اولین مجلس در 40 سال پیش چگونه شکل گرفت

تعادل|

فردا روز انتخابات مجلس یازدهم شورای اسلامی است. درست 40 سال پیش در چنین ایامی و در حالی که یک سال از پیروزی انقلاب اسلامی ایران می‌گذشت انتخابات مجلس اول شورای اسلامی برگزار شد. جمعیت کشور در آن موقع حدود 34 میلیون نفر بود که بنا بر آمارها حدود 1900 نفر در سراسر کشور نامزد نمایندگی برای مجلس شده بودند که از میان آنها 540 نفر از تهران نامزد شده بودند.  انتخابات اولین دوره مجلس شورای اسلامی به دلیل شرکت گسترده تمامی نیروها و گروه‌های فعال در انقلاب و صف‌بندی جدید گروه‌ها در مقابل یکدیگر، با سایر انتخاباتی که از ابتدای انقلاب تاکنون برگزار شده است، تمایز داشت.

در زیر نامزدان گروه‌های مختلف برای نمایندگی مجلس را می‌توان مشاهده کرد:

  انتخابات در سه مرحله

انتخابات مجلس اول در سه مرحله برگزار شد. مرحله اول 24 اسفند 58 بود که طی آن 18 نفر با کسب اکثریت مطلق آرا وارد مجلس شدند. دومین مرحله از انتخابات مجلس اول 19 اردیبهشت 59 برگزار شد و 12 نفر دیگر از نمایندگان تهران برگزیده شدند. به دلیل شهادت 11 تن از نمایندگان تهران در واقعه هفتم تیر 1360 یا ترورهای گروهک منافقین، 11 نفر دیگر در انتخابات میان دوره‌ای سال 60 جایگزین آنها شدند. به همین دلیل تعداد نمایندگان تهران در مجلس اول، در مجموع 41 نفر بود.  از این میان، تنها چهار نماینده زن از تهران راهی پارلمان شدند و در بین مردان نیز 13 نفر روحانی بودند. اکثر نمایندگان این دوره -19 نفر- در رده سنی 40 تا 50 سال بودند. تنها حسین کمالی و هادی غفاری با 28 و 29 سال سن، در رده سنی زیر 30 بودند و یدالله سحابی و مهدی بازرگان با 74 و 72 سال سن، مسن‌ترین نمایندگان این دوره بودند. 5 تن از نمایندگان تهران در مجلس اول تحصیلات کمتر از دیپلم و 11 نفر دکترا داشتند. میزان مشارکت مردم در انتخابات مجلس اول در سراسر کشور 52 درصد برآورد شده است. اما نمایندگان تهران در مجلس اول از نظر کسب آرایی بیش از یک میلیون نفر، منحصر به فرد هستند. تا آنجا که تمامی 18 نماینده‌ای که در دور اول وارد مجلس شدند، همگی بیش از یک میلیون رای اخذ کرده بودند. میزان مشارکت در انتخابات مرحله دوم کمی پایین آمد اما در انتخابات میان دوره‌ای باز هم تمامی نمایندگان تهران آرایی بیش از یک میلیون نفر از پایتخت نشینان را در سبد رای خود داشتند. در مجموع فخرالدین حجازی با کسب یک میلیون و 568 هزار و 759 رای، نفر اول در انتخابات پارلمانی پایتخت بود و مهدی شاه آبادی با 684 هزار و 422 رای پایین‌ترین رای را کسب کرد. جدول اسامی و مشخصات نمایندگان تهران در مجلس اول شورای اسلامی را در ادامه بخوانید:

در زیر نگاهی به سرنوشت برخی از نمایندگان سرشناس دوره اول مجلس شورای اسلامی تهران انداخته‌ایم: در میان این نمایندگان آیت‌الله خامنه‌ای از سال 1360 و پس از شهادت محمد علی رجایی مقام ریاست‌جمهوری را به دست آوردند و بعد از فوت حضرت امام (ره) در سال 1368 به رهبری انقلاب انتخاب شدند.

