ترمز 50 ساله بخش انرژی برای انتشار کربن

گروه انرژی| ترجمه: فرداد احمدی|

محدود کردن افزایش دمای کره زمین به 1.5 درجه سانتی‌گراد، هدفی است که کشورهای جهان بر اساس گزارش هیات بین دولتی تغییرات اقلیمی (IPCC) درباره وضعیت انتشار گازهای گلخانه‌ای در توافق‌نامه پاریس در سال 2015 اتخاذ کردند. بخش اعظم مسوولیت چنین تصمیمی بر عهده بخش انرژی گذاشته شده است، زیرا این بخش مسوول بیشترین انتشار دی‌‌اکسید کربن جهان است. آژانس بین‌المللی انرژی در راستای این مسوولیت سناریوی توسعه پایداری را ترسیم کرده تا نقشه راه بخش‌های مختلف حوزه انرژی در جهان برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای شود. این آژانس در آخرین گزارش خود درباره راهکارهای بخش انرژی برای رسیدن به اهداف سناریو، توضیح می‌دهد که با وجود مسوولیت سنگین بخش انرژی در قبال اقلیم، این بخش به تنهایی توانایی رسیدن به اهداف مصرح در گزارش هیات بین دولتی تغییرات اقلیمی (IPCC) را ندارد و بخش‌های دیگر اقتصاد باید کمک کنند تا جهان در سال 2070 به مرحله باثبات انتشار «صفر خالص» گازهای گلخانه‌ای برسد و انتشار دی‌اکسید کربن به سطح قابل هضم آن توسط جو زمین کاهش یابد. بخشی از این گزارش را می‌خوانیم:

همه‌ساله سناریوهای چشم‌اندار جهانی انرژی به روز می‌شوند تا آخرین داده‌ها و تحولات مربوط به سیاست‌، تکنولوژی، هزینه‌ها و دانش را دربر بگیرد. مهم‌ترین عنصر علمی جدید برای چشم‌انداز اقتصاد جهانی (WEO) امسال بدون شک گزارش ویژه‌ای درباره گرمایش جهانی تا 1.5 درجه سانتی‌گراد بوده است که هیات بین دولتی تغییرات اقلیمی (IPCC) در اواخر سال 2018 منتشر کرد.

بخش انرژی در خط مقدم این مساله قرار دارد، زیرا این بخش تقریبا بزرگ‌ترین منبع انتشار گاز‌های گلخانه‌ای است که باعث گرم‌شدن کره زمین می‌شود. در نتیجه امسال در چشم‌انداز اقتصاد جهانی به‌طور مفصل بررسی شد که برای محدود کردن افزایش دمای زمین به 1.5 درجه سانتی‌گراد چه مسیری قابل ترسیم است. بحث به نقش دوگانه انرژی در قلب تمدن مدرن هدایت می‌شود. انرژی برای همه رفاه و آسایش فراهم شده در دنیای مدرن مانند خانه‌ها، ادارات، مکان‌های تفریحی و زیرساخت‌های بشر ضرورت دارد. اما امروزه نحوه تولید و مصرف غالب آن به محیط زیستی که همه ما به آن وابسته هستیم آسیب می‌رساند.

اگرچه وظایف مربوط به مقابله با تغییرات اقلیمی بسیار زیاد است، اما تعریف آن ساده است. میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای جهان باید در اسرع وقت به حالت پیک خود برسد و سپس به سرعت کاهش یابد تا زمانی که به صفر برسد یا همان‌طور که در توافق‌نامه پاریس تصریح شده است، تعادل بین انتشار گازهای گلخانه‌ای بشری و حجم تصفیه این گازها توسط عناصر طبیعی برقرار شود. خود این وضعیت گاهی اوقات «وضعیت صفر خالص» خوانده می‌شود.

