معضل کارشناسی در طرح پرحاشیه انتقال آب
گروه انرژی| فرداد احمدی|
در حالی که روزهای پاییز به سمت موعد انتخابات مجلس یازدهم سپری می‌شوند، مخالفت‌ها، موافقت‌ها و اظهارنظرهای جنجالی نمایندگان نیز بیشتر می‌شوند. یکی از موضوعات چالشی ماه‌های اخیر که سر و صدای زیادی در مجلس راه انداخت، موضوع «طرح انتقال آب دریای خزر به استان سمنان» است که با جرقه «اعلام موافقت» سازمان حفاظت محیط زیست با این طرح، نمایندگان استان‌های حاشیه دریای خزر را به مخالفت شدید واداشت. در حالی که نمایندگان استان‌هایی از جمله سمنان موافق این طرح هستند. همان‌طور که عزت‌الله یوسفیان، نماینده مردم آمل در مجلس نیز بیان کرده است، به نظر می‌رسد بزرگ‌ترین مشکل هم در طرف موافقان و هم در طرف مخالفان این طرح نبود نظرهای کارشناسی و دقیق است.
به گزارش «تعادل»، طرح انتقال آب دریای خزر به استان سمنان در افق سال 1425 مطرح بوده و قرار است سالانه به میزان 222 میلیون متر مکعب از آب دریای خزر را با استفاده از پمپاژ به استان سمنان انتقال دهد. این به معنای انتقال روزانه 608 هزار متر مکعب آب به این شهر است.
مخالفان چه می‌گویند؟
محمدعلی شاعری، نماینده نکاء و بهشهر در مجلس با اعلام مخالفت با طرح انتقال آب دریای خزر به سمنان به «روزنامه تعادل» می‌گوید که این طرح می‌تواند موجب به هم خوردن تعادل زیست‌محیطی دریای خزر شده و باعث خشک شدن تالاب‌های متصل به دریای خزر شود. به گفته شاعری، تمامی مشاغل مربوط به صید و ماهیگیری بر اثر اجرای این طرح آسیب می‌بینند. این طرح باعث افزایش شوری دریای خزر خواهد شد و چرخه طبیعی حیات را در اکوسیستم دریاچه بسته خزر به مخاطره می‌اندازد. شاعری می‌افزاید که این طرح باعث پسروی شدید آب دریای خزر خواهد شد و موجب شکل‌گیری کانون ریزگردهای نمکی در جنوب دریای خزر می‌شود.
با این حال، پیش‌تر «روزنامه تعادل» در گزارشی نشان داد که حجم آب دریای خزر 78 هزار و 200 کیلومتر مکعب و معادل 78 هزار و 200 میلیارد مترمکعب است. حجم سالانه آب برداشت شده از دریای خزر برای طرح شیرین‌سازی و انتقال آب به استان سمنان 222 میلیون مترمکعب در نظر گرفته شده که معادل 0.0003 درصد حجم کل این دریا است. اعداد و ارقام مذکور بیانگر آن است که برای آنکه 0.3 درصد از حجم آب دریای خزر مورد استفاده طرح انتقال آب دریای خزر به سمنان قرار بگیرد، این طرح باید هزار سال ادامه پیدا کند. بنابراین به نظر نمی‌رسد این طرح تأثیری بر حجم یا شوری آب دریای خزر داشته باشد.
در همین خصوص عباسقلی جهانی، عضو سابق شورای جهانی آب نیز پیش‌تر به «تعادل» گفته بود: «رقمی که منتقل می‌شود در مقابل حجم عظیم خزر صفر است و چنین اتفاقات عجیب و غریبی نمی‌افتد.» او البته در عین حال این را هم مطرح کرده بود که « این طرح دارای آثار موضعی برای محدوده‌ای که آب برداشت شده خواهد بود».
