ساخت اینترنتی بهتر برای کودکان

گروه دانش و فن   

کودکان حین گذران وقت به‌‌صورت آنلاین، به محیطی امن و محرک برای برخورد با فناوری‌های جدید، نیاز دارند. استراتژی اینترنت بهتر برای کودکان، اقداماتی را برای توانمندسازی آنها هنگام کشف دنیای دیجیتال فراهم می‌کند. به گزارش یوروپا، یکی از سه کاربر اینترنت، کودک است. کودکان با استفاده از طیف وسیعی از دستگاه‌های الکترونیکی، در سنین جوانی، با اتصال به اینترنت آنلاین می‌شوند، وقت زیادی را در اینترنت و رسانه‌های اجتماعی می‌گذرانند، به بازی‌های آنلاین می‌پردازند و از برنامه‌های موبایلی استفاده می‌کنند؛ اتفاقاتی که غالبا بدون نظارت بزرگسالان رخ می‌دهد. فناوری‌های جدید مانند هوش مصنوعی، افزایش اتصال، واقعیت افزوده و واقعیت مجازی باعث تغییرات مهمی در نحوه تعامل کودکان با جامعه می‌شود. در حالی که اینترنت می‌تواند برای کودکان امکانات فراوانی را در جهت یادگیری، برقراری ارتباط، خلاقیت و سرگرمی فراهم کند، این فضای آنلاین همچنین خطرات خاصی را برای کاربران آسیب‌پذیری مانند کودکان ایجاد می‌کند. کودکان آنلاین ممکن است در معرض محتوا و رفتارهای مضری ازقبیل زورگوری‌هایی سایبری، آزار جنسی، خشونت یا خودآزاری قرار بگیرند؛ به همین دلیل است که برای جلوگیری از پیامدهای منفی چنین محتواهای برای کودکان و همچنین پیشرفت‌های شناختی، اجتماعی و عاطفی آنها، اقداماتی کارآمد لازم است.

کودکان امروز به طرق بسیاری به دنیا متصل هستند. آنها از کامپیوتر، تبلت و گوشی‌های موبایل استفاده می‌کنند و با این ابزار می‌توانند به بازی‌های آنلاین بپردازند، مطالب مختلفی را در اینترنت جست‌وجو کنند و به سایت‌‌های شبکه اجتماعی دسترسی داشته باشند. چالشی که وجود دارد، این است که بتوان به این کودکان کمک کرد تا بتوانند از مزایای اینترنت بهره ببرند، درحالی که از خطر احتمالی حذر می‌کنند. اینترنت ابزاری قدرتمند برای آموزش است. قابلیت آنلاین شدن شامل فرآیند تفکر و حل مشکلات می‌شود و به کودکان کوچک‌تر، احساس اعتمادبه‌نفس و موفقیت را تزریق می‌کند. برای کودکان بزرگ‌تر هم نوشتن ایمیل، خواندن مطالب در اینترنت، مهارت‌های خواندن و نوشتن را تقویت می‌کند و به آنها این امکان را می‌دهد که با خانواده و دوستانشان در تماس باشند. هرچند، کودکان جوان‌تر شاید آگاه نباشند که اطلاعاتی که در اینترنت وجود دارد، همیشه هم درست و مفید نیست. آنها نمی‌دانند که بخشی از اطلاعات آنلاین، تنها برای بزرگسالان هدف‌مندی شده‌اند و دیگر اینکه آنها نباید اطلاعات شخصی خود را به افراد غریبه بدهند. اینجاست که نقش والدین در کمک به کودکان آشکار می‌شود، بدین‌ترتیب آنها می‌توانند به کودکان کمک کنند به‌صورت ایمن از اینترنت استفاده کنند و این کار را می‌توان با آگاهی از اینکه چطور دسترسی به اینترنت را برای کودکان ایمن کرد، استفاده آنها را مورد نظارت و بررسی قرار داد و آگاه کردن کودکان از خطراتی که در این فضا وجود دارد، انجام داد.