«وضعیت صفر خالص» تنها متغیری نیست که در محاسبات استفاده می‌شود، اما سال رسیدن انتشار جهانی کربن به وضعیت صفر خالص، شاخصی مهم برای تثبیت دمای جهان است. توافق‌نامه پاریس مشخص می‌کند که این امر باید در نیمه دوم قرن 21 اتفاق بیفتد. گزارش IPCC تأکید می‌کند که بین رسیدن به وضعیت صفر خالص در سال 2100 و این اتفاق در سال 2050 تفاوت عمده‌ای وجود دارد و همین امر سبب شده که توجه بسیاری از کشورها به‌طور فزاینده‌ای به تاریخ‌های زودتر برای رسیدن به وضعیت صفر خالص معطوف شود. پس از اجلاس اقلیمی سازمان ملل متحد در ماه سپتامبر، حداقل 65 حوزه حاکمیتی از جمله اتحادیه اروپا، اهداف طولانی‌مدت وضعیت صفر خالص انتشار کربن خود را تنظیم کرده بودند یا در حال تنظیم آن بودند. این اهداف شامل دستیابی به وضعیت صفر خالص در سال 2050 و حتی زودتر از آن نیز می‌شد. این اقتصادها در مجموع 21 درصد از تولید ناخالص داخلی جهان و نزدیک به 13 درصد از انتشار دی‌اکسیدکربن بخش انرژی جهان را در سال 2018 به خود اختصاص داده‌اند.

سناریو توسعه پایدار IEA بر تمام اهداف «صفر خالص» متکی است. آموزش تکنولوژی و رفتارهای سیاسی مورد انتظار بدین معنی است که این سناریو هدایتگر یک تلاش بسیار گسترده‌تر در سراسر جهان شده و تولید گازهای گلخانه‌ای مربوط به بخش انرژی را تا سال 2050 به کمتر از 10 میلیارد تن رسانده و تا سال 2070 انتشار گازهای گلخانه‌ای را به وضعیت صفر خالص می‌رساند. برای رسیدن به این نتایج هیچ راه‌حل منفرد یا ساده‌ای وجود ندارد. گذار سریع انرژی که سناریو توسعه پایدار IEA در نظر دارد، نیازمند اقدام در همه بخش‌ها است که با استفاده از طیف گسترده‌ای از سیاست‌های انرژی و فناوری‌ها انجام شود. بهبود بهره‌وری انرژی و سرمایه‌گذاری در بخش منابع تجدیدپذیر به رهبری انرژی خورشیدی PV، نقش اصلی را برعهده دارند، اما نقش مهمی نیز بر عهده بخش‌های ترسیب کربن (CCUS)، انرژی هیدروژن، انرژی هسته‌ای و موارد دیگر است.

  وضع ناامیدکننده فناوری انتشار منفی

در میان طیف وسیعی از راه‌حل‌های فناورانه که برای انتشار جهانی کربن پیشنهاد شده است، یک دسته هستند که بسیار کم مورد استفاده قرار می‌گیرند. این فناوری‌ها را به اصطلاح «انتشار منفی» می‌نامند که در واقع دی‌اکسید کربن را از جو زمین حذف می‌کنند. به عنوان مثال بیوانرژی که در تکنولوژی CCUS می‌تواند استفاده شود (در این صورت به آن BECCS می‌گویند) و برای حبس مستقیم هوا کاربرد دارد.

این فناوری‌ها هنوز هم ممکن است بتوانند نقشی اساسی ایفا کنند، اما سطح گسترش آنها در سناریوی توسعه پایدار (0.25 تن در سال 2050) پایین‌تر حدی است که برای ارزیابی‌های IPCC درباره محدود کردن گرمایش زمین به 1.5 درجه‌ سانتی‌گراد موثر باشد. اگر انتشار گاز‌های گلخانه‌ای از سال 2070 تا پایان قرن در سطح صفر خالص پایدار بماند، آنگاه سناریو توسعه پایدار IEA احتمالا (با احتمال 66 درصد) می‌تواند افزایش میانگین دمای جهانی را در 1.8 درجه سانتی‌گراد محدود کند. همچنین با احتمال 50 درصد دمای جهانی به ثبات در 1.65 درجه سانتی‌گراد می‌رسد. اگر فناوری‌های «انتشار منفی» بتوانند در مقیاس‌ بزرگی مستقر شوند، می‌توان انتشار را به زیر صفر خالص رساند، یعنی دی‌اکسید کربن به صورت خالص از جو حذف خواهد شد. یک ویژگی متداول در گزارش ویژه IPCC، فرض کردن سطوحی از به کارگیری فناوری «انتشار منفی» است. سطح انتشار منفی خالص به‌طور قابل توجهی کمتر از چیزی است که در بیشتر سناریوهای ارزیابی‌شده در IPCC و مورد استفاده قرار گرفته در سناریو توسعه پایدار IEA با احتمال 50 درصد موفقیت در محدود کردن دمای جهانی به 1.5 درجه سانتی‌گراد، مطرح شده است.

