فعال‌سازی سازوکار رفع اختلافات در برجام
گروه ایران|
روز گذشه سه کشور اروپایی عضو برجام یعنی آلمان، انگلیس و فرانسه با انتشار بیانیه‌ای در بروکسل، سازو کار حل اختلافات در برجام را فعال کردند، مکانیسمی که در زمان طراحی ساختار برجام از سوی طراحان اصلی در بطن این سند بین‌المللی گنجانده شد تا کشورهای طرف برجام در هر مرحله از عملیاتی شدن این سند که احساس کنند روند اجرای برجام با مفاد مورد توافق طرفین هم خوانی ندارد؛ از طریق سازو کار بتوانند انحرافات احتمالی در این سند را ابتدا بیان و در مراحل بعدی راهکارهای عملیاتی برای حل و فصل شدن آن را نیز ارایه کنند. موضوعی که ایران مدت‌ها قبل و بعد از خروج غیرقانونی ترامپ از برجام و متعاقب آن بازگشت دامنه وسیعی از تحریم‌های اقتصادی و عدم تحرکات فعال کشورهای اروپایی برای تامین منافع اقتصادی ایران از برجام هشدارهای مشخصی در خصوص آن مطرح کرده بود. مسوولان ایرانی در آن زمان با اشاره بر این واقعیت که برای تداوم برجام باید همه طرف‌های مسوول به تعهدات خود پایبند باشند شرایط حاکم بر برجام را تک بعدی و غیر قابل تداوم ارزیابی می‌کردندو از کشورهای اروپایی خواستند تا زمینه برخورداری ایران از منافع اقتصادی‌اش در برجام را فراهم کنند. ایران در مواجهه با حاشیه‌سازی‌های ایالات متحده یک‌سال صبر استراتژیک را در دستور کار قرار داد تا از دل رایزنی‌های مشترک راهی برای تحقق منافع برجامی‌اش پیدا کند. بعد از این مرحله بود که گام‌های ایران برای کاهش تعهدات برجامی‌اش با فاصله‌های 60 روزه از راه رسیدند؛ گام‌هایی که ایران در پاسخ به رفتار خصمانه امریکا و فقدان عملگرایی طرف‌های اروپایی در دستور کار قرار داده بود تا طرف‌های مسوول در برجام را متوجه وظایف و تعهداتشان کند.
این روند نا متقارن ادامه داشت تا اینکه امریکا آخرین تیر در ترکشش را برای فشار برایران با ترور سردار سپهبد سلیمانی پرتاب کرد؛ پس از آن ایران اعلام کرد که در گام پنجم دیگر محدودیتی را در خصوص دانش هسته‌ای و آزمایش‌های مرتبط با آن نخواهد پذیرفت و آغاز عصر تازه‌ای را در توسعه دانش هسته‌ای خود اعلام کرد.
با عبور از این دوران پر فراز و نشیب است که دیروز خبرگزاری رویترز به نقل از برخی چهره‌های دیپلماتیک مدعی شد فرانسه، انگلیس و آلمان روز سه‌شنبه ساز و کار حل اختلاف توافق هسته‌ای ایران را فعال خواهند کرد. خبری که به نظر می‌رسید بیشتر برای اثرگذاری روانی در فضای رسانه‌ای منتشر شده است و مطالعه بیشتر ابعاد مختلف خبر نشان میداد؛ موضوعی که کشورهای اروپایی به دنبال تحقق آن هستند اقناع ایران برای تداوم برجام است و قدمی که از سوی اروپا در این زمینه برداشته شده نه مکانیسم ماشه بلکه تلاش برای برگزاری جلسه سازو کار رفع اختلافات برجام بوده است. پیش از این خبرگزاری رویترز در اواخر آذر ماه به نقل از شش دیپلمات غربی و اروپایی گزارش داده بود که کشورهای اروپایی باقی‌مانده در برجام، احتمالا مکانیسم حل و فصل اختلافات در برجام (مکانیسم ماشه) را در ماه ژانویه (دی-بهمن) ۲۰۲۰ فعال می‌کنند. خبری که نشان میداد تصمیم در این خصوص با هدف مجبور کردن ایران به مذاکره از قبل اتخاذ شده است .
