معمای مرگ مشکوک پرندگان در میانکاله

تلفات پرندگان مهاجر در تالاب بین‌المللی میانکاله در چند روز اخیر از مرز دو هزار قطعه گذشت، با این حال یگان حفاظت محیط زیست و کارشناسان دامپزشکی مازندران که در منطقه حضور دارند میزان تلفات را حدود چهار هزار قطعه تخمین می‌زنند اما هنوز معلوم نیست چه عاملی یک شبه چهارهزار پرنده را از بین برده و میانکاله را به بحران کشانده است. از فرض بیماری تا مسمومیت در میان گزینه‌های مطرح شده وجود دارد و حالا انگشت اتهام به سمت تالاب‌خواران و شکارچیان غیرمجاز هم رفته که چندی پیش هم بیش از ۳۰۰ هکتار از اراضی جنگلی پناهگاه حیات وحش میانکاله را به آتش کشیدند. به این ترتیب زمستان‌گذرانی پرندگان مهاجر در میانکاله به دلایل نامعلوم به تراژدی ختم شد که مسوولان حفاظت محیط‌زیست با تشکیل تیم ویژه از یک سو و نمایندگان مجلس شورای اسلامی با درخواست از مقامات قضایی جهت رسیدگی فوری به این پرونده از سوی دیگر به دنبال حل معمای آن هستند.

     مرگ مشکوک پرندگان از زبان مسوولان

صبح چهارشنبه نخستین تصویری که مردم محلی در تالاب میانکاله دیدند، لاشه هزاران پرنده مهاجر بود که بر سطح آب شناور بودند، بعد از آن یگان حفاظت محیط‌زیست برای بررسی ماجرا به میدان آمد و در یک اتفاق نظر با مسوولان دامپزشکی مرگ پرندگان مشکوک اعلام شد و هنوز هم علت آن معلوم نیست. تاکنون تلفات از مرز ۲ هزار قطعه گذشته است و تخمین یگان حفاظت محیط‌زیست از مرگ چهار هزار پرنده حکایت می‌کند. مسوولان محیط زیست مازندران ابتدا فرض را بر بیماری گذاشتند اما با رد شدن احتمال ابتلاء به آنفلوآنزا، نیوکاسل یا دیگر بیماری‌های فصلی از سوی دامپزشکی مازندران، علت مرگ این پرندگان در ابهام و گمانه‌زنی‌های متناقض قرار گرفت تا اینکه روز گذشته محیط‌زیستی‌ها اعلام کردند که در کنار بررسی سناریوی مسمومیت ناشی از جلبک و پلانکتون‌ها در تلفات دسته جمعی پرندگان وحشی در تالاب بین‌المللی میانکاله، برخی دیگر از سناریوها از جمله احتمال دست داشتن صیادان و شکارچیان غیرمجاز و حتی تالاب خواران را در دست بررسی دارند و در صورت به دست آمدن سرنخی در این زمینه قطعا با همکاری دستگاه قضا با این متخلفان برخورد می‌شود. این نخستین‌بار نیست که پرندگان مهاجر به صورت ناگهانی در تالاب میانکاله می‌میرند بلکه در دهه 80 هم تعداد زیادی از این پرندگان تلف شدند که آن زمان بدون مشخص شدن علت دقیق این اتفاق پس از رد شدن ابتلا به بیماری آنفلوآنزا و نیوکاسل از سوی کارشناسان وقت دامپزشکی استان مازندران، تنها با طرح احتمال مسمومیت و بدون پیگیری علت مسمومیت مختومه اعلام شد اما اکنون باز هم پرونده مشابه آن پیش روی مسوولان باز شده و به نظر می‌رسد این‌بار محیط‌زیستی‌ها در حال بررسی تمام جوانب هستند تا جایی که حسینعلی ابراهیمی کارنامی، مدیرکل محیط‌زیست استان مازندران اعلام کرد اگر سرنخی مبنی بر دست داشتن شکارچیان غیرمجاز در این ارتباط وجود داشته باشد، قطعا ما این پرونده را در اختیار دستگاه قضایی قرار می‌دهیم تا با متخلفان برخورد قانونی شود . از سوی دیگر شهاب‌الدین منتظمی، مدیرکل دفتر حفاظت و حیات وحش سازمان حفاظت محیط‌زیست درباره این احتمال که علت تلف شدن پرندگان مهاجر تالاب میانکاله مسمومیت است، گفت: تمام گزینه‌ها از جمله مسمومیت در حال بررسی است. او از اعزام یک گروه پرنده‌شناسی از سازمان محیط زیست به مازندران خبر داد و درباره این موضوع بیان کرد: تاکنون آزمایش‌هایی از لحاظ بیماری‌های نیوکاسل و آنفلوآنزا انجام شده که سازمان دامپزشکی به عنوان متولی این کار، منفی بودن جواب آزمایش‌ها را از لحاظ این بیماری‌ها منفی اعلام کرد بنابراین علت این دو بیماری برای تلف شدن پرندگان مهاجر تالاب میانکاله منتفی شده است. قطعا ضرورت ایجاب می‌کند پارامترهای دیگری هم که یکی مسمومیت است مورد ارزیابی قرار گیرد که در حال انجام است و ما منتظر اعلام نتیجه هستیم که بعد از روشن شدن موضوع به سراغ راهکارهای مدیریتی خواهیم رفت. البته با توجه به اهمیت موضوع اگر نیاز باشد دوباره پارامترهای نیوکاسل و آنفلوآنزا مورد بررسی قرار خواهند گرفت اما به هر حال فعلا منتظر نتایج آزمایش‌ها هستیم، البته اگر بحث مسمومیت هم باشد اعلام نتایج زمان‌بر است چون نوع آزمایش‌ها و آنالیز آن متفاوت است.