از نظر فنی قابل تصور است که جهان به نقطه‌ای برسد که مقادیر زیادی از CO2 جذب شوند، اما درباره امکانات و اثرات احتمالی سیاست‌ها اطمینانی وجود ندارد. همان‌طور که در گزارش‌های پیشین چشم‌انداز اقتصاد جهانی اشاره شده است، هنگام طراحی سناریوهای کربن‌زدایی عمیق، دلایلی برای کاهش اعتماد به فناوری‌های مبنایی وجود دارد که سطح استقرار آنها در آینده را محدود می‌کند. به همین دلیل چشم‌انداز اقتصاد جهانی همواره بر اهمیت اقدام زودهنگام سیاستی تأکید کرده است. این همان مسیری است که سناریو توسعه پایدار دنبال می‌کند و به شتابی فوری و سریع در گذار بخش انرژی متکی است.

سناریوی 1.5 درجه سانتی‌گراد IEA که به فناوری‌های انتشار منفی متکی نیست، به دنبال دستیابی به سطح انتشار صفر خالص در حدود سال 2050 است. این به معنای کاهش سالانه 1.3 میلیارد تن CO2 از سال 2018 به بعد است که تقریبا برابر با میزان انتشار 15 درصد از صنایع زغال سنگ جهان یا 40 درصد از ناوگان حمل‌ونقل مسافرتی جهان امروز است. سالی که باید اقتصادهای مختلف انتشار کربن خود را به صفر خالص برسانند در سناریو متفاوت در نظر گرفته شده است، اما اقتصادهای پیشرفته باید در دهه 2040 به این نقطه برسند. اقتصادهای در حال توسعه نیز تا 2050 باید به این مرحله برسند. حداقل چند سال قبل از دستیابی کل اقتصاد به وضعیت صفر خالص، باید به سیستم برق با انتشار کربن صفر دست یافت که به معنای گذار اقتصادهای توسعه‌یافته به سیستم برق با انتشار کربن صفر در دهه 2030 و گذار اقتصادهای در حال توسعه در دهه 2040 است.

  دست نیاز انرژی به سوی  سایر بخش‌ها

بخش سخت ماجرا نحوه دستیابی به این اهداف است. این امر مستلزم برنامه‌های معتبری برای کاهش سریع میزان انتشار کربن در کل امور اقتصادی است که نه تنها از منظر امکان‌سنجی و کارایی اقتصادی توجیه‌پذیر باشد، بلکه پذیرش اجتماعی را نیز همراه خود داشته باشند. در بخش برق، حداقل راه‌حل‌های فنی به خوبی شناخته شده هستند، اگرچه مقیاس و سرعت استقرار فناوری‌های انرژی پاک چالش‌برانگیز هستند. بخش‌های دیگر نیز باید به سرعت راه‌حل‌هایی را برای هماهنگی با سناریو توسعه پایدار بیابند؛ مخصوصا در بخش ساختمان‌ها، صنایع سنگین، حمل‌ونقل هوایی و بخش حمل‌ونقل. بخش انرژی به درستی در قلب مباحث مربوط به تغییرات اقلیمی قرار دارد، اما به تنهایی نمی‌تواند تحول لازم را ایجاد کند. تغییر در مقیاس گسترده در جبهه‌ای بسیار گسترده‌تر ضروری است. همان‌طور که در گزارش IPCC آمده است، نه‌تنها بخش انرژی، بلکه بخش‌های زیرساخت‌های شهری مثل حمل‌ونقل و ساختمان و صنایع باید به فکر گذار سریع برای کاهش انتشار کربن باشند.