مصائب کشتی‌ها و پالایشگاه‌های ایران با سولفور

گروه انرژی|

حدود یک ماه دیگر، مقررات جدید سازمان بین‌المللی دریانوردی (IMO) درباره آلایندگی سوخت کشتی‌ها در حالی به مرحله اجرایی شدن می‌رسد که مشخصأ بسیاری از کشورهای جهان، اقتصادشان را برای اجرای آن آماده نکرده‌اند. این مقررات، حمل‌ونقل دریایی همه کشورها را ملزم به استفاده از سوخت با درجه سولفور کمتر از 0.5 درصد می‌کند، اما به عنوان مثال در ایران اکنون غلظت سولفور سوخت کشتی‌ها حدود 3.5 درصد است. اخیرأ مرکز پژوهش‌های مجلس گزارشی را به این موضوع اختصاص داده و علاوه بر توضیح وضع موجود سولفور سوخت کشتی‌ها در ایران و جهان، به بررسی آثار و پیامدهای اجرایی شدن مقررات جدید سازمان بین‌المللی دریانوردی بر پالایشگران و دریانوردان در ایران و جهان پرداخته است. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس پیش‌بینی کرده که این مقررات با بر هم زدن توازن توزیع سوخت در دنیا، حاشیه سود حاصل از فروش هر بشکه گازوئیل را 200 درصد افزایش داده و از 11 دلار در سال 2017 به 25 دلار در سال 2020 می‌رساند، در حالی که اثرگذاری آن بر بنزین کمتر بود و حاشیه سود حاصل از فروش هر بشکه بنزین را از 11 دلار در سال 2017 به 13 دلار در سال 2020 افزایش می‌دهد. در نهایت تفاوت فاحش قیمتی میان سوخت‌های کم سولفور یا بدون سولفور با سوخت‌های کثیف در همراهی با نبود مکانیزم اجرایی مستحکم نظارتی در بیشتر آبهای بین‌المللی موجب می‌شود که انگیزه برای عدم پایبندی و تخطی از مقررات سازمان بین‌المللی دریانوردی درباره سوخت کشتی‌ها افزایش یابد. از میان راهکار‌های مختلف ارایه شده برای سازگاری با این مقررات، ایران می‌تواند در کوتاه‌مدت از دو راهکار اختلاط نفت کوره با گوگرد بالا با مجموعه‌ای از ترکیبات سبک پالایشگاهی برای استاندارد کردن غلظت سولفور سوخت کشتی‌ها و همچنین جایگزینی سوخت گازوئیل به جای نفت کوره با گوگرد بالا استفاده کند، اما در بلندمدت باید مجموعه‌ای از راهکارها از جمله تغییر خوراک پالایشگاه‌ها، کاهش تولید نفت کوره با گوگرد بالا و نصب اسکرابر بر دودکش کشتی‌ها را در دستور کار قرار دهد.

بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، در حال حاضر 90 درصد انتشار دی‌اکسید گوگرد در کل صنعت حمل‌ونقل جهانی متعلق به حوزه دریانوردی است. با توجه به سهم قابل توجه آلایندگی این بخش، سازمان بین‌المللی دریانوردی مصمم به وضع مقررات جدی و سختگیرانه برای کاهش انتشار گوگرد در اکوسیستم آبی جهان شد و در این راستا طبق مقررات وضع شده در سال 2016، تمام ناوگان فعال در آب‌های بین‌المللی را ملزم به کاهش میزان گوگرد سوخت خود به کمتر از 5/0 درصد وزنی از اول ژانویه سال 2020 میلادی کرد.

طبق گزارش ارایه شده از سوی شرکت گلدمن‌ساکس، انتظار می‌رود تقاضای نفت کوره سنگین در بخش کشتیرانی در جهان که در سال 2017 برابر با 30/3 میلیون بشکه در روز بوده است، در سال 2020 به حدود 65/0 الی 1/1 میلیون بشکه در روز برسد.گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی نیز مصرف سوخت ناوگان کشتیرانی جهانی در سال 2018 را حدود 4 درصد تقاضای نفت دنیا و معادل 1/4 میلیون بشکه در روز محاسبه کرده است. از مجموع سوخت‌های دریایی مصرفی، 9/2 میلیون بشکه در روز (معادل 70 درصد) مربوط به نفت کوره با سولفور بالای 3.5 درصد بوده است و گازوئیل با حدود 800 هزار بشکه در روز (معادل 5/19 درصد) دومین سوخت ناوگان دریایی جهان است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که سوخت مورد استفاده کشتی‌ها در کوتاه‌مدت بعد از وضع قوانین آیمو، گازوئیل دریایی و میان‌تقطیرهای مشابه گازوئیل است. انتظار می‌رود حداقل در کوتاه‌مدت، مازاد تقاضای گازوئیل موجب افزایش جهانی قیمت آن در بازارهای مختلف شده و انگیزه پالایشگران را برای تولید آن بیشتر کند.با این حال پیش‌بینی می‌شود که ابهامات و مخاطرات پیش روی اجرایی شدن مقررات جدید دریانوردی باعث می‌شود که پالایشگران رغبت چندانی به تولید سوخت کمسوولفور نشان ندهند و در بخش دریانوردی نیز شاهد تخطی از مقررات باشیم.