فخرالدین حجازی: نماینده اول تهران که به مرد نطق‌های آتشین معروف بود در 29 اردیبهشت سال 1386 درگذشت .

حسن حبیبی: در دولت میرحسین موسوی به وزارت دادگستری راه یافت و در دولت‌های اول و دوم هاشمی و دولت اول خاتمی معاون اول بود در 12 بهمن سال 1391 درگذشت.

مهدی بازرگان: نخست‌وزیر منصوب امام خمینی در بهمن ماه سال 1373 درگذشت.

علی‌اکبر معین‌فر: 12 دی ماه سال 1396 درگذشت.

محمدجواد باهنر: پس از عزل بنی صدر از ریاست‌جمهوری و ریاست‌جمهوری محمدعلی رجایی به نخست وزیر ی دولت رجایی انتخاب شد و در انفجار ریاست‌جمهوری شهریورماه سال 1360 (هشتم شهریور) همراه با محمد علی رجایی شهید شد.

حسن آیت: در 14 مرداد ماه سال 1360 در ترور کور منافقین شهید شد.

علی گلزاده‌غفوری: از خرداد ماه سال 1360 به مجلس نرفت و استعفا داد. او در دی ماه سال 1388 درگذشت.

اکبر هاشمی‌رفسنجانی: او در همان مجلس اول به عنوان رییس مجلس انتخاب شد و تا مجلس سوم که از اواسط آن به ریاست‌جمهوری رسید، ‌همواره ریاست مجلس را بر عهده داشت. از سال 1376، ‌رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام شد و تا دی ماه سال 1395 که درگذشت این سمت را برعهده داشت. رفسنجانی در انتخابات ریاست‌جمهوری سال 1384 شرکت کرد و همراه با محمود احمدی‌نژاد به دور دوم راه یافت اما نتوانست آرای لازم را به دست آورد. او یک‌بار دیگر در انتخابات ریاست‌جمهوری سال 1392 ثبت نام کرد اما از سوی شورای نگهبان رد صلاحیت شد.

ابراهیم یزدی: وزیر امور خارجه دولت بازرگان بود. پس از درگذشت مهدی بازرگان دبیرکل نهضت آزادی شد. او در 6 شهریور سال 1396 درگذشت.

اعظم طالقانی: دختر آیت‌الله طالقانی و دبیرکل جامعه زنان انقلاب اسلامی. او در سال 1376 برای انتخابات ریاست‌جمهوری ثبت‌نام کرد و نام خود را به عنوان اولین زنی که در انتخابات ریاست‌جمهوری ایران ثبت‌نام کرد، ثبت کرد. او در آبان سال 1398 درگذشت.

مصطفی چمران: فرمانده جنگ‌های نامنظم سپاه پاسدااران انقلاب اسلامی که از شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران در جبهه‌ها بود. او در خرداد ماه سال 1360 در جبهه به شهادت رسید.

عزت‌الله سحابی: فرزند یدالله سحابی که همراه با پدر به مجلس اول راه یافت. او بانی نشریه ایران فردا هم بود که به تحلیل موضوعات سیاسی و اقتصادی روز ایران می‌پرداخت. عزت‌الله سحابی در 10 خرداد ماه سال 1390 درگذشت.

کاظم سامی: دبیرکل جاما (جنبش اسلامی مردم ایران) و وزیر بهداشت دولت بازرگان. او در سال 1367 در مطب خود به قتل رسید.

یدالله سحابی: از همرزمان مهدی بازرگان و از بنیانگذاران نهضت آزادی. او در فروردین ماه سال 1381 درگذشت.

حبیب‌الله عسگراولادی: ‌از بانیان حزب موتلفه اسلامی. او در دولت اول میرحسین موسوی به وزارت بازرگانی رسید و از طرف مقام معظم رهبری رییس شورای مرکزی کمیته امداد امام خمینی بود او در آبان‌ماه سال 1392 درگذشت.

٭ در جمع‌آوری مطالب مربوط به انتخابات دوره اول مجلس شورای اسلامی از تالیف خانم نسرین وزیری به نام بازیگران و بازیگردانان مجلس استفاده شده است.