اروپا به دنبال چیست؟
تروئیکای اروپایی با انتشار بیانیه‌ای از آغاز روند اجرای مکانیسم ماشه در برجام خبر دادند. به گزارش یورو نیوز، فرانسه، انگلیس و آلمان دیروز در یک بیانیه مشترک مکانیسم حل اختلاف در برجام، موسوم به ماشه را به دلیل آنچه «نقض توافق از سوی ایران» خواندند، فعال کرده‌اند. تروئیکای اروپا در ادامه بیانیه خود تاکید کرده‌اند که به کارزار فشار حداکثری دولت امریکا علیه ایران نمی‌پیوندند. بنا بر بیانیه صادر شده از سوی سه کشور اروپایی عضو توافق هسته‌ای، این دولت‌ها در هماهنگی با سرویس روابط خارجی اتحادیه اروپا این تصمیم را گرفتند.در بیانیه اتحادیه اروپا آمده است: باتوجه به اقدامات ایران ما هیچ انتخاب دیگری نداشتیم جز اینکه امروز نگرانی‌های خود را در رابطه با اینکه ایران دیگر به تعهدات خود در برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) عمل نمی‌کند، نشان دهیم و طبق مکانیسم حل اختلاف، مطابق با بند 36 در برجام این مساله را به کمیسیون مشترک ارجاع دهیم.مکانیسم حل اختلافات برجام (مکانیسم ماشه) یک روند مذاکره و گفت‌وگو میان اعضای برجام است که با ارجاع گزارش اختلافی از سوی یکی از طرف‌های برجام به کمیسیون مشترک آغاز می‌شود و برای چند مرحله با زمان‌های قابل تمدید در نظر گرفته شده است.در مرحله اول مسائل اختلافی به ترتیب در سطح مشاوران، معاونان وزرای خارجه و وزیران خارجه طرح می‌شود که در صورت عدم اجماع و حل اختلافات موجود، مسائل اختلافی به شورای امنیت ارجاع داده می‌شود و شورای امنیت هم درباره عدم بازگشت تحریم‌ها رای‌گیری می‌کند که این پروسه به شکل کلی یک روند زمان بر است که اعضای برجام می‌توانند همین روند را نیز ماه‌ها و حتی سال‌ها تمدید کنند. محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان پیش‌تر درباره تهدید اروپایی‌ها به فعال کردن مکانیسم ماشه گفته بود: مکانیسم ماشه در برجام برای مواقعی است که خطای اولیه رخ بدهد. ایران خطای اولیه را انجام نداده است. اقداماتی که ایران انجام داده است، اول از همه در پاسخ به تخطی امریکا از برجام و عدم توان اروپایی‌ها برای پاسخ دادن انجام گرفته‌اند و اینها همه راهکار محسوب می‌شوند. هیچ کسی نمی‌تواند از یک راهکار در پاسخ به راهکاری دیگر استفاده کند.از سوی دیگر سید عباس عراقچی، معاون ظریف نیز در مورد چنین تهدیدی از سوی اروپایی‌های‌هاگفته بود: طبیعی است که این موضوعات شرایطی را ایجاد می‌کند که ما به پایان برجام سریع‌تر نزدیک شویم. علی‌اکبر صالحی، رییس سازمان انرژی اتمی هم در حاشیه مراسم راه‌اندازی بخش ثانویه راکتور اراک گفته بود: اگر اروپایی‌ها به سمت مکانیسم ماشه بروند عملا به سمت نابودی برجام رفته‌اند. اروپا می‌خواهد از بعد مسائل امنیتی برجام برآید و این را بارها گفته‌اند. اما اینکه اروپا این خواستش با توانش چقدر تناسب دارد بحث جداگانه‌ای است. اروپا نشان داد متاسفانه ایالت کالیفرنیا در مقابل دولت امریکا استقلال سیاسی بیشتری دارد تا کل اتحادیه اروپا در مقابل امریکا. این نشان‌دهنده عاجز بودن اروپا در مقابل امریکاست. اینکه به دنبال مکانیسم ماشه بروند بر خلاف نیت اروپاست و اگر به این سمت بروند عملا به سمت نابودی برجام رفته‌اند و تناقضی است در اظهارات مقامات اروپایی درباره حفظ برجام.