   مصائب کشتیرانی

در ایران، تقریبأ تمامی سوخت مصرفی ناوگان کشتیرانی از نوع نفت کوره با سولفور حدود 3 تا 5/3 درصد است. درحال حاضر هیچ‌یک از کشتی‌های ایران از تجهیزات اسکرابر برای کاهش سولفور نفت کوره مصرفی برخوردار نیستند. البته کشتی‌های ایرانی امکان فنی دریافت گازوئیل را به عنوان سوخت دارند، اما با توجه به حدود دو برابر بودن قیمت گازوئیل در مقایسه با نفت کوره با سولفور 5/3 درصد، به لحاظ عدم وجود صرفه اقتصادی، از سوخت گازوئیل استفاده نمی‌شود. طبق بررسی‌های انجام شده در حال حاضر حدود 70 درصد هزینه تمام شده صنعت حمل‌ونقل دریایی مربوط به هزینه سوخت کشتی‌هاست. لذا تغییرات قیمت ناشی از اعمال مقررات جدید آیمو تبعات اقتصادی زیادی بر ناوگان حمل‌ونقل دریایی کشور خواهد داشت.

انتظار می‌رود با اجرای مقررات جدید صنعت بانکرینگ و نیز سوخت‌رسانی به کشتی‌های داخلی نیز با چالش مواجه شود. به‌رغم برخورداری از مرز آبی وسیع، موقعیت ژئوپلیتیک ممتاز و نزدیکی برخی بنادر و جزایر ایران نسبت به سایر کشورهای خلیج فارس به آبراه‌های بین‌المللی، به‌دلیل فقدان زیرساخت‌های لازم برای عرضه سوخت و کمبود مخازن ذخیره‌سازی کافی سوخت و نیز پایین بودن سرعت تخلیه بار در بنادر ایران و مشکلات اداری و مقرراتی، کشور در سال‌های گذشته نتوانسته جایگاه درخور توجهی در صنعت بانکرینگ داشته باشد، بلکه بیشتر تأمین‌کننده اصلی بندر فجیره (سومین بندرگاه بانکرینگ جهان) بوده است. با توجه به اینکه هم‌اکنون غلظت گوگرد نفت کوره تولیدی ایران بیش از استاندارد جدید است، اگر اقدامات عملی در زمینه کاهش گوگرد نفت کوره تولیدی داخلی انجام نشود، همین حد فعالیت صنعت بانکرینگ کشور نیز متوقف خواهد شد.

   مصائب پالایشگران

به دلیل کاهش تقاضای جهانی نفت کوره با گوگرد بالا و محدودیت بازار فروش آن و در نتیجه افت قیمت جهانی آن از یک سو و حجم بالای نفت کوره با گوگرد بالای تولیدی کشور و احتمال ایجاد مازاد عرضه نفت کوره، اقتصاد پالایشگاه‌های داخلی با مشکلات بیشتری مواجه شده و منافع کلان اقتصاد کشور نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرد.