  توصیه‌هایی برای  والدین

کارشناسان رشد کودک، توصیه‌هایی عملی را برای کاهش خطرات اینترنت پیشنهاد می‌دهند. از جمله اینکه لازم است با کودکان درباره امنیتشان در فضای اینترنت صحبت کرد، آن هم درست به‌محض اینکه آنها با دنیای آنلاین، درگیر می‌شوند. همچنین باید این تعامل با کودکان را ادامه داد، درحالی که آنها به‌مرور به کاربرانی خبره و ماهر تبدیل می‌شوند. یکی دیگر از اقدامات این است که باید به ساعت‌های آنلاین کودکان را نظارت کرد و همچنین برای میزان زمانی که آنها می‌توانند در این فضا بگذرانند، محدودیت‌هایی را قرار داد. از طرفی بهتر است کامپیوتر را در اتاقی که خانواده در آن حضور دارد، قرار داد. بدین‌ترتیب می‌توان به وب‌سایت‌هایی که کودک به آنها مراجعه می‌کند و همچنین زمانی را که در این وب‌سایت‌ها می‌گذراند، نظارت داشت. همچنین بهتر است کودکان را از استفاده از گوشی‌های موبایل یا سایر دستگاه‌های آنلاین در اتاق‌های شخصی‌شان منع کرد. یکی از اقداماتی که باید انجام داد این است که از کودکتان بخواهید اگر با یک فرد غریبه ارتباطی برقرار کرد، یا در این فضا مورد زورگویی قرار گرفت یا افرادی سعی در ترساندن یا تهدید او داشتند، شما را در جریان قرار دهد. همچنین خوب است با سایت‌هایی که برای کودکان مناسب هستند، آشنا شوید و به کودکتان سایت‌هایی را که جالب و آموزنده هستند، ‌نشان دهید. در برخی از کشورها، تامین‌کنندگان اینترنت، سرویس‌های خانوادگی و دوستانه را ارایه می‌دهند که والدین می‌توانند از این سرویس‌ها استفاده کنند، همچنین موتورهای جست‌وجویی وجود دارند که ایمن هستند و به‌طور خودکار، محتواهای مفید و مناسب را در اختیار کودکان قرار می‌دهند، ابزارهای مرورگری هم هستند که محتواهای مضر و اضطرا‌ب‌آور را فیلتر می‌کنند. استفاده از این ابزارها نیز می‌تواند در کنترل دسترسی کودکان به اینترنت مفید باشد.

متخصصان بهداشت و آموزش، دو نگرانی اساسی درباره استفاده گسترده و مدام از دستگاه‌های متصل‌به اینترنت دارند. آنها نگرانند که گذراندن وقت به‌این صورت که افراد برای مدت طولانی یک جا بنشینند و به یک صفحه خیره شوند، می‌تواند کودکان را از لذت کشف دنیای طبیعی محروم کند و تاثیراتی منفی بر سلامت و اندام آنها داشته باشد. آنها همچنین نگرانند که با بازی‌های آنلاین به‌صورت منفرد، کودک ممکن است از همکاری و مهارت‌های اجتماعی با همسالان خود غافل شود. به همین دلیل این متخصصان توصیه‌هایی دارند. اول اینکه کودکانی که کمتر از دو سال دارند، اصلا نباید زمانی را به تماشای تلویزیون و استفاده از رسانه‌های الکترونیکی بگذرانند. دیگر اینکه کودکان دو تا پنج ساله، درطول روز باید کمتر از یک ساعت را به تماشای صفحات نمایشی اختصاص دهند و برای کودکان پنج تا 17 ساله هم بهترین زمان برای تماشای صفحات نمایشی در طول روز، کمتر از دو ساعت است. بنابراین بهتر است کودکتان را تشویق کنید که درگیر طیف گسترده‌ای از فعالیت‌ها شود و بتواند فعالیت‌هایی که شامل مهارت‌های فیزیکی و اجتماعی می‌شود را از سر بگذراند، فعالیت‌هایی که قوای تفکر و خلاقیت آنها را تحریک می‌کند.

  جدیدترین فیلترشکن‌ها

در اختیار کودکان است

در ایران هم از راهکارهایی برای ایمن‌سازی فضای اینترنت برای کودکان صحبت می‌شود، هرچند تاکنون اقدامات چندانی صورت نگرفته است. چندی پیش جواد جاویدنیا، معاون دادستان کل کشور در امور فضای مجازی درباره فضای مجازی و حقوق کودک در این فضا، گفت: بسیاری از کشورها که ارزش‌های ما را ندارند، خیلی دقیق‌تر به موضوعات مربوط در این زمینه می‌پردازند. ما ۲۵ میلیون کودک داریم و این کودکان از همان استانداردی استفاده می‌کنند که بزرگسالان برای دسترسی به اینترنت استفاده می‌کنند. در حال حاضر فیلترینگ بیشتر جنبه حاکمیتی یافته است تا اینکه جنبه مردمی و مطالبه عمومی به خودش بگیرد. در حالی که در بسیاری از کشورها به این شکل است و خود مردم خواستار آن هستند و بزرگسالان در بسیاری از کشورها در بحث اینستاگرام نسبت به مخاطراتی که این فضا برای کودکان دارد، عکس‌العمل نشان می‌دهند.» جاویدنیا ادامه داد: «مدت‌هاست که بحث اینترنت طبقه‌بندی شده مطرح شده اما اقدام عملی و اجرایی در این زمینه نشده و جدیدترین فیلترشکن‌ها و وی‌پی‌ان‌ها در اختیار کودکان است. فردی می‌گفت وقتی برای استفاده از فیلترشکن به مشکلی بر‌می‌خوریم، از کودکان درخواست کمک داریم که این موضوع تاسف‌‌آور است. دسترسی به فیلترشکن آسان است و در نرم‌افزارهای جست‌وجوگر و گوگل‌پلی، دسترسی آسان برای کودکان باز است که جای تاسف دارد. آمار بالایی از فیلترشکن‌ها و وی‌پی‌ان‌ها در این نرم‌افزارها منتشر می‌شود و نیز نرم‌افزارهای غیراخلافی که وجود دارد، نگران‌کننده است. وزارت ارتباطات بیاد غیر از بحث محتوا، راجع به بحث سالم‌سازی و اینترنت کودکان توضیح دهد و به‌جد دنبال آن باشد که چه اقدامی انجام شده است.» وی با بیان اینکه در اینترنت کودکان مانعی وجود ندارد و هرچه سریع‌تر باید اقدام لازم انجام شود، اظهار کرد: «۲۵۰ میلیون محتوای روزانه در اینستاگرام منتشر می‌شود و پنج درصد آن مسائل غیراخلاقی است و روزانه ۱۲ و نیم‌میلیون محتوای خلاف ارزش‌ها منتشر می‌شود که باید ساماندهی شود. با تاکید بر وظیفه اصلی دستگاه‌های مرتبط و اینکه با حالت اجبار نخواهیم‌ کودکان را به فضای سالم ببریم و با تاکید بر زیرساخت‌های فنی لازم برای تفکیک اینترنت کودکان باید اقدامات لازم را انجام دهیم. سواد فضای مجازی کودکان امر شایسته‌ای است و باید انجام شود، اما نباید کودکان را در این فضا رها کنیم و شما می‌بینید کشورها در این زمینه چقدر حساسیت دارند.»

