عاقبت گوگل‌های ایرانی چه شد
گروه دانش و فن
پروژه جویشگر بومی، که برخی آن را رقیبی برای گوگل تصور می‌کنند و البته در عمل بعید به نظر می‌رسد که توان و اصلا هدف رقابت با چنین غول بزرگی را داشته باشد، در ایران از چند سال پیش با تخصیص سرمایه‌های زیاد راه‌اندازی شده یا حداقل تلاش برای راه‌اندازی آنها مدت زیادی است که انجام می‌شود؛ اما شاید کمتر کسی در ایران باشد که در اولین مراجعه خود به اینترنت، به جای گوگل به موتورهای جست‌وجوی داخلی روی بیاورد؛ اگر از این هم بیشتر پیش برویم، درحالی که شاید کمتر کسی در ایران وجود داشته باشد که اسم شرکت گوگل را نشنیده، در مقابل افراد کمی هستند که اسامی جویشگرهای بومی از «یوز» و «پارسی‌جو»ی نسبتا فعال تا «گرگر»ی که به خاطره‌ها پیوسته را شنیده باشند و چه برسد به اینکه از آنها استفاده کنند. با وجود این به نظر می رسد سازمان فناوری اطلاعات که به‌تازگی سکان این پروژه ملی را در دست گرفته، خواستار تغییر سیاست حمایتی برای پروژه «جست‌وجوگر بومی» شده و معتقد است اجرای برنامه جامع برای پیشبرد این پروژه، مستلزم آن است که راهبری صفر تا صد آن به این سازمان واگذار شود.
در حال حاضر، گوگل، موتور جست‌وجویی است که نه تنها در کشور مادر خود آمریکا، بلکه در بسیاری از کشورهای دیگر و حتی در ایران که دود تصمیم‌های اشتباهی مانند تحریم کسب‌وکارهای ایرانی به چشم کاربران رفته است، مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما کشورهایی هم هستند که از موتورهای بومی خود استفاده می‌کنند. از جمله چین با بایدو، کره جنوبی با نیور و روسیه با یاندکس که هر کدام کاربران خود را دارند و سهمی از پرس‌وجوهای روزانه را به خود اختصاص داده‌اند. همین موضوع موجب شده در ایران هم به فکر داشتن یک موتور جست‌وجوی بومی بیفتند. طرح و ایده موتور جست‌وجوی بومی اولین بار در سال 89 از سوی وزیر وقت ارتباطات دولت دهم مطرح شد که موضوعیت آن هم حلقه تهدیدات و تحریم‌ها علیه ایران بود و همین مساله نیاز به ایجاد گزینه‌های داخلی تولیدات و خدمات خارجی را چند برابر می‌کرد. در سال ۹۰ نخستین اقدامات روی پروژه موتور جست‌وجوی بومی صورت گرفت اما با پایان یافتن دولت دهم، در نیمه راه رها شد. پس از آن، این پروژه با نام «جویشگر بومی» در ابعاد بزرگ‌تری در دولت یازدهم کار خود را آغاز کرد و سه پروژه مربوط به موتور جست‌وجوی بومی شامل یوز، گرگر و پارسی‌جو رونمایی شد. البته پس از رونمایی اولیه از این طرح‌ها، موتور جست‌وجوی پارسی‌جو نیز چندین بار از سوی وزارت ارتباطات با عناوین مختلفی به بهره‌برداری رسید و آن‌طور که عنوان شد، 170 میلیارد تومان نیز برای حمایت از موتورهای جست‌وجوی ملی پیش‌بینی شده بود. در نهایت حمایت از جویشگرهای بومی بر اساس تهیه و ارائه طرح کسب‌وکار به تصویب شورای راهبری جویشگر بومی رسیده و مقرر شد که مدل‌های کسب‌وکار موتورهای جست‌وجوی «پارسی‌جو» و «یوز» برای ادامه فعالیت به شورای راهبری ارائه شوند.
جویشگر بومی فایده‌ای هم دارد؟
بسیاری از منتقدان پروژه جویشگر بومی معتقدند با حضور موتورجست‌وجوی گوگل، هیچ پروژه‌ای نمی‌تواند در زمینه تجاری‌سازی و کسب درآمد موفق شود، اما موافقان این طرح معتقدند علاوه بر دلایل مختلفی از جمله فرهنگی و اجتماعی، جست‌وجوگرها جنبه اقتصادی پررنگی داشته و ظرفیت بالقوه‌ای دارند که در حال حاضر در ایران محقق نشده است و اگر این اتفاق بیفتد، باعث می‌شود تجارت الکترونیک ایران جهش خوبی داشته باشد و از آنجا که این سرویس‌ها ابزاری ایده‌آل برای هدایت جریان ترافیک هر کشوری به شمار می‌روند و قادر به جمع‌آوری اطلاعات ارزشمندی هستند، کشورهای بسیاری به این موضوع پی برده و تلاش کرده‌اند تا چنین جریان کلیدی را خود در دست گیرند. در عین حال راه‌اندازی جویشگر بومی از جمله حوزه‌های مادر در صنعت فناوری اطلاعات هر کشوری به حساب می‌آید و سرمایهگذاری روی آنها می‌تواند مباحث ارزشمندی همچون کلان داده‌ها (Big Data)، یادگیری ماشینی و کلان‌داده را تقویت کند و در نهایت پیشرفت کلی صنعت فناوری اطلاعات کشور را درپی داشته باشد.