واکنش وزارت خارجه ایران
واکنش رسمی ایران به تلاش اروپا برای برگزاری نشست رفع اختلافات برجامی در صحبت‌های سخنگوی وزارت خارجه طنین انداز شد، جایی که سخنگوی وزارت امور خارجه ایران درباره بیانیه سه کشور اروپایی مبنی بر آغاز فرآیند حل و فصل اختلافات در برجام، گفت: اقدام سه کشور اروپایی یک اقدام کاملا انفعالی و از موضع ضعف به شمار می‌رود. سید عباس موسوی سخنگوی وزارت امور خارجه در خصوص بیانیه سه کشور اروپایی مبنی بر آغاز فرآیند حل و فصل اختلافات در برجام توسط این سه کشور به خبرنگاران گفت: ابتدا این توضیح لازم است که اقدام سه کشور اروپایی یک اقدام کاملا انفعالی و از موضع ضعف به شمار می‌رود. فرآیند حل و فصل اختلافات در برجام را جمهوری اسلامی ایران از یک‌سال و اندی پیش و با ارسال نامه‌های رسمی از سوی وزیر امور خارجه کشورمان به هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک برجام آغاز کرده و لذا نه به لحاظ فرآیندی و نه به لحاظ عملی اتفاق جدیدی نیفتاده است.
موسوی گفت، واقعیت آن است که به دنبال اعلام خروج غیرقانونی امریکا از برجام و بازگشت تحریم‌های این کشور که بایستی وفق برجام لغو می‌شدند، برجام در یک وضعیت عدم توازن و ناپایدار قرار گرفت. در نتیجه جمهوری اسلامی ایران وفق بند 36 برجام با آغاز فرآیند حل و فصل اختلافات، مساله را به کمیسیون مشترک برجام ارجاع داد و این کمیسیون درجلساتی که برای رسیدگی به درخواست ایران برگزار شد، چه در سطح مدیران سیاسی و چه در سطح وزرا، با اجماع و تاکید همه طرف‌های برجام مبنی بر اینکه سبب اصلی وضعیت بغرنج کنونی، خروج غیرقانونی امریکا از برجام است، راه‌حل‌هایی را برای جبران این وضعیت تصویب نمود. اما متاسفانه در مدت یک‌سال طرف‌های اروپایی برجام به رغم تعهداتی که هم در برجام داشتند و هم صراحتا و به‌طور رسمی پس از خروج امریکا از برجام در جلسات کمیسیون مشترک برعهده گرفتند، نتوانستند اقدامی ملموس و جدی برای ایفای تعهدات خود صورت دهند و به همین سبب نیز، کشورمان از مقررات پیش‌بینی شده در بندهای 26 و 36 برجام استفاده کرده و اجرای بخشی از تعهدات هسته‌ای خود را طی پنج گام با فواصل زمانی قابل ملاحظه متوقف کرد. سخنگوی وزارت امور خارجه افزود: در حقیقت اعلام آغاز فرآیند حل و فصل اختلافات و فعال کردن بند 36 برجام از سوی طرف‌های اروپایی در فضایی مطرح می‌شود که این بند از مدت‌ها پیش توسط جمهوری اسلامی ایران مورد استناد قرار گرفته است و وضعیت جدیدی ایجاد نخواهد شد. البته چنانچه اروپایی‌ها - که در بیانیه خود مدعی هستند این اقدام را با حسن نیت و با هدف حفظ برجام صورت داده اند- به جای تلاش برای ایفای تعهدات خود و بهره مند کردن ایران از آثار لغو تحریم‌ها وفق پیوست دو برجام، به تداوم مسیر وادادگی در برابر امریکا ادامه دهند یا بخواهند از فرآیند حل و فصل اختلافات در کمیسیون مشترک برجام سوءاستفاده کنند، باید خود را برای پذیرش تبعات آن نیز آماده کنند که این تبعات قبلا به آنان از طرق مقتضی گوشزد شده است.
جمهوری اسلامی ایران همانند گذشته آمادگی کامل دارد با هرگونه حسن نیت و تلاش سازنده برای حفظ این توافق مهم بین‌المللی با نهایت حسن‌نیت روبه‌رو شود و در این مسیر از هر ابتکار عمل سازنده‌ای حمایت به عمل آورد. در مقابل، بار دیگر برای همگان، خصوصا برای سه کشور اروپایی طرف برجام، روشن می‌سازد که به هرگونه بدعهدی، سوءنیت و اقدامات غیرسازنده با جدیت و قاطعیت به‌طور مناسب پاسخ خواهد داد.
