نگاهی به تراز تجاری ایران و ترکیه

تعادل|

معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران بر اساس آمارهای رسمی و محاسبات کارشناسی کشور ترکیه گزارشی از روند تجاری ایران و ترکیه ارایه کرده است که نشان از روند منفی تراز تجاری ایران (با احتساب نفت خام) با کشور ترکیه در ماه سپتامبر امسال دارد. این کسری تراز تجاری که از ماه ژوئن شروع شده به دلیل افت شدید صادرات ایران به ترکیه است. ارزش صادرات ایران به ترکیه طی 9 ماهه نخست 2019، حدود 3 میلیارد دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال 2018 تقریبا 47 درصد کاهش داشته است. همچنین در مدت مذکور ایران حدود 7‚1 میلیارد دلار از ترکیه واردات داشته که نسبت به رقم مدت مشابه سال گذشته حدود 5‚4 درصد کاهش داشته است. با این وجود، طی 9 ماه منتهی به سپتامبر سال 2019 تراز تجاری ایران با ترکیه با مازاد همراه بوده؛ اگرچه که نسبت به مدت مشابه سال گذشته در سطح بسیار پایین‌تری قرار داشته است.

  تراز تجاری ایران و ترکیه

طی 9 ماه منتهی به سپتامبر 2019، ایران در تجارت کالایی با ترکیه (با احتساب نفت خام)، مازاد تراز تجاری حدود 26‚1 میلیارد دلاری را رقم زده است. با توجه به اینکه تراز تجاری ایران با ترکیه در مدت مشابه سال گذشته 8‚3 میلیارد دلار به نفع ایران بوده، طی 9 ماه منتهی به سپتامبر امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل، حدود 6‚2 میلیارد دلار کمتر شده است. آمارهای ماهانه تجارت ایران و ترکیه از ابتدای سال 2018 تا سپتامبر (ماه نهم) 2019 نیز گویای تضعیف تراز تجاری ایران با این کشور بوده که در واقع ناشی از افت شدید صادرات ایران به ترکیه است. براساس آمارها، تا ماه مه 2019، تراز تجاری ماهانه ایران با ترکیه با مازاد همراه بوده، اما بعد از ماه ژوئن با افت قابل توجه صادرات ایران به ترکیه، تراز تجاری ایران با این کشور با کسری همراه شده است. در سپتامبر 2019، صادرات ایران به ترکیه حدود 5‚96 میلیون دلار بوده که در مقایسه با ماه مشابه سال گذشته افت حدود 83 درصدی را تجربه کرده است. در عین حال واردات ایران از ترکیه نیز معادل 176 میلیون دلار رقم خورده که نسبت به ماه مشابه سال گذشته حدود 13 درصد رشد داشته است.

بین سال‌های 2014 تا 2018، بیشترین حجم تجارت ایران و ترکیه مربوط به سال 2014 و معادل 7‚13 میلیارد دلار بوده است. در این سال صادرات ایران به ترکیه در سطح بالایی قرار داشته (8‚9 میلیارد دلار) و واردات ایران از این کشور حدود 4 میلیارد دلار رقم خورده بود. در سال 2018 ارزش تجارت ایران و ترکیه معادل 3‚9 میلیارد دلار رقم خورده که 9‚6 میلیارد دلار آن صادرات ایران به این کشور و4‚2 میلیارد دلار واردات ایران از ترکیه بوده است. ارزش کل تجارت ایران با ترکیه در 9 ماهه سال 2019 نیز حدود 7‚4 میلیارد دلار بوده که نسبت به رقم 7.5 میلیارد دلاری آن در مدت مشابه سال 2018، حدود 37 درصد افت داشته است.