  تلاش برای جداسازی اینترنت کودکان  

از اینترنت عمومی

در این راستا، امیر خوراکیان، معاون فرهنگی، اجتماعی و امور محتوایی مرکز ملی فضای مجازی به‌تازگی در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به حوزه‌های موجود در این معاونت بیان کرد: «رسانه‌های نوین، بازی‌های رایانه‌ای، حوزه محتوا با تولید فضای مجازی سالم، مفید و ایمن، صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی، خط و زبان فارسی و اقتصاد محتوا موضوعاتی است که ما در حوزه محتوا دنبال می‌کنیم.» خوراکیان با اشاره به تهیه سندی برای اینترنت و تناسب محتوای مورد نیاز کودکان، اظهار کرد: «یکی دیگر از اقدامات ما، تهیه سند صیانت از کودکان و نوجوانان است که مراحلش تمام شده و در کمیسیون هم تصویب شده و اکنون هم در دستور شورای عالی فضای مجازی برای تصویب قرار دارد. دستاورد این سند این است که هم اینترنت کودکان مستقل از اینترنت عمومی جامعه باشد و هم تولید محتوای گسترده‌ای مخصوص کودکان و نوجوانان در فضای اینترنت صورت می‌گیرد و امکاناتی را در اختیار والدین و خانواده‌ها برای کمک به فرزندانشان قرار می‌دهد. چگونگی فراهم کردن زیرساخت‌های لازم برای تولید محتوای مخصوص کودکان هم از این قرار بوده که با وجود عدم نیاز این کار به زیرساخت مستقل، بخشی از یک زیرساخت تعریف‌شده و درواقع وزارت ارتباطات باید امکانات لازم را به‌ازای این سند تعریف کند. در بسیاری از کشورهای اروپایی هم این موضوع وجود دارد و اینترنت کودکان و نوجوانان و اینترنت خانواده و اینترنت عموم در بعضی از کشورها متفاوت است؛ البته یک اینترنت است اما میزان دسترسی را خود خانواده‌ها انتخاب می‌کنند که بتوانند با شرایط متناسب‌تری مواجه باشند.»

همانطور که کارشناسان و روانشناسان کودک و نوجوان مطرح می‌کنند، محدود کردن کودکان و نوجوانان در استفاده از فضای مجازی یک الزام است. در حال حاضر کودکان حتی در سن ۸، ۹ سالگی در شبکه‌های اجتماعی صفحه‌های شخصی راه‌اندازی می‌کنند که این موضوع می‌تواند آسیب بسیاری به کودکان وارد کند، چراکه ممکن است کودکان و نوجوانان به خاطر کنجکاوی‌های متعدد، وارد فضاهایی شوند یا با افرادی معاشرت کنند که صدمات جبران‌ناپذیری به آنها یا خانواده‌شان وارد کند. درصورتی‌که اگر از ابتدای دوران تولد کودک، رابطه و صمیمیت بیشتری میان والدین و فرزند ایجاد شود این موضوع می‌تواند ساختار مناسب دفاعی بسیار خوبی ایجاد کند تا کودک از هرگونه سوءاستفاده و آسیبی دور باشد. صمیمیت در رابطه والدین و فرزند کمک می‌کند تا کودک برای ورود به هر فضایی آنها را آگاه کند، با آنها مشورت کند و در هر شرایطی نظر آنها را جویا شود. از طرفی دیگر، والدین می‌توانند براساس این صمیمیت شرایطی فراهم کنند که امکان حضور مداوم کودک در فضای مجازی تعدیل یابد.