      سناریوهایی برای یک مرگ دست جمعی

اظهارات منتظمی درحالی است که بهرنگ اکرامی، دامپزشک اداره کل محیط‌زیست مازندران درباره این موضوع به «تعادل» گفت: برای شناسایی علت مرگ دسته جمعی پرندگان وحشی در تالاب میانکاله سناریوهای مختلفی برای بررسی آزمایشگاهی و علمی از بیماری آنفلوآنزا، نیوکاسل و سایر بیماران ویروسی گرفته تا مسمومیت‌ها در دست بررسی قرار دارد. او افزود: بر اساس آزمایش اولیه‌ای که از سوی دامپزشکی استان انجام شد، فرضیه بیماری آنفلوآنزا و نیوکاسل به عنوان بیماران مرگبار فصلی تا حد زیادی رد شد، ولی سایر گزینه‌ها از جمله بیماری‌های ویروسی، مسمومیت ناشی از ریختن فضولات، بقایای سموم کشاورزی و رهاسازی فاضلاب نیز در دست بررسی قرار دارد و نتایج را آزمایشگاه مشخص خواهد کرد. همچنین کالبد شکافی از لاشه پرندگان برای به دست آوردن اطلاعات دقیق نیز در دست بررسی است و حداقل نتایج اولیه تمام این بررسی‌ها به‌طور دقیق تا هشتم بهمن ماه مشخص و در اختیار مردم و کارشناسان زیست محیطی قرار می‌گیرد.