حجم بالای تولید نفت کوره در 9 پالایشگاه کشور (سهم 26 درصدی در پنج فراورده اصلی)، ایران را به بزرگ‌ترین تولیدکننده این فراورده در جهان تبدیل کرده است. بخش عمده‌ای از این فراورده صادر می‌شود. براساس آمار شرکت ملی پخش فراورده‌های نفتی طی پنج‌ماهه نخست سال 1398 به‌طور میانگین روزانه 67 میلیون لیتر نفت کوره تولید شده است. در این دوره زمانی، میزان مصرف داخلی نفت کوره (شامل حمل‌ونقل دریایی داخلی، صنایع، کشاورزی، نیروگاه‌ها و اصناف) 10 میلیون لیتر بوده است. حجم صادرات نفت کوره 52 میلیون لیتر و حجم بانکرینگ (سوخت‌رسانی به ناوگان بین‌المللی فعال در منطقه، سوخت ناوگان کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران و شرکت ملی نفتکش) 5 میلیون لیتر در روز بوده است. براساس اعلام سازمان بنادر و دریانوردی، میزان مصرف کنونی سوخت دو ناوگان بزرگ کشور (شرکت ملی نفتکش و شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران) حدود 5/3 میلیون لیتر در روز است.همچنین پیش‌بینی می‌شود با توجه به کاهش قیمت نفت کوره با آغاز اجرای مقررات جدید، حاشیه سود صنعت پالایش کشور به‌شدت تحت تأثیر قرار گیرد. به‌علاوه، با کاهش تقاضای جهانی برای نفت کوره پُرگوگرد در سال 2020 امکان صادرات این فراورده که سهم بالایی در صادرات فراورده‌های نفتی کشور دارد، و درآمد ارزی ناشی از آن نیز محدود خواهد شد. درواقع صادرات نفت کوره کشور بسته به‌شدت حساسیت خریداران و تلاش برای بازاریابی نفت کوره در شرایط دشوار پیش رو کاهش خواهد یافت.

   افت ارزش نفت کوره

طبق پیش‌بینی‌های انجام شده در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، در مدت زمان باقیمانده تا اجرای مقررات آیمو و پس از آن شاهد افزایش تفاوت قیمتی و رشد قیمت گازوئیل و LNG براساس میزان استقبال شرکت‌های کشتیرانی از هر کدام از این روش‌ها خواهیم بود. با توجه به تغییرات قیمت فراورده‌های نفتی در سال 2020، انتظار می‌رود که حاشیه سود پالایش برای گازوئیل با بیش از 200 درصد رشد از 11 دلار در هر بشکه در سال 2017 به 25 دلار در هر بشکه در سال 2020 برسد که منافع قابل توجهی را نصیب پالایشگران و صادرکنندگان گازوئیل خواهد ساخت. رشد حاشیه سود پالایش برای بنزین بسیار اندک است، به‌طوری که حاشیه سود پالایش برای بنزین از 11 دلار در هر بشکه در سال 2017 تنها به 13 دلار در هر بشکه در سال 2020 افزایش می‌یابد. همزمان روند سود پالایش برای نفت کوره سنگین کاهش شدیدی داشته و از 8- دلار در هر بشکه در سال 2017 به 16- دلار در هر بشکه در سال 2020 خواهد رسید. در پی این روند انتظار می‌رود سرمایه‌گذاری در واحدهای پالایشی برای اصلاح الگوی پالایش و کاهش حجم نفت کوره تولیدی به‌صرفه‌تر شود.

  چه باید کرد؟

راهکارهای کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت پیشنهادی مرکز پژوهش‌های مجلس برای مواجهه با پیامدهای اجرای مقررات جدید آیمو برای بخش‌های تأثیرپذیر در داخل کشور عبارتند از: 1.کاهش تولید نفت کوره با گوگرد بالا در پالایشگاه‌ها، 2.استفاده از سوخت گازوئیل به‌جای نفت کوره با گوگرد بالا، 3.استفاده از اسکرابر، 4.کاهش سرعت کشتی‌ها، 5.تغییر خوراک پالایشگاه‌های کشور، 6.اختلاط نفت کوره با گوگرد بالا یا مجموعه‌ای از ترکیبات سبک پالایشگاهی، 7.بازاریابی فعال برای نفت کوره با گوگرد بالای تولیدی کشور، 8.اعمال سیاست‌های حمایتی از شرکت‌های فعال در بخش حمل‌ونقل دریایی.

از میان این راهکارها، ایران می‌تواند در کوتاه‌مدت از دو راهکار اختلاط نفت کوره با گوگرد بالا با مجموعه‌ای از ترکیبات سبک پالایشگاهی برای استاندارد کردن غلظت سولفور سوخت کشتی‌ها و همچنین جایگزینی سوخت گازوئیل به جای نفت کوره با گوگرد بالا استفاده کند، اما در بلندمدت باید مجموعه‌ای از راهکارها از جمله تغییر خوراک پالایشگاه‌ها، کاهش تولید نفت کوره با گوگرد بالا و نصب اسکرابر بر دودکش کشتی‌ها را در دستور کار قرار دهد.