  صادرات کالایی

ارزش صادرات ایران به ترکیه طی 9 ماه  نخست 2019، حدود 3 میلیارد دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال 2018 تقریبا 47 درصد کاهش داشته است. حدود 45 واحد درصد از کاهش 47 درصدی ارزش صادرات کالایی ایران به ترکیه طی 9 ماه نخست سال 2019، ناشی از افت صادرات کالاهای ذیل فصل 27 کتاب مقررات صادرات و واردات (سوخت‌های معدنی، روغن‌های معدنی و محصولات حاصل از تقطیر آنها؛ مواد قیری و موم‌های معدنی) بوده که شامل نفت خام و فرآورده‌های نفتی نیز می‌شود.

به‌طور کلی بخش قابل توجهی از صادرات ایران به ترکیه به فصل 27 کتاب مقررات صادرات و واردات اختصاص داشته است. نمودار 3 روند ارزش صادرات ایران به ترکیه در کلیه کالاها و فصل 27 کتاب مقررات صادرات و واردات را طی سال‌های 2014 تا 9 ماهه 2019 نشان می‌دهد. طی این بازه زمانی سهم فصل 27 از ارزش کل صادرات کالایی ایران به ترکیه بین 70 تا 86 درصد متغیر بوده است. بیشترین سهم مربوط به سال 2014 و کمترین آن مربوط به 9 ماهه 2019 بوده است.  در 9 ماه نخست سال 2019، از حدود 3 میلیارد دلار صادرات ایران به ترکیه حدود 1‚2 میلیارد دلار آن به فصل 27 کتاب مقررات صادرات و واردات اختصاص داشته است. ارزش صادرات فصل 27 ایران به ترکیه در 9 ماهه 2019 نسبت به مدت مشابه سال گذشته نیز حدود 55 درصد کاهش داشته است. پس از فصل 27 کتاب مقررات صادرات و واردات بیشترین ارزش صادرات کالایی ایران به فصل 39 به شرح «مواد پلاستیکی و اشیاء ساخته شده از این مواد» با سهم 2‚6 درصد، فصل 31 با سهم به شرح «کودها» با سهم 5 درصد، فصل 74 مس به شرح «مس و مصنوعات از مس» با سهم 4 درصد، فصل 79 به شرح «روی و مصنوعات از روی» با سهم 9‚3 درصد، فصل 72 به شرح «چدن، آهن و فولاد» با سهم 3‚3 درصد، و فصل 76 به شرح «آلومینیم و مصنوعات از آلومینیم» اختصاص داشته است.

  واردات کالایی

طی 9 ماهه سال 2019 ایران حدود 7‚1 میلیارد دلار از ترکیه واردات داشته که نسبت به رقم مدت مشابه سال گذشته حدود 5‚4 درصد کاهش داشته است. مهم‌ترین عامل افت ارزش واردات ایران از ترکیه طی این مدت افت ارزش واردات فصل 84 کتاب مقررات صادرات و واردات به شرح «دیگ‌های بخار آب گرم، ماشین‌آلات و وسایل مکانیکی، اجزا و قطعات آنها» بوده است.

واردات این گروه محصولی با کاهش 32 درصدی نسبت به 9 ماهه 2018، به حدود 163 میلیون دلار در 9 ماهه 2019 رسیده است. ارزش واردات گروه محصولات فصل 87 (وسایل نقلیه زمینی غیر از نواقل روی خط راه‌آهن یا تراموای، و...) طی 9 ماهه 2019، نسبت به مدت مشابه سال گذشته افت حدود 54 درصدی را تجربه کرده که عامل تاثیرگذار بعدی در رشد منفی 5‚4 درصدی ارزش واردات ایران از ترکیه طی 9 ماه  نخست 2019 به شمار می‌رود.

بیشترین سهم از ارزش واردات کالایی ایران از ترکیه مربوط به فصل 84 (دیگ‌های بخار آب گرم، ماشین‌آلات و وسایل مکانیکی، اجزا و قطعات آنها) و معادل 9 درصد است؛ فصل 39 (مواد پلاستیکی و اشیاء ساخته شده از این مواد) با سهم 8 درصد و فصل 55 (الیاف سنتتیک یا مصنوعی غیریکسره) با سهم حدود 7 درصد از کل واردات ایران از ترکیه را به خود اختصاص داده‌اند.