از دیگر دلایل مخالفت‌های نمایندگان استان‌های حاشیه دریای خزر با طرح انتقال آب خزر به سمنان تأثیرات این طرح بر تخریب حجم قابل توجهی از جنگل‌های هیرکانی در استان مازندران است که شاعری نیز در گفت‌وگو با «تعادل» به آن اشاره کرد. در همین راستا، سید‌احمد نبوی، مشاور سابق سازمان حفاظت محیط زیست به تسنیم گفت که از 180 کیلومتر طول تعیین شده برای این طرح 140 کیلومتر آن در استان مازندران واقع شده است. انتقال آب از 140 کیلومتر از استان مازندران همان‌گونه که آقای نصیر احمدی، رییس اداره دریایی مازندران، هم تخمین زده‌اند دست‌کم 100 هکتار از جنگل‌های هیرکانی را نابود خواهد کرد.
عزت‌الله یوسفیان، نماینده مردم آمل در مجلس شورای اسلامی نیز در گفت‌وگو با «روزنامه تعادل» دلیل مخالفت خود با طرح انتقال آب دریای خزر به سمنان را نبود کارشناسی صحیح و بی‌طرفانه عنوان کرد. وی با بیان اینکه مخالف هر گونه اقدام سیاسی و غیرکارشناسی در این زمینه است، بیان کرد: «در رابطه با طرح انتقال آب دریای خزر به سمنان، تا به حال نظر کارشناسی ارایه نشده است. برای همه پروژه‌های اجرایی کشور قانونی وجود دارد که بر اساس آن هر پروژه‌ای باید دارای شرایط زیست‌محیطی، اجتماعی و توجیه اقتصادی باشد.»
یوسفیان ادامه داد: «پروژه انتقال دریای خزر هنوز بررسی کارشناسی نشده و هنوز حتی یک برگ درباره توجیه اقتصادی یا الزامات زیست‌محیطی ارایه نشده است، اما ناگهان گفته‌اند که می‌خواهیم آن را اجرا کنیم. بنابراین معلوم است که در این موضوع بی‌طرفی حفظ نشده و این تنها تصمیمی سیاسی و همراه با فشار از بالا است.»
وی بیان کرد: «در سازمان محیط زیست نیز بسیاری از مسوولان با این تصمیم اعلام مخالفت کرده‌اند، اما بدون آنکه این طرح در سازمان محیط زیست کارشناسی شود، رییس سازمان موافقت خود با طرح را اعلام می‌کند. بنابراین ما دیگر به سازمان محیط زیست هم اعتماد نداریم.»
یوسفیان با تأکید بر اهمیت مطالعات کارشناسی درباره پیامدهای این طرح گفت: تا زمانی که مطالعات کارشناسی انجام نشود، ما نمی‌دانیم که چه پیامدهای زیست‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی متوجه دریای خزر و مردم استان‌های حاشیه این دریا خواهد شد. وی افزود: «تجربه دریاچه ارومیه به ما ثابت کرد که باید به مطالعات کارشناسی توجه ویژه کنیم. در رابطه با این دریاچه نیز گفتند که آب خیلی زیادی دارد و اگر یک پل بزنیم تا چند خودرو از روی آن رد شود، هیچ اتفاقی برای این دریاچه نخواهد افتاد. اما شاهدیم که دریاچه ارومیه با چه فاجعه‌ای روبه‌رو شد. بنابراین اگر کارشناسان محیط زیستی نظر کارشناسی بدهند که طرح انتقال آب خزر به سمنان پیامدی بر حجم و شوری آب دریای خزر ندارد، بنده می‌پذیرم.»