      پرندگان تلف شده، بیمار نبودند

بررسی ابعاد مختلف ماجرا از سوی مسوولان سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور در حالی است که اداره دامپزشکی، فرض ابتلا به آنفلوآنزا و سایر بیماری‌های فصلی و رد آنها در مرگ مشکوک پرندگان را رد کرد. علیرضا رفیعی‌پور، رییس سازمان دامپزشکی کشور درباره این موضوع بیان کرد: تمامی پرندگان تلف‌شده، توسط اکیپ‌های مذکور دفن بهداشتی شده‌اند چرا که اگر این پرندگان دفن نمی‌شدند، مشکلات زیادی به وجود می‌آمد و ممکن بود اشاعه‌دهنده بیماری باشند. بر اساس آزمایشات صورت گرفته و بررسی‌هایی که انجام شده، تاکنون موردی از ابتلاء به هیچکدام از تیپ‌های ویروس آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان، در میان پرنده‌های تلف شده، مشاهده نشده است، شکی هم به بیماری نیوکاسل بود که این مورد هم منتفی شد و جواب آزمایشات در این زمینه منفی بود. او با اشاره به اینکه آزمایشات و بررسی‌های دیگری در این زمینه انجام شده است، افزود: همکاران ما بر روی عوامل دیگر و سایر بیماری‌های احتمالی کار کرده و این موارد را بررسی می‌کنند؛ اما چون تاکنون موردی قطعی نشده است نمی‌توانیم اظهارنظری در این زمینه صورت دهیم. در این میان مسمومیت عمدی هم یکی از احتمالات است که در حال بررسی آن هستیم.

      از ردپای شکارچیان تا تخلیه سم و کود در تالاب

موضوع مرگ مشکوک پرندگان مهاجر در تالاب میانکاله، البته از محیط‌زیست و دامپزشکی فراتر رفته و برخی نمایندگان مجلس هم نسبت به آن واکنش نشان دادند. علی‌محمد شاعری، عضو هیات‌رییسه کمیسیون کشاورزی، آب، منابع‌طبیعی و محیط‌زیست با توجه به افزایش تعداد تلفات پرندگان مهاجر در تالاب میانکاله از مراجع قضایی خواستار ورود جدی به این موضوع و شناسایی و برخورد با مقصران اصلی حادثه شد. با این حال کارشناسان محیط‌زیست هم معتقدند هر چیزی می‌تواند عامل این مرگ مشکوک باشد و این‌بار مسوولان نباید از کنار آن ساده رد شوند. مهدی جمالی، کارشناس حیات‌وحش درباره این موضوع بیان کرد: تا زمانی که نتیجه آزمایش مشخص نشود، نمی‌توان اظهارنظر دقیقی در مورد مرگ دسته جمعی پرندگان وحشی در میانکاله داشت، چرا که تعدادی از گونه‌های موجود در این تالاب به دلیل مشکوکی از بین رفتند و اکثر گونه‌های موجود از این حادثه مشکوک جان سالم به در بردند. با این حال در شرایطی که هنوز نتایج آزمایشی مشخص نشده، می‌توان سناریوهای مختلفی را پیش رو قرار داد، ولی هیچ یک از اینها نمی‌تواند از پشتوانه علمی برخوردار باشد و در حد اظهارنظر شخصی یا شایعات می‌تواند باشد. او درباره دست داشتن شکارچیان غیرمجاز در این اتفاق افزود:   احتمال مسمومیت ناشی از ریختن فضولات یا حتی بقای سموم کشاورزی در داخل تالاب میانکاله از سوی برخی افراد ناآگاه می‌تواند در این تلفات دخالت داشته باشد، اما به نظر می‌رسد اینکه شکارچی بخواهد برای شکار بیشتر دست به این کار زده باشد، خیلی دقیق نبوده، چرا که بیشتر گونه‌های غیر شکاری در این حادثه تلف شدند. اما با توجه به رفتار تاریخی شکارچیان غیرمجاز در این منطقه و همچنین پرونده‌ای که سال‌ها قبل در همین تالاب اتفاق افتاد به نظر می‌رسد مسوولان باید این فرض را هم جدی گرفته و راحت از کنار آن عبور نکنند، چرا که اگرچه گونه‌های غیرشکاری از بین رفته‌اند اما گاهی این موضوع می‌تواند تلاش برای آماده کردن فضا جهت زمین‌خواری رخ داده باشد که باید گوش به زنگ بود.