‌هایی که برای شرکت‌های ارزش‌افزوده در این چند سال از شما اخذشده را با #۶*۸۰۰* می‌توانید ببینید. شکایتی هم داشتید لطفاً از طریق پیامک به ۸۰۰۷ بفرستید.» البته در حالی که بسیاری از کاربران پس از اظهارات وزیر ارتباطات، اقدام به گرفتن این شماره کردند تا ببینند چه هزینه‌ای را خواسته یا ناخواسته به سرویس‌های ارزش افزوده پرداخت کرده‌اند، در ساعات ابتدایی، پیامی را با این مضمون دریافت کردند که نتیجه ظرف حداکثر 24 ساعت اعلام می‌شود که شاید به دلیل حجم بالای پیام‌های ارسال به اپراتورها، پاسخگویی مناسبی به تمامی افرادی که درخواست آمار خدمات ارزش افزوده خود را داشتند، نشد. هرچند با گذشت چند ساعت، برخی از کاربران اظهار کردند که از طرف رگولاتوری پیامکی با ذکر هزینه و عنوان خدمات ارزش افزوده برایشان ارسال شده است.

تاکید وزیر ارتباطات به بازگرداندن هزینه‌های دریافت‌شده از مردم در حالی است که سالانه بخشی از بودجه کشور از طریق درآمد اپراتورهای تلفن همراه برای دولت تامین می‌شود؛ همان‌طورکه به گزارش مهر، بر اساس آنچه در پیش‌بینی بودجه 98 آمده است، وزارت ارتباطات از محل درآمد اپراتورها بالغ بر ۶۸ هزار و ۸۴۵ میلیارد ریال درآمد خواهد داشت و باتوجه به اینکه بر اساس قانون اپراتورهای موبایل موظف هستند بخشی از درآمد خود را به دولت اختصاص دهند، پیش‌بینی می‌شود با پایان «وس»، سهم دولت نیز از این درآمد کاهش یابد. محاسبه تقریبی از درآمد اپراتورهای موبایل حاکی از آن است که حدود ۱۰ درصد از درآمد اپراتورهای همراه از محل بازار خدمات ارزش افزوده است که با احتساب کسر سهم ارائه‌دهندگان خدمات و تجمیع‌کنندگان و سایر بازیگران این اکوسیستم، حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد از این رقم به اپراتور موبایل اختصاص می‌یابد. در صورتی که ارزش بازار این خدمات را مطابق گفته وزیر ارتباطات ۲۶۰۰ میلیارد تومان درنظر بگیریم، با توجه به اینکه اپراتورهای موبایل باید مبلغ ۲۸ تا ۳۱ درصد درآمد را به رگولاتوری پرداخت کنند، برآوردهای تخمینی نشان می‌دهد که از مجموع درآمد حدود ۸۶۰ میلیارد تومانی دو اپراتور از محل VAS، حدود ۲۸۰ میلیارد تومان در اختیار رگولاتوری قرار می‌گیرد. محاسبه دیگری که از این تخمین به دست می آید حاکی از آن است که با وجودی که از سال ۹۰ تاکنون بازار خدمات «وس» برقرار است و در صورتی که هر دو اپراتور تلفن همراه در مجموع، درآمدی بیش از ۱۳ هزار میلیارد تومان برای بازار خدمات ارزش افزوده ایجاد کرده باشند، با این فرمول تقریبی و با احتساب ۳۰ تا ۴۰ درصد سهم درآمدی اپراتور از این بازار، در مجموع طی هشت سال گذشته رگولاتوری ۱۵۰۰ میلیارد تومان درآمد از این بازار داشته است.  بنابراین صرف نظر از اینکه شکایاتی که از شرکت‌های خدمات ارزش افزوده می‌شود چطور قابل پیگیری خواهد بود و سازوکار تفکیک کاربرانی که به خواسته خود از این خدمات استفاده کردند با کسانی که هیچ اطلاعی از عضویت در سرویس‌های خدمات ارزش افزوده نداشتند،‌ چگونه است.  اینکه هزینه‌هایی که قرار است به کاربران بازگردانده شود، از کجا پرداخت می‌شود و آیا تنها شرکت‌های ارزش افزوده یا اپراتورها هستند که این وظیفه بر دوش آنها گذاشته می‌شود یا درآمدهای دولت که در این سال‌ها از اپراتورها دریافت شده هم قابل پیگیری و بازگشت خواهد بود هم قابل توجه است.