از طرفی در حالی که پروژه جویشگر بومی سال‌ها در مرکز تحقیقات مخابرات درحال تکمیل بود، وحید یزدانیان -رییس پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات- مردادماه سال جاری با بیان اینکه جویشگر پارسی‌جو با حمایت پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات و جویشگر یوز با حمایت سازمان فناوری اطلاعات طراحی شده، اظهار کرد: ولی شاید انتظاری که برای جویشگرها ترسیم شده بود، در این دو طرح محقق نشد؛ از این‌رو وزیر ارتباطات این وظیفه را به این پژوهشگاه واگذار کرد و در این زمینه ما را مکلف کرد تا در خصوص موفقیت و عدم موفقیت این جویشگرها مطالعاتی را انجام دهیم. این پروژه ذیل شبکه ارتباطات ملی جزو تکالیف ما به شمار می‌رود و بر این اساس ما از این پروژه حمایت کرده‌ایم و این حمایت‌ها همچنان ادامه خواهد داشت.» یزدانیان با بیان اینکه سازمان فناوری اطلاعات نیز از توسعه جویشگر بومی یوز حمایت می‌کند، گفته بود: «ما به دنبال بررسی مشکلات این جویشگرها هستیم. اگر تلقی ما از جویشگرهای بومی توسعه کسب‌وکارها باشد که این امر محقق نشده، اما اگر به این صورت باشد که دولت روی اجرای جویشگرهای بومی سرمایهگذاری کرده باشد، این امر محقق شده است.»
کسی نباید در موضوع جویشگر بومی دخالت کند
این در حالی است که به‌تازگی وزارت ارتباطات خواستار تغییر سیاست حمایتی برای پروژه «جست‌وجوگر بومی» و در اختیار گرفتن راهبری صفر تا ۱۰۰ این پروژه ، به عنوان یکی از خدمات پایه کاربردی شبکه ملی اطلاعات، شده است. امیر ناظمی -معاون وزیر ارتباطات- در مورد آخرین وضعیت پروژه جست‌وجوگر بومی که هم‌اکنون به سازمان فناوری اطلاعات سپرده شده است، به مهر توضیح داد: «برای پیشبرد این پروژه، ما یک برنامه جامع داریم اما اجرای این برنامه مستلزم آن است که راهبری صفر تا صد آن را به ما واگذار کنند و کسی در این موضوع دخالت نکند. ما قصد نداریم پروژه موتورجست‌وجوی بومی را از ابتدا آغاز کنیم اما همان‌طور که پروژه‌هایی مانند نقشه و مسیریاب بومی را بدون مشکل جلو بردیم و هم‌اکنون تعداد نصب آنها از اپلیکیشنی مانند ویز هم بیشتر است، در صورتی که این پروژه را به صورت کامل به ما واگذار کنند می‌توانیم برای سرانجام آن تضمین دهیم.» رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران با بیان اینکه می‌خواهیم از پروژه موتور جست‌وجوی بومی به صورت ۱۰۰ درصد حمایت کنیم، خاطرنشان کرد: «این موضوع مستلزم این است که به ما اجازه دهند خودمان تشخیص دهیم از چه اپلیکیشنی حمایت کنیم؛ نه اینکه به ما بگویند از فلان طرح و شرکت حمایت کنید.» ناظمی با بیان اینکه این خواسته را به دوستان منعکس کرده‌ایم، افزود: «نباید اجازه داد دوباره ماجرای پیام‌رسان‌های بومی پیش بیاید. اینکه بگویند برای مثال فقط از این سه پیام‌رسان حمایت کنید، شیوه مناسبی نیست. چراکه ممکن است کسب‌وکار مربوطه نخواهد مورد حمایت قرار گیرد و یا اینکه مردم به آن اعتماد نداشته باشند. اینکه توقع داشته باشیم با حمایت از یک کسب‌وکار، مردم هم به آن باید اعتماد کنند، شیوه و روش درستی نیست. بر این اساس درخواست ما این است که صفر تا 100 پروژه موتور جست‌وجوی بومی را به ما بسپارند تا بتوانیم به یک پروژه موفق در این راستا برسیم.»
به اذعان مسوولان، در هیچ کجای دنیا، جویشگر بومی با هدف پر کردن جای گوگل و یاهو راه‌اندازی نمی‌شود و جویشگرهای بومی هدف دیگری را دنبال می‌کنند که پاسخگویی به نیازهای کاربران بومی است و با توجه به اطلاعاتی که سرویس‌های بومی دارند، از یک ابزار بومی بهتر از یک ابزار بین‌المللی برمی‌آید. اما توسعه خدمات متنوع مطابق با نیازهای بومی و محلی، افزایش درآمد ملی از طریق کسب درآمد جویشگر بومی، ترویج و گسترش فرهنگ ایرانی-اسلامی در فضای مجازی، کمک به ایجاد مزیت رقابتی برای جویشگر بومی نسبت به رقبای غیربومی، توسعه زیرساخت‌های تولید و ارائه خدمات و محتوای جویشگر بومی، توسعه دانش و فناوری جویشگر بومی، حفاظت از اطلاعات و ارتقای امنیت ملی در فضای مجازی و بهره‌مندی از گزارشات ذائقه‌سنجی کاربران ایرانی برای ارتقای خدمات فضای مجازی از ضرورت‌ها و اهداف کلان جویشگرهای بومی عنوان شده است. با وجود این، نمی‌توان انکار کرد که به‌رغم ادعای مسوولان مبنی بر اینکه جویشگرهای بومی قرار نیست جایگزین گوگل شوند، اما این ابزارهای بومی هنوز فاصله معناداری با سایر جویشگرهای بین‌المللی دارند و این موضوع خصوصاً در میزان اقبال و جذب کاربران قابل مشاهده است. در شرایط کنونی هم به نظر می‌رسد جویشگرهای بومی در ایران علی‌رغم هزینه‌هایی که تا کنون برای آنها شده، به نوعی فراموشی سپرده شدند.
