تشکیل کمیته دفاع ملی علیه حمله روسیه به ایران

بیستم آبان 1294، نمایندگان مجلس شورای ملی و دیگر صاحب منصبانی که در اعتراض به حمله نظامیان روسیه به قم مهاجرت کرده بودند، کمیته دفاع ملی را تشکیل دادند. با شروع جنگ جهانی اول روس‌ها که با عثمانی‌ها درگیر شده بودند یک‌بار دیگر بدون توجه به اعتراض دولت ایران نیروهای خود را وارد ایران کردند و در اواخر سال 1914 در حدود هفتاد هزار سرباز روسی نواحی شمال غربی ایران را در طول سرحد عثمانی اشغال نمودند. انگلیس‌ها هم از سمت جنوب نیروهای خود را وارد خوزستان کردند و به متصرفات عثمانی در بین‌النهرین حمله‌ور شدند. آغاز جنگ جهانی اول همزمان با آغاز فعالیت مجلس سوم بود. انگلستان و روسیه از ایران خواستند به متحدین اعلان جنگ دهند اما دولت ایران به خواست آنها تن نداد واعلان بی‌طرفی کرد. انگلستان و روسیه نیز که مترصد فرصت بودند با نقض بی‌طرفی ایران از شمال و جنوب به ایران تاختند. روس‌ها تا قزوین پیش رفتند با احتمال سقوط تهران، مجلس از اکثریت افتاد و منحل شد. به قول آیت‌الله مدرس مجلس جوانمرگ شد. بیست و هفت نفر از نمایندگان مجلس همراه گروهی از مردم و رجال کشور، تهران را ترک کردند و به قم رفتند و در آنجا کمیته دفاع ملی را تشکیل دادند و هیات چهار نفره‌ای را که آیت‌الله مدرس نیز در میانشان بود در رأس امور قرار دادند. قشون روسیه به تعقیب آنها پرداخت و در رباط‌کریم میانشان جنگی درگرفت که روس‌ها در آن پیروز شدند. مهاجرین پس از تحمل این شکست هر یک به سویی رفتند. عده‌ای از مهاجرین هم به کرمانشاه رفتند و دولت مهاجرت را به ریاست نظام‌السلطنه تشکیل دادند. دولت مهاجرین با وجود برخورداری از حمایت ایلات و عشایر نتوانست کاری از پیش ببرد و پس از تحمل چند شکست از روس‌ها ناچار به عثمانی عقب‌نشینی کرد.