موافقان چه می‌گویند؟
محمدرضا کاتب، نماینده گرمسار در مجلس شورای اسلامی که موافق طرح انتقال آب دریای خزر به سمنان است، بیان کرد که سازمان محیط زیست موافقت خود را با طرح اعلام کرده است و وزارت نیرو برابر با قانون کار خود را انجام می‌دهد. به هر حال همه باید تابع قانون باشند. چنانچه نمایندگانی با این طرح مخالف هستند می‌توانند درخواست کنند که طرح دوباره بررسی کارشناسی شود.به گزارش تعادل، ریشه طرح انتقال آب دریای خزر به استان سمنان به اواخر سال 1388 باز می‌گردد که موضوع انتقال آب از دریای خزر به استان سمنان به عنوان یکی از استان‌های مهم کم آب حوزه کویر مرکزی در دستور کار استانداری استان قرار گرفت. انجام مطالعات این طرح تیر ماه سال 89 مورد تصویب معاون اول وقت رییس‌جمهوری و مجید نامجو مطلق وزیر وقت نیرو قرار گرفت. محمود احمدی‌نژاد در سفر استانی دی ماه خود به سمنان مصوبه این طرح را نهایی کرده و بهمن ماه آن سال به وزارت نیرو ابلاغ کرد. خرداد ماه سال 90 در نهایت طرح انتقال آب خزر به فلات مرکزی به شرکت آب نیرو به عنوان دستگاه اجرایی ابلاغ شد. در سال 1397، حسن روحانی رییس‌جمهور ایران در سفر به استان سمنان با اعلام پیگیری برای اجرای طرح انتقال آب دریای خزر به سمنان بار دیگر نام این طرح را بر سر زبان‌ها انداخت و ماه گذشته با انتشار اعلام نظر سازمان حفاظت محیط زیست در موافقت با طرح، موضوع در مجلس شورای اسلامی و رسانه‌ها بار دیگر داغ شد.
برآورد می‌شود که این طرح حدود 15 هزار میلیارد تومان هزینه در بر داشته باشد. سید احمد نبوی، مسوول سابق کمیته حفاظت و نظارت سازمان حفاظت محیط زیست به تسنیم گفته است که در سال 98، هزینه اجرای طرح 9 هزار و 200 میلیارد تومان برآورد شده است؛ طرحی که بناست در سال 99 اجرایی شده و دست‌کم 6 سال به طول بینجامد. بنابراین هزینه پیش‌بینی‌شده تا پایان اجرای طرح به حدود 15 هزار میلیارد تومان خواهد رسید.
به گفته نبوی از حجم 200 میلیون مترمکعب در سال آب انتقال یافته، 50 میلیون مترمکعب آن برای آب شرب مردم مورد استفاده قرار خواهد گرفت و 150 میلیون مترمکعب دیگر برای بخش صنعت.
بر اساس اعلام روابط عمومی شرکت آب و نیروی ایران که مجری این طرح به شمار می‌آید، بودجه این طرح قرار است از طریق منابع مالی مردمی تأمین می‌شود. بدین صورت که متقاضیان (احتمالا صنعتی) کنسرسیومی تشکیل داده و طرح را تأمین مالی می‌کنند.
پیش از این اعلام شده بود که منابع مورد نیاز این طرح از طریق بودجه عمومی تامین خواهد شد در حالی که روابط‌عمومی شرکت آب و نیروی ایران این موضوع را به صراحت رد کرده و آن را به منابع مالی مردمی معطوف دانسته است. اردیبهشت ماه امسال استاندار سمنان از تشکیل کارگروه تامین مدل‌های تامین مالی طرح انتقال آب خزر خبر داده بود؛ کارگروهی که رویکردش بر ورود صنایع در این طرح بنا گذاشته شده تا ضمن ارزیابی توان هر صنعت برای همکاری با این طرح، نوع همکاری و ورود آنها برای مشارکت و خرید آب موردنیاز اعلام کنند.
براین اساس دولت اصرار به اجرای طرح کلانی دارد که هنوز نسبت به تامین مالی منابع هنگفت آن ابهامات وسیعی پیش رو قرار دارد؛ کدامیک از صنایع و کدام منابع مردمی حاضر به تامین 15 هزار میلیارد تومان برای انتقال آب از خزر به سمنان هستند؟!
